Agnieszka Machówna (urodzona około 1648 roku w Kolbuszowej, zmarła 12 lipca 1681 w Lublinie) była polską oszustką i bigamistką pochodzenia chłopskiego, która podszywała się pod potomkinię magnackiego rodu Zborowskich.
Wczesne lata
Agnieszka Machówna przyszła na świat około 1648 roku we wsi Kolbuszowa. Jej ojciec pełnił funkcję dobosza, a matka była chłopką. Prawdopodobnie podczas chrztu nadano jej imię Jadwiga. W początkowych latach życia dziewczyna była pod opieką matki, która pracowała na dworze Lubomirskich. Tam Agnieszka nauczyła się czytać i pisać, obserwując lekcje dla dzieci szlacheckich. Po śmierci matki, Agnieszka trafiła pod opiekę ciotek, u których zajmowała się pasieniem gęsi.
Pierwsze małżeństwo i wyjazd do Krakowa
Agnieszka Machówna zdobyła przychylność na dworze i dzięki wsparciu księżnej Heleny Tekli Lubomirskiej wyszła za mąż za Bartosza Zatorskiego. Po pewnym czasie postanowiła udać się do Krakowa, gdzie pod fałszywym nazwiskiem stała się osobą popularną. Otrzymywała liczne kosztowne dary od szlachciców. Wkrótce Agnieszka wróciła do Kolbuszowej, a Zatorski wybaczył jej zdrady, które miały miejsce w Krakowie.
Pobyt w Warszawie
Około 1670 roku Agnieszka Machówna przeniosła się do Warszawy. Tam sfałszowała dokumenty i przyjęła zmyślone nazwisko, przedstawiając się jako Aleksandra Zborowska, córka Marcina Zborowskiego. Wykorzystała to, że ród Zborowskich był niemal wymarły, co sprawiło, że nikt nie mógł zakwestionować jej historii. Twierdziła, że w dzieciństwie ukrywała się w chłopskiej chacie przed wrogimi wojskami i mieszkała na różnych dworach. W Warszawie wynajęła mieszkanie i poruszała się z asystą służącej. Zainteresował się nią austriacki oficer Kollati, który przebywał na dworze Eleonory Habsburżanki, żony króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Para wzięła ślub, mimo że Agnieszka była żoną Bartosza Zatorskiego.
Pobyt w Wiedniu
Agnieszka z drugim mężem wyjechała do Wiednia. Wkrótce między nimi doszło do kłótni, gdyż Agnieszka zdradzała swojego męża. Kollati odkrył, że nie jest ona Aleksandrą Zborowską i postanowił się z nią rozstać. Agnieszka złożyła skargę do cesarza Leopolda, twierdząc, że mąż porwał ją z klasztoru i roztrwonił jej posag. Cesarz nakazał wypłacić jej odszkodowanie. Za te pieniądze Agnieszka wyjechała do Włoch. Po powrocie do Wiednia poznała szesnastoletniego Stanisława Rupniewskiego, bogatego szlachcica i kasztelanica sądeckiego. Wzięli ślub, a Agnieszka zaszła w ciążę. Niestety, Rupniewski zmarł niespodziewanie, a Agnieszka wróciła do Polski.
Powrót do Polski
Agnieszka, która miała z trzecim mężem syna Adama Krzysztofa, po powrocie do Polski postanowiła ubiegać się o majątek zmarłego kasztelanica. O ten majątek starała się również siostra Stanisława Rupniewskiego, Anna z Rupniewskich Szembekowa, żona Franciszka Szembeka. Dowiedziała się, że Agnieszka sfałszowała swoje pochodzenie i złożyła pozew do Trybunału Lubelskiego, oskarżając ją o chłopskie pochodzenie oraz kwestionując ważność małżeństwa z Rupniewskim, twierdząc, że Kollati wciąż jest jej mężem. Agnieszka uciekła do klasztoru, gdzie poślubiła starostę Kazimierza Domaszewskiego. Udało jej się znaleźć boczną linię rodziny Zborowskich, przekupując zubożałą szlachtę, która uznała ją za część rodziny. Anna Szembekowa odnalazła pierwszego męża Agnieszki i przekupiła go, aby oskarżył ją o bigamię. Dodatkowo, czwarty mąż Agnieszki również prawdopodobnie został przez nią przekupiony. W trakcie procesu Agnieszka odpierała zarzuty Anny, twierdząc, że w swojej metryce urodzenia wpisała fałszywe nazwisko i datę narodzin na 1651 rok. Anna dotarła do drugiej żony Marcina Zborowskiego, która zeznała, że nie jest matką Agnieszki. Okazało się, że Marcin Zborowski zmarł w 1649 roku, dwa lata przed rzekomymi narodzinami Agnieszki, co uniemożliwiało jej bycie jego córką.
Śmierć
Agnieszka Machówna została uznana za winną fałszerstwa, zagarnięcia majątku, cudzołóstwa i krzywoprzysięstwa. Skazano ją na szarpanie piersi szczypcami oraz ścięcie. Prawdopodobnie pierwsza część wyroku została jej darowana. Z relacji wynika, że zachwycony urodą Agnieszki kat obciął jej głowę dopiero za trzecim razem. Wyrok wykonano na lubelskim rynku 12 lipca 1681 roku.
Upamiętnienie
Agnieszce Machównie poświęcili swoje utwory współcześni jej barokowi poeci, tacy jak Jan Gawiński („Mowa ostatnia umierającej przez miecz Jadwigi z Kolbuszowa, w Lublinie dekretem trybunalskim Anno 1681 pokonanej”) oraz Wespazjan Kochowski („Epitaphium inscriptum M.D. Domaszewska”).
Postać Agnieszki Machówny pojawia się również w powieści „Nierządnicy żywot atłasowy” autorstwa Jana Ziółkowskiego oraz w opowiadaniu „Uroki chłopskiej Wenus” Krystyny Kolińskiej.
Jest także jedną z bohaterek książki profesora Zbigniewa Kuchowicza „Żywoty niepospolitych kobiet polskiego baroku” (wyd. Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej, 1989) oraz rozprawy profesora Dariusza Chemperka „Z chłopki księżna. Historia wielkiej mistyfikacji z XVII wieku” (wyd. UMSC, 2000).