Agencja Żydowska

Agencja Żydowska na rzecz Izraela

Agencja Żydowska na rzecz Izraela (hebr. ‏הסוכנות היהודית לארץ ישראל‎, Ha-Sochnut ha-Jehudit le-Erec Israel; ang. Jewish Agency for Israel), znana jako Sochnut lub JAFI, to organizacja syjonistyczna działająca globalnie na rzecz rozwoju gospodarczego Izraela oraz zwiększenia zdolności przyjmowania Żydów z diaspory, którzy pragną osiedlić się w tym kraju. Agencja pełni funkcję organu wykonawczego Światowej Organizacji Syjonistycznej.

Historia

Historia Agencji Żydowskiej sięga 1908 roku, kiedy to Organizacja Syjonistyczna (założona w 1897 roku, a w 1960 roku przekształcona w Światową Organizację Syjonistyczną) otworzyła Biuro Palestyny w Jafie (znane również jako Urząd Ziemi Izraela – ang. Eretz Yisrael Office). Pod kierownictwem Arthura Ruppina, biuro to prowadziło politykę wspierania żydowskiego osadnictwa w Palestynie.

Po wydaniu w 1917 roku deklaracji Balfoura, przewodniczący Federacji Syjonistycznej Wielkiej Brytanii i Irlandii, Chaim Weizman, wysłał w marcu 1918 roku Komisję Syjonistyczną do Palestyny, działającą na zlecenie rządu brytyjskiego. Komisja dotarła do Palestyny 14 kwietnia 1918 roku, aby zbadać lokalne warunki i oszacować możliwości rozwoju żydowskiego osadnictwa. Jej raport, który przedstawiono brytyjskim władzom, popierał ideę ruchu syjonistycznego. Weizman następnie zajął się restrukturyzacją Biura Palestyny oraz rozwojem jego działalności dotyczącej zakupu ziemi, wspierania imigracji żydowskiej, osadnictwa, rolnictwa i wsparcia finansowego. W dniu 19 kwietnia 1920 roku odbyły się wybory do Zgromadzenia Reprezentantów (hebr. אספת הנבחרים, Asefat HaNivharim), będącego przedstawicielstwem społeczności żydowskiej w Mandacie Palestyny.

W 1922 roku Liga Narodów formalnie przyznała Wielkiej Brytanii Mandat Palestyny. Artykuł 4 mandatu zakładał „utworzenie Agencji Żydowskiej jako odpowiedniego organu publicznego, aby współpracować z Administracją Palestyny w kwestiach ekonomicznych, społecznych i innych, które mogą mieć wpływ na ustanowienie Narodowego Domu Żydowskiego oraz interesy żydowskiej populacji w Palestynie”. Brytyjskie władze mandatowe starały się utworzyć podobne arabskie Zgromadzenie Reprezentantów, jednak propozycje te były odrzucane przez arabską społeczność Mandatu Palestyny.

W kolejnych latach ruch syjonistyczny kontynuował wsparcie dla rozwoju żydowskiego osadnictwa w Palestynie. Chaim Weizman odpowiadał za planowanie i sprawował władzę wykonawczą w zakresie zakupu ziemi, budowy szkół i szpitali, a następnie tworzenia żydowskiej organizacji paramilitarnej Hagany. Działania te spotkały się z protestami i oskarżeniami o nadużycia ze strony Arabów, którzy wymusili na władzach brytyjskich wprowadzenie limitów na żydowską imigrację do Mandatu Palestyny. Przedstawicielstwo żydowskie miało za zadanie interpretację klauzuli „białej księgi” (zasad imigracji Żydów przyjętych przez rząd brytyjski) oraz regulowanie spraw wewnętrznych społeczności żydowskiej w Palestynie, w tym imigracji, przesiedlenia nowych imigrantów, zawierania nowych porozumień oraz rozwój gospodarczy, edukację i opiekę zdrowotną. Fundatorami Agencji Żydowskiej byli Louis Marshall, Leon Blum i Felix Warburg.

Agencja Żydowska dla Palestyny

W 1929 roku, podczas XVI Kongresu Syjonistycznego w Zurychu, Światowa Organizacja Syjonistyczna zaakceptowała sprawozdanie dotyczące wzrostu trzeciej i czwartej aliji. Chaim Weizman wskazał na znaczne trudności w szybkim rozwoju osadnictwa ze względu na problemy finansowe. Wierzył, że zamożni Żydzi mogą wspierać dalszy rozwój osadnictwa drobnymi kwotami, co umożliwiłoby sfinansowanie czwartej aliji. W związku z tym, 11 sierpnia 1929 roku, przegłosowano oficjalne utworzenie Agencji Żydowskiej na rzecz Palestyny (ang. Jewish Agency for Palestine). Nowe ciało było znacznie większe od poprzednich, obejmując przedstawicieli organizacji syjonistycznych oraz wielu bogatych Żydów gotowych wspierać politykę syjonistyczną w Mandacie Palestyny.

