Agnieszka Pajączkowska (ur. 1986 w Warszawie) to polska artystka, fotografka, kulturoznawczyni, animatorka kultury oraz kuratorka. Najbardziej znana jest z projektu Wędrowny Zakład Fotograficzny. Jej prace naukowe ukazują się m.in. w takich publikacjach jak Dwutygodnik, Krytyka Polityczna, Res Publica, Wysokie Obcasy czy Widok. Interesuje się historią fotografii, antropologią, etnografią oraz związkiem lokalnych historii z codziennymi praktykami.
Życiorys
Agnieszka Pajączkowska przyszła na świat w 1986 roku w Warszawie. Ukończyła studia z zakresu kulturoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim oraz uzyskała stopień doktora w Instytucie Kultury Polskiej. Dodatkowo, odbyła Studium Fotografii w Związku Polskich Artystów Fotografików.
Jest związana z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych „ę” oraz projektem Młodzi menedżerowie kultury. Jest również członkinią sieci Latających Animatorów Kultury, gdzie popularyzowała sztukę fotograficzną wśród młodzieży. Współpracowała z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz współtworzy Towarzystwo Krajoznawcze Krajobraz.
Jako jedyna fotografka, była jednym z przedstawicieli środowisk twórczych, obok takich osób jak Agata Diduszko-Zyglewska, Jacek Dehnel, Łukasz Najder czy Olga Tokarczuk, którzy podpisali list otwarty sprzeciwiający się wypowiedzi Ministra Spraw Zagranicznych Witolda Waszczykowskiego na temat uchodźców.
W 2015 roku otrzymała stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie „Sztuki wizualne”. W następnym roku została uhonorowana tytułem „Kulturysta Roku 2016” przez Radiowy Dom Kultury Radiowej Trójki. W 2017 roku weszła w skład rady programowej TIFF Festival we Wrocławiu, a w 2018 roku została członkinią warszawskiego Instytutu Fotografii Fort.
W 2020 roku była finalistką Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego wraz z Pawłem Piotrem Reszką oraz laureatką Katarzyną Kobylarczyk. Nominowano ją do Poznańskiej Nagrody Literackiej – stypendium im. Stanisława Barańczaka 2020. Otrzymała również wyróżnienie do Nagrody im. Beaty Pawlak, a także Nagrodę Literacką Prezydenta Miasta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego w kategorii książka roku 2019.
Od kilku lat mieszka w Wrocławiu.
Wędrowny Zakład Fotograficzny
Od 2012 roku realizuje swój autorski projekt Wędrowny Zakład Fotograficzny. Podróżując po Polsce z aparatem cyfrowym i drukarką, tworzy portretowe zdjęcia przypadkowo napotkanym ludziom, w zamian za ich historie. Działanie to nawiązuje do tradycji wędrownych, sezonowych fotografów popularnych na przełomie XIX i XX wieku.
Te fotografie stanowią pretekst do osobistego oraz wielowymiarowego spojrzenia na badane przez Pajączkowską regiony i ich mieszkańców. Jej prace mają charakter interdyscyplinarny, a Zakład realizuje projekty fotograficzne, animacyjne i reporterskie. Zyskał popularność w wielu formach, w tym na stronie internetowej oraz poprzez wystawy fotografii.
Swoje doświadczenia z wyjazdów Pajączkowska opublikowała w 2019 roku jako literacki reportaż. Dziennikarz kulturalny Włodzimierz Kalicki porównał projekt Zakładu do intencji prekursora realizmu, Stendhala, twierdząc, że: „Ludzkie doświadczenia dopiero zaplecione we wspólnotę losu opowiadają prawdę, której podważać, bo niby jest przypadkowa i jednostkowa, nie sposób. Ta prawda woła i płacze z niepoliczonych opowieści Pajączkowskiej: człowieka nie wolno wyrwać z jego miejsca na ziemi i rzucić gdzieś tam, bo jakiś paluch postukał w mapę. Bohaterowie „Wędrownego zakładu” cierpią na brak pieniędzy, brak zdrowia, brak miłości, ale ich największym cierpieniem (…) jest brak swojego miejsca na ziemi.”
