Agnieszka (ur. 1137, zm. po 1182) – polska księżniczka, księżna perejasławska, włodzimiersko-wołyńska, a także wielka księżna kijowska z rodu Piastów.
Była córką księcia Polski Bolesława III Krzywoustego oraz Salomei z Bergu. Poślubiła księcia perejasławskiego, włodzimiersko-wołyńskiego i wielkiego księcia kijowskiego Mścisława Izjasławowica. Urodziła Romana halickiego i była babką króla halicko-wołyńskiego Daniela.
== Życiorys ==
=== Narodziny ===
Agnieszka była przedostatnim dzieckiem oraz najmłodszą córką Bolesława Krzywoustego i Salomei, a jej narodziny miały miejsce w 1137 roku. Rok urodzenia potwierdzają zapiski Ortlieb, benedyktyna z Zwiefalten, który w 1140 i na początku 1141 przebywał na dworze księżnej Salomei w Łęczycy, gdzie wspomniał, że Agnieszka miała trzy lata. Ponieważ w 1138 roku Salomea urodziła Kazimierza II Sprawiedliwego, można wnioskować, że Agnieszka przyszła na świat rok wcześniej.
Nie jest do końca jasne, skąd pochodzi jej imię. Mogła je otrzymać na cześć żony swojego przyrodniego brata, Władysława – Agnieszki z Babenbergów, mimo że Salomea z Bergu nie darzyła jej sympatią. Istnieje również teoria, że imię to nadano jej na cześć przyrodniej siostry ojca, Agnieszki, opatki klasztorów w Quedlinburgu i Gandersheim.
=== Plany związane z Agnieszką ===
Na przełomie lat 1140 i 1141 Salomea z Bergu zwołała wiec w Łęczycy, na którym, wraz z synami (głównie Bolesławem i Mieszkiem) oraz możnymi, miała podjąć decyzję o przyszłości Agnieszki. Rozważano dwie opcje: wysłanie jej do klasztoru benedyktynów w Zwiefalten lub wydanie za jednego z dynastów. Ostatecznie postanowiono zaręczyć ją z synem jednego z księcia ruskiego, co miało zapewnić sojusz przeciw seniorowi Władysławowi. Historycy wskazują na dwie potencjalne kandydatury do jej ręki. Powszechnie przyjmowany pogląd sugeruje, że miał to być Mścisław Izjasławowic, co potwierdza jego późniejsze małżeństwo z Agnieszką. Druga hipoteza wskazuje na jednego z synów wielkiego księcia kijowskiego Wsiewołoda II, który jednak odrzucił propozycje juniorów i związał się z Władysławem II poprzez małżeństwo z Zwinisławą Wsiewołodówną.
Na wiec do Łęczycy nie zaproszono Władysława II, który jako senior miał decydujące zdanie w sprawie zaręczyn Agnieszki. W związku z tym, w zimie 1142/1143, wspierany przez ruskie posiłki, przeprowadził akcję zbrojną przeciwko Salomei i jej synom. Pierwsza konfrontacja między przyrodnimi braćmi zakończyła się sukcesem najstarszego syna Bolesława Krzywoustego.
=== Małżeństwo z Mścisławem Izjasławowicem ===
Między końcem lat 1149 a 1151 Agnieszka poślubiła Mścisława Izjasławowica z dynastii Rurykowiczów (z linii Monomachowiczów). Wincenty Kadłubek, dobrze zaznajomiony z powiązaniami Piastów z Rurykowiczami, w swojej „Kronice polskiej” nie stwierdził wprost, że Bolesławówna została wydana za Mścisława. Jednakże nazwał pierworodnego syna Mścisława siostrzeńcem Kazimierza Sprawiedliwego, a pokrewieństwo między Romanem Mścisławowicem a Leszkiem Białym określił jako drugiego stopnia. Ponadto autor Latopisu hipackiego określił wdowę po Romanie jako żonę brata Leszka. W związku z tym Mścisław musiał ożenić się z jedną z córek Bolesława Krzywoustego, a jedyną, która mogła to uczynić, była Agnieszka.
