AGM-158 Joint Air-to-Surface Standoff Missile (JASSM)
AGM-158 Joint Air-to-Surface Standoff Missile (JASSM) to amerykański taktyczny lotniczy pocisk manewrujący, charakteryzujący się obniżoną wykrywalnością, przeznaczony do atakowania celów punktowych z bezpiecznej odległości, poza zasięgiem obrony przeciwlotniczej wroga.
Historia
Program JASSM zainaugurowano w 1995 roku, po anulowaniu kosztownego projektu AGM-137 TSSAM (Tri Service Standoff Missile). Wstępne projekty zlecono firmom Lockheed Martin (AGM-158) oraz McDonnell Douglas (AGM-159). W czerwcu 1996 roku obie firmy otrzymały kontrakt na budowę makiet i prace projektowe. W 1998 roku wybrano projekt Lockheeda. Pierwsze próby lotu miały miejsce w 1999 roku, początkowo jako loty beznapędowe, z samolotu F-16 na wysokości około 3000 m. Pocisk, korzystając z autonomicznego systemu sterowania oraz siły nośnej, wykonywał manewry w locie. W listopadzie 1999 roku przeprowadzono pierwszy samodzielny lot z użyciem napędu, choć w trybie niesterowanym. 19 stycznia 2001 roku pocisk wykonał pierwszy pełny lot bojowy, symulując atak na cel w White Sands Missile Range. Kolejne testy miały miejsce 26 kwietnia i 31 maja 2001 roku, a 3 maja pocisk trafił w bunkier, co miało na celu sprawdzenie jego penetracyjnych możliwości. 24 sierpnia 2001 roku pocisk został po raz pierwszy odpalony z samolotu Boeing F/A-18E/F Super Hornet, startującego z lotniskowca. 20 listopada 2001 roku przeprowadzono test profilu lotu z maksymalnymi możliwościami pocisku. 15 grudnia 2001 roku odbyła się szósta próba, a 19 grudnia Departament Obrony USA podpisał umowę z Lockheed Martin na rozpoczęcie produkcji małoseryjnej. Faza prób operacyjnych rozpoczęła się w 2002 roku, a testy miały miejsce 4 kwietnia, 18 lipca i 13 września. Podczas prób ujawniono problemy związane z działaniem sterów, wnikaniem wody, zwiększoną sygnaturą radarową oraz brakiem odpowiednich wyświetlaczy w F-16. Po rozwiązaniu tych problemów, AGM-158 został dopuszczony do użycia w październiku 2003 roku.
Pocisk jest przenoszony przez różnorodne samoloty US Air Force i US Navy, w tym F-15E, F-16, F/A-18, B-1B, B-2 oraz B-52, a w przyszłości również przez Lockheed Martin F-35 Lightning II.
AGM-158B JASSM ER
W 2002 roku rozpoczęto prace nad wydłużoną wersją pocisku o zasięgu do 1000 km, oznaczoną jako AGM-158B JASSM ER (Extended Range). Obie wersje pocisków są do siebie bardzo podobne, a ich systemy elektroniczne są w 95% identyczne, natomiast konstrukcja w 70%. Główna różnica polega na zwiększonej pojemności na paliwo w wersji JASSM ER oraz zastosowaniu oszczędniejszego silnika turbowentylatorowego Wiliams International F107-WR-105. Pierwsze odpalenie pocisku w powietrzu miało miejsce 18 maja 2006 roku z bombowca B-1 nad White Sands w Nowym Meksyku. W styczniu 2011 roku zatwierdzono produkcję wstępnej serii (Low Rate Initial Production – LRIP). Przeprowadzono 11 testów, z których dziesięć zakończyło się sukcesem. Produkcja w ramach LRIP rozpoczęła się w lipcu 2012 roku, a pierwsza seria trzydziestu pocisków JASSM-ER została sfinansowana z funduszy przeznaczonych na dziesiątą transzę 191 pocisków JASSM. Wstępne testy operacyjne zakończono w listopadzie 2012 roku, a Dywizjon Testowy 337th TES przeprowadził 21 odpaleń z B-1B, z czego dwadzieścia zakończyło się powodzeniem. W maju 2013 roku US Air Force wstępnie zakwalifikowało wersję JASSM-ER do przenoszenia przez B-1B, choć mogą ją przenosić wszystkie samoloty zdolne do transportu wersji bazowej JASSM. W tym samym miesiącu US Air Force zmniejszyło zamówienie na wersję JASSM, zwiększając jednocześnie zamówienie na JASSM-ER. Po zrealizowaniu kontraktu na JASSM, planowane jest nabywanie wyłącznie pocisków JASSM-ER.
