Agenor Romuald Gołuchowski

Agenor Romuald Onufry Gołuchowski

Agenor Romuald Onufry Gołuchowski, herbu Leliwa, urodził się 8 lutego 1812 roku w Skale, a zmarł 3 sierpnia 1875 roku we Lwowie. Był polskim arystokratą, hrabią galicyjskim oraz austriackim politykiem konserwatywnym. Sprawował funkcję ministra spraw wewnętrznych Austrii w latach 1859–1861, a także był namiestnikiem Galicji w trzech kadencjach: od 1849 do 1859, 1866 do 1868 oraz 1871 do 1875. Był również pierwszym ordynatem na Skale.

Rodzina

Agenor był synem ziemianina Wojciecha Gołuchowskiego (1772–1840) oraz Zofii z Czyżów (1785–1846). Jego starszym bratem był Artur Gołuchowski. W 1848 roku ożenił się z hrabiną Marią Karoliną Baworowską (1823–1906), z którą miał sześcioro dzieci:

Agenor Gołuchowski (1849–1921), II ordynat na Skale, polityk w rządzie Austro-Węgier;
Zofia (ur. 1850), zamężna kolejno za Bronisławem hr. Łosiowym i Henrykiem hr. Starzeńskim;
Stanisław Maria Gołuchowski (1853–1874);
Maria Helena (1854–1930), żona hr. Kazimierza Drohojowskiego;
Adam Maria Gołuchowski (1855–1914), marszałek Galicji i polityk, podobnie jak ojciec i brat, kawaler;
Józef Maria Gołuchowski (1861–1917), ziemianin, żonaty z Bianką Daum ad Erdod–Palffy, z którą miał córkę.

Życiorys

4 lipca 1839 roku uzyskał tytuł doktora prawa, stając się pierwszym hrabią z takim tytułem. Po odziedziczeniu majątku po ojcu, wszedł do Sejmu Stanowego. W 1843 roku został sekretarzem gubernialnym we Lwowie, a następnie pełnił funkcje radcy gubernialnego, asystenta oraz sekretarza gubernatora Ferdynanda d’Este, a także członka Wydziału Stanowego. Był przeciwnikiem reformy włościańskiej oraz ruchu spiskowego. W maju 1846 roku, powołany do komisji gubernialnej, współpracował przy projekcie zniesienia pańszczyzny, który chronił interesy wielkiej własności. 19 kwietnia 1848 roku został mianowany kierownikiem gubernium we Lwowie, uzyskując poparcie od Franza Stadion.

Od 15 stycznia 1849 roku pełnił funkcję namiestnika cesarskiego w Galicji, współpracując z władzami austriackimi i dbając o interesy ziemiaństwa. Jako lojalny poddany cesarza stwierdził: „Panowie, nie znam żadnej narodowości”, co obejmowało również Niemców. Walcząc o język wykładowy w szkołach, zgadzał się na ustępstwa na rzecz niemczyzny w Galicji zachodniej w zamian za równorzędne prawa języka polskiego we wschodniej części kraju. Krytykowano go za karierowiczostwo i chęć dorobienia, nazywano renegatem, nie dostrzegając jego konfliktów z niemiecką administracją. Dzięki kontaktom z bratem cesarza, Karolem Ludwikiem, zdołał przeforsować budowę linii kolejowej z Wiednia do Lwowa, znanej jako Carl Ludwig Bahn. Przeciwstawiał się podziałowi kraju na część polską i rusińską oraz wprowadzeniu kurii narodowych w wyborach do Sejmu Krajowego, proponując Ukraińcom stosowanie alfabetu łacińskiego.

Po zniesieniu pańszczyzny powołał komisje do oceny wartości odszkodowań, egzekwując podatek indemnizacyjny. Utrzymał dotychczasowe prawo propinacji oraz serwituty. Dzięki jego inicjatywie w Lwowie powstały wyższa szkoła realna, szkoła handlowa i przemysłowa, gimnazjum polskie oraz szkoła ogrodnicza z ogrodem botanicznym, a także placówki w Brodach, Tarnopolu, Samborze i Stanisławowie.

Jako minister spraw wewnętrznych Austrii od 1859 roku, ograniczał wpływy niemieckiej biurokracji. Uzyskał ograniczone uprawnienia dla języka polskiego w urzędach i sądach. Jako minister stanu był jednym z twórców tzw. dyplomu październikowego z 1860 roku, opracowanego przez konserwatystów węgierskich. W drugiej kadencji jako namiestnik na początku roku oczyścił administrację Galicji z niemieckiej biurokracji, oddając ją w ręce szlachty. W ostatnim okresie rządów, po 1871 roku, skoncentrował się na administracji i wdrażaniu ustaw sejmowych dotyczących edukacji, transportu, gospodarki wodnej i hodowli. Jednocześnie pełnił funkcję prezydenta c. k. Krajowej Dyrekcji Skarbu oraz protektora Krajowego Towarzystwa Gospodarczego. Otrzymał tytuły c. k. rzeczywistego tajnego radcy oraz c. k. podkomorzego (1845). Dbał o materialne interesy ziemiaństwa, zakończył likwidację serwitutów oraz poparł korzystną dla dworów ustawę o wykupie propinacji w 1875 roku. Przyczynił się również do założenia Akademii Umiejętności w Krakowie i Politechniki Lwowskiej.

Zmarł i został pochowany w rodzinnym majątku w Skale Podolskiej.

Honorowe obywatelstwa

Otrzymał Honorowe Obywatelstwo w wielu miastach (66 miast w Galicji), w tym Lwowie (1850), Rzeszowie (27 października 1866), Jaśle (1866), Krakowie (3 stycznia 1867), Przemyślu (28 października 1867), Jarosławiu (październik 1867), Sanoku (13 listopada 1867), Przeworsku (29 lutego 1868), a także w Nowym Sączu, Tarnowie, Tarnopolu, Haliczu, Brzeżanach, Zaleszczykach, Kołomyi, Wieliczce, Sokalu, Mikołajowie, Leżajsku, Jordanowie, Lubaczowie, Rohatynie, Trembowli, Drohobycz, Stanisławowie, Bełzie, Śniatyniu, Ropczycach, Mościskach, Bieczu i Dobczycach.

Był również członkiem honorowym Towarzystwa Muzycznego w Galicji oraz Towarzystwa Łowieckiego w Radowcu.