Agnieszka Wisła
Agnieszka Wisła (ur. 10 stycznia 1887 w Szlachcinie, zm. 18 grudnia 1980 w Chicago) była działaczką polonijną, współzałożycielką Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce oraz główną założycielką Korpusu Pomocniczego Pań.
Życiorys
Agnieszka dorastała w rolniczej rodzinie w Szlachcinie, znajdującym się pod zaborem pruskim, razem z rodzeństwem. Jej rodzice, Mateusz Wizła oraz Franciszka z domu Michalak, prawdopodobnie pracowali w lokalnym folwarku, który należał do rodziny Sablewskich. W 1906 roku Agnieszka emigrowała na statku Bremen do Stanów Zjednoczonych, gdzie wcześniej dotarła jej siostra, Katarzyna. Wśród Polonii używała nazwiska Wisła, natomiast wśród anglojęzycznych mieszkańców występowała jako Wisla.
I wojna światowa
W 1914 roku dołączyła do Związku Sokolstwa Polskiego w Ameryce, gdzie ukończyła kurs sanitariuszki, aby wspierać wojska walczące na froncie I wojny światowej. Jako sokolica zaangażowała się w akcję rekrutacyjną do Armii Polskiej formowanej we Francji (tzw. Błękitna Armia). Napisała instrukcję dla kobiet-rekruterek i była obecna na otwarciu obozu dla 22 tysięcy rekrutów w Niagara-on-the-Lake, gdzie uroczyście przekazała sztandar wykonany przez siebie w imieniu Polek z Ameryki 14 października 1917 roku.
W swojej pracowni tworzyła także odznaki i sztandary oraz organizowała w Chicago zbiórki na rzecz Armii Polskiej. Mobilizowała kobiety do szycia ciepłej odzieży dla ochotników, którzy trafiali do Kanady. Ponieważ nie była obywatelką USA, Czerwony Krzyż odrzucił jej zgłoszenie do organizacji. Z inicjatywy Heleny Paderewskiej powstał Polski Biały Krzyż, w którym Agnieszka była jedną z 42 przeszkolonych pielęgniarek. Grupa ta została wysłana do Francji, gdzie Wisła pracowała w szpitalach paryskich, takich jak Le Perray, „Blake” oraz „Aux No. 117”, a także w amerykańskim szpitalu, gdzie leczyli się polscy żołnierze.
Agnieszka angażowała się również w pomoc polskim żołnierzom przebywającym w trakcie rekonwalescencji na południu Francji. Utworzyła Gospodę Żołnierską w Nicei i organizowała wycieczki po Lazurowym Wybrzeżu.
Wojna polsko-bolszewicka
W maju 1919 roku, razem z Ignacym Janem Paderewskim i jego żoną, udała się pociągiem dyplomatycznym do Polski. Została tam przydzielona do wsparcia polskich żołnierzy walczących w wojnie polsko-bolszewickiej. Opiekowała się rannymi na wsiach oraz przewoziła dary od Polonii amerykańskiej do Warszawy.
W 1920 roku została wysłana na Pomorze jako przedstawicielka Polskiego Białego Krzyża, gdzie rozwijała działalność oświatowo-kulturalną wśród żołnierzy, zakładając świetlice w dawnych niemieckich koszarach. W tym czasie zorganizowała rekrutację potencjalnych obrońców Warszawy, a sama przyjechała do stolicy, gdzie od 12 do 18 sierpnia opatrywała rannych. Następnie wróciła na Pomorze, a w 1921 roku powróciła do Nowego Jorku na pokładzie okrętu President Grant.
W tym okresie brała także udział w wielkiej akcji repatriacji polskich dzieci z Syberii, które ewakuowano do Stanów Zjednoczonych w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Działalność w organizacjach
W 1921 roku na zjeździe w Cleveland powołano do życia Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Agnieszka Wisła była pierwszą kobietą (i przez długi czas jedyną), która zaangażowała się w działalność filii tej organizacji w Chicago (5 SWAP).
W 1922 roku samodzielnie zorganizowała Komitet Pomocy Weteranom, który skupiał kobiety wspierające weteranów i ich rodziny. W 1925 roku SWAP utworzył Korpus Pomocniczy Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Początkowo do organizacji należeli zarówno mężczyźni, jak i kobiety, ale z czasem zaangażowały się jedynie kobiety. Nazwa Korpus Pomocniczy Pań została przyjęta dopiero w 1992 roku. Agnieszka Wisła pełniła funkcję prezesa tej organizacji do 1931 roku, a następnie została prezesem honorowym.
Członkinie Korpusu organizowały schroniska dla bezdomnych weteranów od 1928 roku. Ustanowiły również Dzień Bławatka, coroczną zbiórkę na Fundusz Inwalidzki im. Ignacego Jana Paderewskiego. Agnieszka Wisła była projektantką charakterystycznych strojów dla korpusianek, które szyto w jej pracowni.
II wojna światowa
Podczas II wojny światowej Korpus Pomocniczy m.in. sprzedawał obligacje wojenne, a zyski z ich sprzedaży wspierały Fundusz Inwalidzki. Agnieszka Wisła zainicjowała organizację kursów dla sanitariuszek oraz nawiązywała współpracę pomiędzy oddziałami SWAP a polskimi szpitalami oraz organizacjami pomocowymi (np. Stowarzyszenie Lekarzy Polskich). Stworzyła także grupy wsparcia dla polskich żołnierzy na froncie, organizując korespondencję między nimi a polskimi dziewczętami.
Lata 1945–1980
W latach powojennych Agnieszka Wisła dokumentowała swoje wspomnienia oraz kontynuowała wsparcie dla weteranów i działań na rzecz Funduszu Inwalidzkiego. Współpracowała również przy wydaniu książki przez SWAP w 1957 roku pod tytułem Czyn zbrojny wychodźstwa polskiego w Ameryce: zbiór dokumentów i materiałów historycznych.
Za swoje zasługi została odznaczona przez polski rząd Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, Krzyżem Żołnierzy Polskich z Ameryki oraz Orderem Odrodzenia Polski „Polonia Restituta”. Otrzymała również Miecze Hallerowskie od Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, Krzyż Zasługi Armii Polskiej w Ameryce, Krzyż Legii Honorowej Sokolstwa Polskiego oraz Gwiazdę Górnośląską. W 1968 roku burmistrz Chicago ceremoniałowo umieścił jej nazwisko w Senior Citizens Hall of Fame.
Agnieszka Wisła została pochowana na cmentarzu św. Wojciecha (St. Adalbert) w dzielnicy Niles w Chicago.
W październiku 2019 roku pamiątki związane z Agnieszką Wisłą zostały przekazane przez Związek Sokolstwa Polskiego w Ameryce do zasobu Instytutu Pamięci Narodowej.
Przypisy
Bibliografia
- Anitta Maksymowicz, Agnieszka Wisła i działalność Polek w Ameryce na rzecz ochotników i weteranów Błękitnej Armii, Wyd. Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, Nowy Jork-Opole 2015, ISBN 978-83-7342-479-1, 273 s.
- Anitta Maksymowicz, Agnieszka Wisła and the Blue Army. The Efforts of the Polish Women in America on Behalf of the Polish Volunteers and Veterans of World War I, wyd. The Polish Army Veterans Association of America, New York – Zielona Góra 2019, ISBN 978-83-940874-7-0, 303 s.
- Anitta Maksymowicz, Agnieszka Wisła, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2018, ISBN 978-83-8098-506-3, 40 s. wersja zdigitalizowana.