Agilizaur (Agilisaurus)
Agilizaur (Agilisaurus) to rodzaj dinozaura z grupy ptasiomiednicznych, który żył w środkowej jurze na obszarze dzisiejszej wschodniej Azji.
Nazwa
Nazwa rodzajowa wywodzi się od łacińskiego przymiotnika agilis, oznaczającego „zwinny”, oraz greckiego sauros, które znaczy „jaszczur”. W efekcie, całość tłumaczy się jako „zwinny jaszczur”, co odnosi się do zwinności tego dinozaura, sugerowanej przez jego lekką budowę ciała i długie nogi. Piszczel agilizaura był dłuższy od kości udowej, co wskazuje na jego zdolność do szybkiego biegu na dwóch nogach, podczas gdy do skubania roślinności poruszał się na wszystkich czterech kończynach.
Epitet gatunkowy dla jedynego gatunku, A. louderbacki, nawiązuje do doktora George’a Louderbacka, amerykańskiego geologa, który jako pierwszy zidentyfikował szczątki tego dinozaura w chińskiej prowincji Syczuan w 1915 roku. Obie nazwy, zarówno rodzajowa, jak i gatunkowa, zostały nadane przez chińskiego paleontologa Peng Guangzhou w 1990 roku, a dokładniejszy opis dokonano w 1992 roku.
Odkrycie
Znany szkielet jedynego gatunku w tym rodzaju jest jednym z najbardziej kompletnych małych dinozaurów ptasiomiednicznych odkrytych do tej pory. Brakuje jedynie kilku fragmentów lewej przedniej łapy, co umożliwia rekonstrukcję na podstawie zachowanej prawej części ciała.
Szkielet został odkryty podczas prac w Muzeum Dinozaurów w Zigong, gdzie obecnie jest eksponowany. Muzeum to prezentuje wiele prehistorycznych zwierząt z znanego kamieniołomu Dashpangu, znajdującego się w pobliżu Zigong w Syczuanie, w tym inne gatunki, takie jak: siuanhanozaur, szunozaur i huajangozaur. Osady, w których znaleziono te skamieniałości, pochodzą z dolnej formacji Shaximiao, datowanej na okres od 168 do 161 milionów lat temu.
Taksonomia
Pomimo posiadania niemal kompletnego szkieletu, agilizaura klasyfikowano w różnych miejscach w obrębie drzewa ewolucyjnego ptasiomiednicznych. Początkowo zaliczano go do rodziny fabrozaurów, co obecnie jest kwestionowane przez większość paleontologów.
Ostatnie badania, w tym analizy kladystyczne, ukazały agilizaura jako najbardziej bazalnego (prymitywnego) członka grupy Euornithopoda, obejmującej wszystkie ornitopody, które są mniej pierwotne niż heterodontozaury.
Jednak heterodontozaury nie są powszechnie uznawane za ornitopody i mogą być bliżej spokrewnione z podrzędnymi marginocefali, do których należą ceratopsy i pachycefalozaury. Współczesne analizy kladystyczne umieszczają nawet agilizaura bazalnie w stosunku do heterodontozaurów w gałęzi prowadzącej do marginocefali.
Oprócz tego „zwinnego jaszczura” klasyfikowano także w innych miejscach, takich jak pierwotne ptasiomiedniczne, przodkowie ornitopodów i marginocefali. W analizie Butlera i in. (2008) agilizaura uznano za takson siostrzany do kladu obejmującego hexinlusaurusa, otnielię i cerapody.
Drugi gatunek?
Peng opisał również drugi gatunek agilizaura, znaleziony w tym samym kamieniołomie, który wcześniej znany był jako Yandusaurus multidens. Ponieważ ten gatunek nie należy do rodzaju Yandusaurus i z powodu podobieństw do A. louderbacki został opisany jako A. multidens.
Inni naukowcy nie przyjęli tej klasyfikacji i w 2005 roku ponownie go przemianowali, tym razem na nowo utworzony rodzaj. Obecnie znany jest jako Hexinlusaurus multidens (Barrett et al. 2005). W kolejnych badaniach zgadzano się, że ten rodzaj jest bardziej zaawansowany ewolucyjnie niż agilizaura.
Pożywienie i wielkość
Agilizaur był stosunkowo małym roślinożercą, osiągającym długość 1,2 m, wysokość około 60 cm i masę około 40 kg. Jak wszystkie dinozaury ptasiomiedniczne, posiadał dziobopodobny narząd na końcach górnej i dolnej szczęki, co ułatwiało mu odżywianie się roślinami.
Bibliografia
- Barrett, P.M., Butler, R.J., & Knoll, F. 2005. Small-bodied ornithischian dinosaurs from the Middle Jurassic of Sichuan, China. Journal of Vertebrate Paleontology 25(4): 823-834. (en)
- Butler, R.J. 2005. The ‘fabrosaurid’ ornithischian dinosaurs of the Upper Elliot Formation (Lower Jurassic) of South Africa and Lesotho. Zoological Journal of the Linnean Society 145: 175–218. (en)
- Butler, Richard J; Upchurch, Paul i Norman, David B. (2008) „The phylogeny of the ornithischian dinosaurs” Journal of Systematic Palaeontology 6 (1): 1–40. DOI: 10.1017/S1477201907002271 (en)
- Norman, D.B., Sues, H-D., Witmer, L.M., & Coria, R.A. 2004. Basal Ornithopoda. In: Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmolska, H. (Eds.) The Dinosauria (2nd Edition). Berkeley: University of California Press. pp. 393–412. (en)
- Peng G. 1990. [A new small ornithopod (Agilisaurus louderbacki gen. et sp. nov.) from Zigong, China]. [Newsletter of the Zigong Dinosaur Museum] 2: 19-27. (chiński)
- Peng G. 1992. [Jurassic ornithopod Agilisaurus louderbacki (Ornithopoda: Fabrosauridae) from Zigong, Sichuan, China]. Vertebrata PalAsiatica 30: 39-51. (chiński)
- Weishampel, D.B., Jianu, C.-M., Csiki, Z., & Norman, D.B. Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania. Journal of Systematic Palaeontology 1: 65–123. (en)
- Xu X., Forster, C.A., Clark, J.M., & Mo J. 2006. A basal ceratopsian with transitional features from the Late Jurassic of northwestern China. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. doi:10.1098/rspb.2006.3566 (en)