Aglibol to semickie bóstwo, które było szczególnie czczone w syryjskiej Palmyrze jako bóg księżyca.
Pochodzenie
Aglibol zaliczał się do starożytnych bóstw o kananejskim pochodzeniu, a jego imię dosłownie oznaczało „byczek Pana [Bela]”. W ciągu historii był głównie postrzegany jako bóstwo lunarne. Prawdopodobnie, podobnie jak inne pokrewne bóstwa z prowincji, takie jak Jarhibol i Malakbel, miał swoje korzenie w lokalnych kulcie plemiennym, który rozwijał się i przekształcał dopiero w czasach hellenistyczno-rzymskich.
Często występował w towarzystwie Malakbela, którego kult mógł przewyższać, prawdopodobnie ze względu na starszy rodowód Aglibola, sugerowany przez etymologię obu imion. Różnorodność imion wskazuje, że na początku oba bóstwa mogły istnieć niezależnie, a ich związki z czasem się zacieśniały.
W Palmyrze zarówno Aglibol, jak i Malakbel byli opiekunami bóstwa naczelnemu, Baalszaminowi, pełniąc rolę bóstw księżyca i słońca, co wiązało ich z płodnością i urodzajem, tworząc lokalną triadę. Najprawdopodobniej mieli również wspólną świątynię lub okrąg kultowy.
Ikonografia
Aglibola zazwyczaj przedstawiano z półksiężycem nad głową lub ramionami, często ozdabiając go dodatkowym nimbem promienistym wokół głowy. Istnieją dwa typy jego wyobrażeń: jako młodzieńca i osobę dojrzałą. Zwykle ukazywano go w rzymskim stroju wojskowym, z mieczem lub tarczą i włócznią u boku. W przedstawieniach triady bóstw palmyreńskich Aglibol zawsze znajduje się po prawej stronie Baalszamina, podczas gdy Malakbel towarzyszy mu po lewej. Przykładem tego jest znana płaskorzeźba z Luwru, odkryta w pobliżu syryjskiego Bir Wereb (Wadi Miyah) koło Palmyry, która przedstawia trójcę najwyższych miejscowych bóstw. Podobnie Aglibol znajduje się na rzeźbionym fragmencie pochodzącym prawdopodobnie z kultowej niszy świątyni Baalszamina, gdzie widnieje po prawej stronie orła symbolizującego bóstwo naczelnym.
Generalnie przedstawiano go w pozycji frontalnej, z oczami zwróconymi ku widzowi, co jest charakterystyczne dla palmyreńskiej sztuki w jej „sztywnej” konwencji, przyjętej na początku naszej ery. Jak dotąd nie znaleziono jego wizerunków na monetach, co sugeruje ograniczony zasięg i rangę kultu.
Kult
Oprócz symboliki związanej z księżycem i słońcem, Aglibol i Malakbel tworzyli parę lokalnych bóstw silnie związanych z wegetacją i światem zwierzęcym. Ich bliskie powiązania sprawiły, że czczono ich jako „świętych braci” w jednym miejscu kultowym. Określenia takie jak „święty gaj” lub „ogród bogów” wskazują na nietypowy charakter tego kultu. Do tej pory nie udało się zlokalizować tego sanktuarium w Palmyrze. Istnienie tego miejsca potwierdza jednak zachowany fragmentaryczny fryz (zwany również płaskorzeźbą „przymierza”), który pierwotnie zdobił portal palmyreńskiej świątyni Bela. W schematycznym przedstawieniu świątyni-ogrodu z ołtarzami i drzewem oraz drugoplanowymi postaciami kapłanów, widnieją postacie obu bogów symbolicznie podających sobie ręce nad ołtarzem.
W inskrypcjach wotywnych oba bóstwa są wymieniane razem, co potwierdzają także napisy na lampkach ofiarnych z Palmyry. Symbol księżyca, występujący wśród innych symboli astralnych na lokalnych teserach, sugeruje, że w sanktuarium Aglibola odbywały się rytualne uczty ku czci tego bóstwa.
Wiele wskazuje, że okazała nisza północna w celli monumentalnego sanktuarium Bela mogła zawierać posąg Aglibola wśród triady palmyreńskiej. W kontekście kultowym bóg księżyca bywał również łączony z innym bóstwem solarnym – palmyreńskim Jarhibolem, z którym tworzył parę lub triadę. Dodatkowo sporadycznie kojarzono go z syryjską „Wenus” – Astarte oraz z arabską „Gwiazdą Wieczorną” – przedislamską boginią Arsu, znaną także jako Ruda.
Uwagi
Przypisy
Zobacz też
- Bóstwa lunarne
- Palmyra
- Jarhibol
Bibliografia
- «Aglibol» w Mitologia Egiptu i starożytnego Wschodu. Minikompendium. Warszawa 2004
- «Aglibol» w A. van Reeth: Encyclopedie van der Mythologie. Baarn 1994
- H.J.W. Drijvers: The Religion of Palmyra. Leiden 1976
- M. Gawlikowski: Sztuka Syrii. Warszawa 1976
- J. Teixidor: The Pantheon of Palmyra (Études préliminaires aux religions orientales dans l’Empire romain 79). Leiden 1979
- O. Eissfeldt: Tempel und Kulte syrischer Städte in hellenistisch-römischer Zeit. Leipzig 1941
- Sztuka Palmyry ze zbiorów Arabskiej Republiki Syryjskiej. 50 lat polskich wykopalisk na Bliskim Wschodzie [katalog wystawy w Muz. Narodowym]. Warszawa 1986