Mąż Piastówny, urodzony między 15 kwietnia 1132 a 1135 rokiem, pochodził z pierwszego małżeństwa Izjasława II. Sprawował rządy w księstwie perejasławskim, a następnie we włodzimiersko-wołyńskim, a w latach 1167–1169 był wielkim księciem kijowskim. Zmarł 19 sierpnia 1170 roku.
Z małżeństwa Agnieszki i Mścisława na pewno urodziło się trzech synów: Roman halicki, Wsiewołod bełski oraz Włodzimierz brzeski. Istnieją kontrowersje dotyczące pierworodnego syna Mścisława, Światosława, który według niektórych badaczy był dzieckiem pozamałżeńskim.
=== Śmierć ===
Ostatnia wzmianka o Agnieszce pochodzi z „Kroniki polskiej” Kadłubka. Światosław Mścisławowic został wygnany przez braci z powodu zarzutów Bolesławówny, że nie jest jej synem. Wówczas Kazimierz Sprawiedliwy wyruszył na Brześć, aby przywrócić go na tron książęcy. Rocznik kapituły krakowskiej informuje o wyprawie ruskiej Kazimierza w roku 1182.
Dalsze losy Agnieszki są nieznane. Nie wiadomo, gdzie zmarła ani gdzie została pochowana.
== Genealogia ==
Opracowanie na podstawie: D. Dąbrowski, „Genealogia Mścisławowiczów”, Kraków 2008; D. Dąbrowski, „Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich”, Poznań – Wrocław 2002; K. Jasiński, „Rodowód pierwszych Piastów”, Poznań 2004; Bavaria, nobility (ang.), fmg.ac, [dostęp 2011-09-14]; Swabia, nobility (ang.), fmg.ac, [dostęp 2011-09-14].
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Źródła
Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), „Kronika polska”, ks. IV, rozdz. 14, przekł. i oprac. B. Kürbis, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1992, ISBN 83-04-03686-X, ss. 214–215.
Opracowania podstawowe
Balzer O., „Genealogia Piastów”, Akademia Umiejętności, Kraków 1895, ss. 180–183.
Dąbrowski D., „Genealogia Mścisławowiczów”, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2008, ISBN 978-83-60448-55-7, ss. 216–228.
Dąbrowski D., „Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich”, Wydawnictwo Historyczne, Poznań – Wrocław 2002, ISBN 83-913563-8-8, ss. 23–24.
Jasiński K., „Rodowód pierwszych Piastów”, wyd. 2, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2004, ISBN 83-7063-409-5, ss. 261–264.
Korduba M., „Agnieszka”, [w:] W. Konopczyński (red.), „Polski Słownik Biograficzny”, t. I, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1935, ss. 30–31.
Marzec A., „Agnieszka”, [w:] K. Ożóg, S. Szczur (red.), „Piastowie. Leksykon biograficzny”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, ISBN 83-08-02829-2, ss. 99–101.
Opracowania dodatkowe
Górski K., „Stosunki Kazimierza Sprawiedliwego z Rusią”, Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1875.
Grodecki R., „Dzieje Polski do 1194”, [w:] R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, „Dzieje Polski średniowiecznej”, t. I, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1926, ss. 161–162.
Labuda G., „Zaginiona kronika z pierwszej połowy XIII wieku w Rocznikach Królestwa Polskiego Jana Długosza. Próba rekonstrukcji”, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1983, ISSN 0554-8217 ss. 21–22.
Wilkiewicz-Wawrzyńczykowa A., „Ze studiów nad polityką polską na Rusi na przełomie XII i XIII wieku”, [w:] B. Wilanowski, S. Zajączkowski (red.), „Ateneum Wileńskie. Czasopismo naukowe, poświęcone badaniom przeszłości ziem Wielkiego X. Litewskiego”, nr 12, Wydawnictwo Wydziału III Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Wilno 1937, ss. 1–35.
Wyrozumski J., „Dzieje Polski piastowskiej”, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 1999, ISBN 83-85719-35-0, s. 142.