Agencje, zdecentralizowane jednostki oraz wspólne przedsięwzięcia Unii Europejskiej i Euroatomu
Agencje, decentralizowane jednostki niezależne, jednostki korporacyjne oraz wspólne przedsięwzięcia Unii Europejskiej i Euroatomu to specjalnie powołane jednostki organizacyjne, które zajmują się określoną, wąską dziedziną polityki UE. Posiadają one unijną osobowość prawną, jednak nie są samodzielnymi podmiotami prawa międzynarodowego w relacjach z państwami trzecimi. Zazwyczaj pełnią funkcje informacyjne lub techniczne.
Warto odróżnić te agencje od:
- siedmiu instytucji Unii Europejskiej, w tym tych z podmiotowością międzynarodową (np. EBC),
- innych organów i jednostek UE powołanych traktatami, zarówno tych z podmiotowością prawa międzynarodowego (jak jednostki grupy EBI, Europejski Mechanizm Stabilności, Europejski Instytut Uniwersytecki, Jednolity Sąd Patentowy), jak i tych, które jej nie mają (np. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, organy doradcze UE: Komitet Regionów, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny),
- służb międzyinstytucjonalnych, które nie mają osobowości prawnej (np. Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Europejska Służba Działań Zewnętrznych, Europejski Urząd Doboru Kadr, Europejska Szkoła Administracji),
- organów UE powołanych aktem prawa wtórnego, które także nie mają osobowości prawnej (np. Europejski Inspektor Ochrony Danych),
- paneuropejskich form organizacyjno-prawnych, które nie są uznawane za część UE lub Euroatomu, zarówno tych z unijną osobowością prawną (ERIC, EUWT, Europartia, Eurofundacja, spółka europejska, spółdzielnia europejska), jak i tych, które jej nie posiadają (EZIG).
Charakterystyka i funkcje
Wyróżniającą cechą agencji, zdecentralizowanych jednostek niezależnych oraz wspólnych przedsięwzięć jest sposób ich powoływania. Dzieje się to poprzez akt unijnego prawa wtórnego (zwykle rozporządzenie Parlamentu i Rady), a nie traktat. W odróżnieniu od innych unijnych organów, które są ustanawiane na podstawie prawa wtórnego, agencje te mają osobowość prawną na poziomie unijnym, akceptowaną również w krajach członkowskich oraz, w niektórych przypadkach (np. EDA, JET), w krajach EOG, Szwajcarii, Serbii, Ukrainie i Zjednoczonym Królestwie.
Agencją zarządza Zarząd, który ustala kluczowe wytyczne i zatwierdza program pracy. W skład tego organu wchodzą zawsze przedstawiciele Państw Członkowskich oraz jeden lub kilku przedstawicieli Komisji. Liczba członków zarządu mieści się w przedziale od szesnastu do siedemdziesięciu ośmiu.
Dyrektor wykonawczy, który pełni rolę prawnego przedstawiciela agencji, jest mianowany przez Zarząd lub Radę Ministrów.
Oprócz tego istnieją komitety techniczne lub naukowe, które pełnią funkcje doradcze, składając się z ekspertów w danej dziedzinie, i mają na celu dostarczanie opinii oraz informacji.
Agencje są finansowane z budżetu Unii Europejskiej, z wyjątkiem pięciu, które funkcjonują samodzielnie. Należą do nich: Europejska Agencja Leków, Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej, Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin, Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego oraz Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii Europejskiej, które otrzymuje wsparcie finansowe od swoich klientów.
Ogólnie rzecz biorąc, agencje te pełnią kilka podstawowych funkcji:
- wprowadzają pewien stopień decentralizacji i rozproszenia geograficznego do działań Unii,
- nadają wyższą rangę zadaniom, które im powierzono, poprzez identyfikację z samą agencją,
- niektóre z nich rozwijają naukowe lub techniczne know-how w określonych, ściśle zdefiniowanych dziedzinach,
- inne integrują różne grupy interesów, aby ułatwić dialog na szczeblu europejskim (np. pomiędzy partnerami społecznymi) lub międzynarodowym.
Podział agencji, zdecentralizowanych jednostek niezależnych, jednostek korporacyjnych i wspólnych przedsięwzięć Unii Europejskiej oraz Euroatomu
Agencje zdecentralizowane UE
Sprawy jednolitego rynku
Sprawy wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony
Sprawy przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
Europejskie organy nadzoru ESFS
Organy unii bankowej (mechanizmu SRM)
Agencje wykonawcze UE
Agencje wykonawcze powoływane są na czas określony.
Agencje Euroatomu
Zdecentralizowane jednostki niezależne
Inne jednostki korporacyjne na prawie wtórnym UE
Wspólne przedsięwzięcia
Wspólne przedsięwzięcia są tworzone na podstawie porozumienia Komisji z określoną branżą europejskiego przemysłu w celu realizacji partnerstwa publiczno-prywatnego.