Po raz pierwszy pociski JASSM-ER użyto bojowo podczas ataku na Syrię 14 kwietnia 2018 roku, kiedy to z dwóch bombowców B-1B odpalono łącznie dziewiętnaście pocisków.
AGM-158B-2
W marcu 2016 roku Lockheed Martin rozpoczął prace nad ulepszoną konstrukcją skrzydła, mającą na celu dalsze zwiększenie zasięgu. We wrześniu 2018 roku firma otrzymała kontrakt na rozwój wersji AGM-158 Extreme Range. Nowa broń waży około 2300 kg i przenosi głowicę o masie 910 kg na dystans do 1900 km (1000 mil morskich). Początkowo nosiła nazwę JASSM-XR, a później została oznaczona jako AGM-158D. Wprowadzono nową jednostkę sterującą, zmiany w konstrukcji skrzydła, inne pokrycie, chroniony odbiornik GPS i dodatkowe modyfikacje. Produkcja małych serii rozpoczęła się w 2021 roku w ramach Lot 19, a dostawy zaplanowano na styczeń 2024 roku w tempie pięciu pocisków miesięcznie. Później oznaczenie rakiety zmieniono na AGM-158B-2.
AGM-158C LRASM
W 2009 roku US Navy oraz DARPA rozpoczęły badania nad nowym, dalekozasięgowym pociskiem przeciwokrętowym. Oczekiwano, że nowa konstrukcja będzie w pełni autonomiczna i odporna na zakłócenia. Program był istotny, ponieważ Rosja, Indie, Chiny i Iran rozwijały własne programy naddźwiękowych pocisków przeciwokrętowych. US Navy, po wycofaniu w latach 90. manewrujących R/UGM-109B TASM, pozostała z przestarzałymi AGM-84 Harpoon, których możliwości modernizacyjne były ograniczone. Nowy amerykański pocisk przeciwokrętowy otrzymał nazwę LRASM i miał bazować na wersji JASSM-ER. Plany obejmowały dwie wersje: LRASM-A, poddźwiękowy i trudny do wykrycia, oraz LRASM-B, naddźwiękowy, z silnikiem strumieniowym, przeznaczony do wystrzeliwania z okrętów. W styczniu 2012 roku zrezygnowano z rozwijania wersji naddźwiękowej na rzecz LRASM-A, który otrzymał oznaczenie LRSAM. Producentem był Lockheed Martin, a systemy awioniki opracowała firma BAE Systems. LRASM, ze względu na rozbudowane systemy pokładowe, ma mniejszy zasięg, wynoszący 370-400 km. Pocisk jest zdolny do przeprowadzenia w pełni autonomicznego ataku, samodzielnie wyszukując i rozpoznając cele. System naprowadzania, opracowany przez BAE Systems, obejmuje odporny na zakłócenia GPS, system inercyjny, termowizyjny czujnik elektrooptyczny oraz pasywne czujniki wsparcia elektronicznego. LRASM może zbierać dane zarówno z własnych systemów, jak i zewnętrznych źródeł. Dzięki czujnikowi elektrooptycznemu pocisk weryfikuje i wybiera miejsce uderzenia. Pocisk jest przystosowany do wystrzeliwania z pionowych wyrzutni Mk 41 VLS. 3 czerwca 2013 roku przeprowadzono udaną próbę jego wystrzelenia, a 17 września tego samego roku testowano go z symulatora wyrzutni Mk 41. LRASM przeprowadzono testy z pokładu bombowców B-1B, a 27 sierpnia 2013 roku pocisk z powodzeniem zlokalizował i zidentyfikował cel imitujący okręt wojenny. W listopadzie 2013 roku test powtórzono, a pocisk wykonał autonomiczne manewry, skutecznie trafiając w cel. LRASM może również atakować cele lądowe i jest przenoszony przez okręty US Navy oraz samoloty B-1B, F-35 i F-18. 21 kwietnia 2021 roku US Naval Air Systems Command podpisał kontrakt z Boeingiem na integrację samolotu z pociskiem AGM-158C LRASM, co zwiększy jego możliwości w zakresie atakowania wrogich jednostek nawodnych.
