Agenturalny Wywiad Operacyjny

Agenturalny Wywiad Operacyjny (AWO)

Agenturalny Wywiad Operacyjny (AWO) to ściśle tajna jednostka wywiadowcza, która powstała w latach 60. XX wieku jako część struktury Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, czyli wywiadu wojskowego PRL. Jej utworzenie zostało zlecone przez Sztab Generalny WP w 1966 roku, a w lipcu 1967 roku zainaugurowano działalność Oddziału Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego, bazując na Oddziale X.

Głównym celem AWO było pozyskiwanie informacji i materiałów wywiadowczych, niezbędnych dla dowództw na szczeblu operacyjnym, szczególnie w czasie wojny. Dotyczyły one sił zbrojnych oraz przygotowań wojennych potencjalnych przeciwników, na obszarze przewidywanych działań bojowych własnych wojsk.

Decyzję o utworzeniu Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego najprawdopodobniej podjęto w Moskwie, a zatwierdził ją generał armii Wojciech Jaruzelski, ówczesny szef Sztabu Generalnego WP i późniejszy Minister Obrony Narodowej. AWO miało działać w okresie „W” jako część struktury wywiadowczej Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego.

Do głównych zadań AWO należało werbowanie i szkolenie szpiegów oraz rezydentów wywiadu. W czasach pokoju AWO gromadził informacje na temat sił zbrojnych potencjalnego przeciwnika w możliwym konflikcie, dowódców wojskowych, a także związków operacyjnych i taktycznych państw NATO, jak również wojskowych ośrodków naukowo-badawczych oraz zakładów przemysłowych. AWO prowadził również działania werbunkowe, mające na celu utworzenie sieci agenturalnej w krajach zachodnich. W czasie wojny AWO miał zająć się działalnością wywiadowczą na tyłach przeciwnika, a przeszkoleni rezydenci mieli być przerzuceni na teren wroga, by tam nadzorować siatkę agentów.

Pod koniec lat 70. i na początku lat 80. XX wieku Oddział XIII Zarządu II SG WP (Agenturalny Wywiad Operacyjny) podlegał Zastępcy Szefa Zarządu II SG WP ds. Operacyjnych.

W latach 1983–1984 Zarząd II SG WP przeszedł znaczną reorganizację, w wyniku której AWO został podporządkowany Agenturalnemu Wywiadowi Strategicznemu, który z kolei podlegał tzw. Aparatowi Krajowemu Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

Informacje na temat rzeczywistej działalności AWO są ograniczone, jednak jej istnienie potwierdził generał broni Czesław Kiszczak, szef wywiadu wojskowego w latach 70. XX wieku. Informacja o tej jednostce ujrzała światło dzienne dopiero podczas procesu lustracyjnego Józefa Oleksego, któremu Rzecznik Interesu Publicznego zarzucił tajną współpracę z AWO, co zostało potwierdzone przez Sąd Lustracyjny w pierwszej instancji.

AWO można uznać za formę programów typu stay-behind, które były tworzone przez służby specjalne państw NATO oraz Układu Warszawskiego na wypadek wybuchu wojny.

W okresie od 1981 roku do końca PRL, a także później, AWO realizowało zadania głównie poza pierwotnie przewidzianą rolą. Zajmowali się sprawami gospodarczymi, pozyskując fundusze dla kierujących służbami specjalnymi oraz tworząc sprzyjające okoliczności polityczne w sprawach gospodarczych na rzecz tych służb w czasie transformacji ustrojowej PRL/RP oraz w okresie gospodarki rynkowej.