Jednostkowy charakter jej dzieł ujawnia znacznie większe tematy historyczne, szczególnie związane z akcją przesiedleńczą „Wisła”. Pajączkowska, zaczynając od miejscowości Sejny, odwiedzała głównie tereny przygraniczne: Podkarpacie, Lubelszczyznę, Podlasie, Suwalszczyznę, a także Dolny Śląsk. Poprzez historie o realiach życia w przygranicznych wsiach ukazywała szerszy obraz: repatriantów wysiedlonych z Kresów Wschodnich na „Ziemie Odzyskane”, relacje polsko-żydowskie, polsko-ukraińskie, a także tragedię rzezi wołyńskiej. W opowieściach i zdjęciach Zakładu pojawiają się również problemy ksenofobii, postępującej urbanizacji oraz jej skutków demograficznych. Jak sama Pajączkowska mówi: „Być może jest to ostatni moment, by znaleźć w Polsce osoby, które faktycznie potrzebują zdjęć, to znaczy żyją we wsiach tak odległych od miast, są na tyle stare lub ubogie, że fotografia jest czymś, do czego nie mają na co dzień dostępu. Trafiłam do wsi, których mieszkańcy sami mówili mi: „Ta wieś się kończy.”
Bezpośredni i antropologiczny wymiar Zakładu przybliża jej działania do twórczości reportażysty Krzysztofa Kąkolewskiego oraz fotografki Zofii Rydet, która była dla Pajączkowskiej dużą inspiracją, mimo iż sama nie uważa się za fotografkę.
W ciągu pięciu lat działalności Wędrownego Zakładu Fotograficznego Agnieszka Pajączkowska przejechała w sumie 4500 kilometrów, odwiedzając ponad 200 miejscowości i tworząc 200 portretów.
Wystawy i projekty
- Migawki. Seminarium wizualne, Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”, 2013
- Tożsamości odzyskane. Interwencje, 2014
- Wizualny Eksperyment Muzealny, Stowarzyszenie Katedra Kultury, 2014
- Coś, co zostanie. Lokalne działania z Zapisem socjologicznym Zofii Rydet, Fundacja im. Zofii Rydet, 2015
- Wędrowny Zakład Fotograficzny na Dolnym Śląsku, TIFF Festival, Wrocław 2016
- Album rodzinny: SPOJRZENIA, Dom Spotkań z Historią w Warszawie, 2016-2017
- Przywiezione, TIFF Festival, Wrocław 2017
- Co widzisz? Patrzenie na archiwalne fotografie w Gdyni, Muzeum Miasta Gdyni, 2018
Publikacje
- Wędrowny Zakład Fotograficzny, Wydawnictwo Czarne, 2019, ISBN 978-83-8049-892-1
- A co wyście myślały? Spotkania z kobietami z mazowieckich wsi, razem z Aleksandrą Zbroją, Wydawnictwo Poznańskie, 2019
- Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023, ISBN 978-83-8191-729-2 (Wycofane)
Kontrowersje
Cały nakład książki Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii został wycofany po zawarciu ugody między Wydawnictwem Czarne a spadkobiercami jednego z bohaterów tej publikacji. Na stronie wydawnictwa zamieszczono informację o usunięciu całego rozdziału „Jak to, co wiem, zmienia to, co widzę” z powodu „nieuprawnionego i błędnego połączenia personaliów Franciszka Kulpy, fotografa amatora i organisty, urodzonego w 1890 roku w Gniewczynie, zamieszkałego w Kosinie, a następnie w Białobrzegach, z personaliami noszącego to samo imię i nazwisko, lecz urodzonego później i niepowiązanego z nim rodzinnie komendanta Ochotniczej Straży Pożarnej w Gniewczynie, którego podwładni mieli związek z „wyłapywaniem” i mordowaniem Żydów w Gniewczynie w 1942 roku”. Autorka zamieściła również przeprosiny w Gazecie Wyborczej w wydaniu z dnia 9.07.2024 roku.