3 kwietnia 2024 roku US Navy przeprowadziła pierwszy test jednoczesnego ataku na cel morski z wykorzystaniem czterech pocisków AGM-158C LRASM, które, dzięki sztucznej inteligencji, koordynowały swoje ataki, aby przełamać strefę antydostępową (A2/AD) i uniknąć sytuacji, w której kilka pocisków celowałoby w ten sam obiekt.
AGM-158D
Pocisk AGM-158D ma umożliwiać aktualizację danych o celu w trakcie lotu, co wiąże się z możliwością atakowania celów ruchomych. Planowane wprowadzenie na uzbrojenie przewidziano na listopad 2026 roku.
Użytkownicy
Australia
Australia była pierwszym zagranicznym użytkownikiem pocisków AGM-158, ogłaszając chęć zakupu w połowie pierwszej dekady XXI wieku. W marcu 2005 roku Lockheed Martin wygrał przetarg na dostawę pocisków w ramach kontraktu AIR 5418 Follow-on Standoff Weapon (FOSOW). W 2006 roku podpisano umowę na dostawę 260 pocisków AGM-158A oraz ich integrację z samolotami F/A-18A/B. Proces integracji był skomplikowany, a certyfikację uzyskano dopiero w lutym 2011 roku. Ostatecznie, 28 maja 2014 roku, australijski resort obrony ogłosił osiągnięcie finalnej zdolności operacyjnej.
Finlandia
Finlandia również wyraziła zainteresowanie pociskami AGM-158. Starania rozpoczęto w 2006 roku, ale rząd USA początkowo odmówił sprzedaży, aby nie zaostrzać stosunków z Rosją. Po długich negocjacjach, w październiku 2011 roku wydano zgodę na sprzedaż, a 2 marca 2012 roku zakup zatwierdzono. Finlandia planuje nabyć około 70 pocisków za sumę około 180 milionów Euro do końca 2016 roku, co jest częścią szerszego planu modernizacji floty F-18. Pociski miały trafić do Finlandii na przełomie 2015 i 2016 roku.
Polska
Polska również starała się o zakup pocisków JASSM. Ministerstwo Obrony Narodowej ujawniło chęć zakupu pod koniec 2012 roku, a zgodę musiał wyrazić Kongres USA oraz Departament Obrony. 17 września 2014 roku Kongres został poinformowany o planowanej sprzedaży przez Defence Security Cooperation Agency (DSCA). 19 września DSCA ogłosiła, że Departament Stanu wyraził zgodę, a 2 października Departament Obrony zaakceptował transakcję. Umowa została podpisana 11 grudnia 2014 roku przez gen. Sławomira Szczepaniaka. Polska nabyła 40 pocisków AGM-158A JASSM, dwa szkolne oraz dwa do prób certyfikacyjnych. Wartość zakupu wyniosła około 250 milionów dolarów.
28 listopada 2016 roku DSCA ogłosiła, że Departament Stanu wyraził zgodę na sprzedaż Polsce 70 pocisków AGM-158B JASSM-ER w trybie FMS, za maksymalną kwotę 200 milionów dolarów. W ramach transakcji Polska zakupi także pociski testowe, szkolne, makiety oraz systemy symulacji, a także oprogramowanie do integracji z myśliwcami F-16. 12 marca 2024 roku Polska uzyskała zgodę na zakup 821 pocisków AGM-158B-2, które mają głowicę o masie ponad 900 kg i zasięg szacowany na 1900 km.
Pozostałe kraje
Do państw korzystających z pocisków AGM-158 należą także Niemcy, Grecja, Japonia, Holandia, Rumunia oraz prawdopodobnie Belgia.
Przypisy
Bibliografia
Piotr Abraszek. AGM-158 na prostej. „Nowa Technika Wojskowa”. 10, s. 44–45, 2005. ISSN 1230-1655.
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński, AGM-158A JASSM – amerykański „mini-cruise”, „Lotnictwo”, nr 1 (2003), s. 60, ISSN 1732-5323.
Michał Gajzler. JASSM niejedno ma imię, czyli AGM-158B-2, B-3, D oraz LRASM i JASSM-XR. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 11/2024, s. 44-47, listopad 2024. Warszawa: Magnum X. ISSN 1230-1655.