Agenderyzm
Agenderyzm (arodzajowość; ang. gender ‘rodzaj’) to postawa światopoglądowa, która krytycznie odnosi się do pojęcia tożsamości płciowej oraz jej wpływu na kształtowanie kultury. Reprezentowana jest przez osoby określane jako „agender” (synonimy: genderless, gender neutral, non-gendered persons).
Termin agender dotyczy osób, które nie klasyfikują się w żadną z kategorii rodzaju (gender) ani tożsamości rodzajowych (gender identities). Agender to jeden z 50 niestandardowych rodzajów/płci dostępnych na Facebooku, które dodano 13 lutego 2014 r. Opcja ta została również wprowadzona na OkCupid 17 listopada 2014 r.
Etymologia pojęcia
Uzasadnienie użycia tego terminu wywodzi się z powstania w ramach nauk społecznych (np. gender studies) kategorii opisowej zwanej gender, która oznacza „płeć psychiczną”. Refleksja nad jej przejawami oraz doświadczeniami w różnych kulturach i społecznościach doprowadziła do sformułowania stanowiska, które uznaje tego rodzaju „płciowości” za wytwory wyobrażeniowe, fałszywe konstrukty, nadane jednostkom do odegrania określone role. Odrzucenie tych ról oraz związanych z nimi charakterystyk i nazewnictwa odzwierciedla postawę agenderystyczną.
Krytyka płciowego wymiaru tożsamości
Jednym z kluczowych założeń postawy „genderless” jest przyjęcie specyficznego samookreślenia się w kontekście biegunowej kategorii „kobieta–mężczyzna”. Osoby agender podkreślają, że fizyczne istnienie płci nie stanowi autentycznego uzasadnienia dla podziału ludzi w wymiarze psychiki (i jej cech), zachowań oraz różnych elementów kultury. W związku z tym nie identyfikują się z żadną konkretną tożsamością rodzajową (genderową), co plasuje je w szerszym zakresie typów tożsamości objętych terminem transgender (dosł. bycie „poza płciowością psychiczną”). W innych przypadkach próby klasyfikowania „agender” jako jednego z typów identyfikacji płciowej wydają się być bezpodstawne.
Przekonania osób agender koncentrują się również na braku akceptacji dla podziału rzeczywistości kulturowej na kategorie „męskie” i „kobiece”, które są uzasadnione jedynie istnieniem cech płciowych. Stygmatyzację tę dostrzegają w obszarach takich jak: tożsamość indywidualna, osobowość, cielesność, samorealizacja, życie społeczne, język oraz seksualność.