Agnieszka Chacińska (ur. 13 listopada 1969) to polska biolog molekularna, profesor nauk biologicznych oraz dyrektor Instytutu Molekularnej Biologii (IMol).
Jej zainteresowania obejmują biochemię komórek oraz molekularne aspekty biologii komórkowej, w tym biogenezę, transport i degradację białek mitochondrialnych, a także ich nieprawidłowe funkcjonowanie, co prowadzi do patologii. Badania Agnieszki koncentrują się na relacjach między transportem białek mitochondrialnych a homeostazą białek komórkowych. Jest członkinią Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej, Academia Europea oraz Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina. W 2016 roku uzyskała status członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk.
Życiorys
Agnieszka Chacińska ukończyła studia na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1988-1993. Za pracę doktorską „Molekularna analiza przyczyn defektu oddechowego mutanta Nam9p i jego zależność od prionu (PSI) u drożdży”, napisaną pod kierunkiem prof. Magdaleny Boguty w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN, uzyskała stopień doktora biochemii w 2000 roku. Następnie, w 2008 roku, zdobyła stopień doktora habilitowanego za pracę „Współpraca multimerycznych kompleksów białkowych w transporcie prekursorów do mitochondriów”. W 2014 roku otrzymała tytuł profesora nauk biologicznych.
W latach 1996-1998 była wizytującym naukowcem w laboratorium Profesora Gottfrieda Schatza w Biozentrum na Uniwersytecie w Bazylei, Szwajcaria. Odbyła staż podoktorski u profesora Nikolausa Pfannera w Instytucie Biochemii i Biologii Molekularnej Uniwersytetu we Fryburgu (2001-2004), gdzie następnie prowadziła własną grupę badawczą (2004-2009). Później objęła stanowisko profesora w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie (2009-2017) i w 2016 roku była Zastępcą Dyrektora ds. Rozwoju. W latach 2017-2019 pełniła funkcję dyrektora Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego, a w 2020 roku została dyrektorem nowej jednostki naukowej PAN – IMol.
Jest członkinią Rady Kuratorów Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN oraz członkiem Komitetu Biologii Molekularnej Komórki PAN.
Działalność naukowa
Agnieszka Chacińska prowadzi badania w dziedzinie biologii molekularnej komórki, ze szczególnym naciskiem na biogenezę mitochondriów. Odkryła mechanizmy odpowiedzialne za transport i dojrzewanie ponad tysiąca białek w mitochondriach oraz molekularne podstawy działania translokazy białek mitochondrialnych TIM23, która odpowiada za transport białek przez wewnętrzną błonę mitochondrium. Uzupełnieniem jej wcześniejszych badań było odkrycie białka Mia40, które zainicjowało identyfikację nowego mechanizmu transportu białek mitochondrialnych poprzez regulowaną wymianę disiarczkową.
Jej zainteresowania dotyczące wczesnych etapów importu białek do mitochondriów doprowadziły do odkrycia, że wiele białek mitochondrialnych jest degradowanych w cytozolu przez system oparty na proteasomie, który jest odpowiedzialny za degradację białek. Grupa badawcza Chacińskiej zidentyfikowała również proces retrotranslokacji dojrzałych białek mitochondrialnych z mitochondriów do cytozolu w celu ich degradacji przez proteasom. Odkrycie znaczenia degradacji przez proteasom w regulacji proteomu mitochondrialnego jest przełomowe i stanowi podstawę dla nowych strategii leczenia chorób mitochondrialnych, które wciąż pozostają nieuleczalne.
Chacińska i jej zespół odkryli pierwsze reakcje komórkowe na stres wywołany defektami w imporcie białek mitochondrialnych, co prowadzi do akumulacji prekursorów tych białek w cytozolu. Reakcje te obejmują regulację translacji oraz działania proteasomu. Komórki ludzkie reagują na defekty mitochondrialne przez ekspresję alternatywnej, bardziej aktywnej wersji proteasomu, co jest charakterystyczne dla immunoproteasomu. Mechanizmy te, obecne zarówno w drożdżach, nicieniach, jak i komórkach ludzkich, pomagają chronić komórki przed stresem proteotoksycznym, co wspiera ich przetrwanie. Jeśli degradacja białek nie przebiega skutecznie, białka prekursorowe mogą tworzyć toksyczne złogi, co prowadzi do degeneracji komórek związanej z wiekiem.
Odkrycia Agnieszki Chacińskiej mają kluczowe znaczenie dla zrozumienia wielu chorób, w tym chorób mitochondrialnych, które są rzadkimi schorzeniami genetycznymi o ciężkim przebiegu, a także powszechnych chorób cywilizacyjnych, takich jak zaburzenia metaboliczne, neurodegeneracja, demencja związana z wiekiem oraz nowotwory.
Nagrody, wyróżnienia i członkostwa
2017-2023 – lider programu „Regenerative Mechanisms for Health” (ReMedy) Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (wraz z prof. Magdą Konarską).
2016 – grant Maestro (Narodowe Centrum Nauki; 2016-2022).
2016 – Polsko-Niemiecka Nagroda Naukowa Copernicus, przyznana wspólnie z prof. Peterem Rehlingiem (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej oraz Deutsche Forschungsgemeinschaft).
2016 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów za osiągnięcia w zakresie działalności naukowej.
2015 – Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe.
2009 – program Welcome (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej).
2009 – grant EMBO Installation.
Członkini Naukowej Rady eLife (Board of Reviewing Editors) w dziedzinach biochemii i biologii komórkowej.
Członkini Międzynarodowej Rady Doradczej Instytutu Chemii Organicznej i Biochemii Czeskiej Akademii Nauk.
Członkini Rady Doradczej Centro de Biologia Molecular Severo Ochoa w Madrycie, Hiszpania.
Członkini Naukowej Rady Doradczej Cluster of Excellence, Centre for Integrative Biological Signaling Studies, Uniwersytet we Fryburgu.
Członkini rad naukowych Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN, Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN oraz Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.
Wybrane publikacje naukowe
Agnieszka Chacińska jest współautorką ponad 90 artykułów naukowych indeksowanych w JCR, które były cytowane blisko 7900 razy. Jej wskaźnik Hirscha wynosi 48 (stan na listopad 2023). Wybrane publikacje to:
„The proteome of Saccharomyces cerevisiae mitochondria”, PNAS 2003 (blisko 700 cytowań do 2023 r.).
„Essential role of Mia40 in import and assembly of mitochondrial intermembrane space proteins”, EMBO J. 2004 (blisko 350 cytowań do 2023 r.).
„Mitochondrial Presequence Translocase: Switching between TOM Tethering and Motor Recruitment Involves Tim21 and Tim17”, Cell 2005 (ponad 270 cytowań do 2023 r.).
„Importing Mitochondrial Proteins: Machineries and Mechanisms”, Cell 2009 (ponad 1000 cytowań do 2023 r.).
„Dual Role of Mitofilin in Mitochondrial Membrane Organization and Protein Biogenesis”, Dev. Cell 2011 (ponad 300 cytowań do 2023 r.).
„Retro-translocation of mitochondrial intermembrane space proteins”, PNAS 2015.
„Mistargeted mitochondrial proteins activate a proteostatic response in the cytosol”, Nature 2015.
„Cytosolic aggregation of mitochondrial proteins disrupts cellular homeostasis by stimulating the aggregation of other proteins”, eLife 2021.
„Immunoproteasome-specific subunit PSMB9 induction is required to regulate cellular proteostasis upon mitochondrial dysfunction”, Nat. Commun. 2023.