25 sierpnia 1933 roku przedstawiciele Agencji Żydowskiej oraz Niemieckiej Federacji Syjonistycznej zawarli porozumienie z niemieckim ministrem finansów w ramach tzw. umowy transferowej. Naziści zgodzili się nie utrudniać żydowskiej emigracji z Niemiec w zamian za transfer kapitału w postaci niemieckich towarów (w latach 1933–1939 przetransferowano do Niemiec 40 419 000 dolarów amerykańskich, co pozwoliło zorganizować wyjazd 60 tysięcy Żydów niemieckich). Sytuacja europejskich Żydów zmusiła Haganę do zorganizowania piątej aliji. W 1935 roku na czele Agencji Żydowskiej stanął Dawid Ben Gurion. W czasie II wojny światowej Agencja wspierała aliję bet. Po wojnie Agencja Żydowska powołała komisję do pomocy europejskim Żydom, która zajmowała się odnajdywaniem ocalonych z Holocaustu, przekazywaniem im paczek żywnościowych oraz wystawianiem świadectw imigracyjnych. Przedstawiciele Agencji odwiedzali obozy przejściowe dla przesiedleńców, a Agencja udzieliła pomocy 250 000 ocalonym Żydom. W latach 1945–1948 Agencja, wykorzystując 65 „nielegalnych” statków, przetransportowała tych żydowskich imigrantów do Mandatu Palestyny, jednak część z tych statków została przechwycona przez Brytyjczyków, którzy internowali 51 000 Żydów.

Po wojnie głównym celem Agencji stała się walka o niepodległość Izraela. Pod przewodnictwem Agencji Żydowskiej, w październiku 1945 roku, podpisano ugodę między Haganą, Irgunem i Lechi, aby stworzyć zjednoczony ruch oporu, który przeprowadzałby wspólne operacje przeciwko Brytyjczykom. W odpowiedzi, brytyjskie władze mandatowe aresztowały wielu członków kierownictwa Agencji. Od 1946 roku Agencja zajęła się zakupem broni i amunicji. Gdy 29 listopada 1947 roku ONZ podjęło decyzję o podziale Mandatu Palestyny, Agencja Żydowska wzięła udział w tworzeniu żydowskiej Rady Państwowej i Krajowego Rządu. 11 marca 1948 roku Arabska organizacja przeprowadziła zamach, detonując samochód-pułapkę przed budynkami Agencji Żydowskiej w Jerozolimie, gdzie znajdował się także gmach amerykańskiego konsulatu. W wyniku zamachu zginęło 12 osób, a 44 zostały ranne.

Agencja Żydowska dla Izraela

Wraz z ogłoszeniem niepodległości Izraela, Państwowa Rada i Krajowy Rząd stały się tymczasowym zgromadzeniem ustawodawczym i rządem, a dyrektor generalny Agencji Żydowskiej, Dawid Ben Gurion, został pierwszym premierem Izraela. W tym samym czasie zmieniono nazwę Agencji z Agencji Żydowskiej dla Palestyny na Agencję Żydowską dla Izraela (ang. Jewish Agency for Israel). Agencja przekazała część swoich funkcji organom państwowym, jednak zachowała odpowiedzialność za organizację imigracji, ośrodki pomocy społecznej, pracę z młodzieżą oraz utrzymywanie kontaktów z Żydami w innych krajach. Zostało to potwierdzone przez Światową Organizację Syjonistyczną 24 listopada 1952 roku. Formalne kwestie prawne zostały uregulowane przez ustawę „Prawo o Statusie Światowej Organizacji Żydowskiej i Agencji Żydowskiej”. W czerwcu 1968 roku utworzono Ministerstwo Absorpcji Imigracji, które przejęło część zadań od Agencji Żydowskiej.

Od 1948 roku Agencja Żydowska odpowiadała za przyjazd do Izraela ponad 3 milionów żydowskich imigrantów z całego świata. Po przyjeździe do kraju nowi imigranci są umieszczani w specjalnie utworzonych 32 ośrodkach, gdzie uczą się języka hebrajskiego, poznają kulturę i historię Izraela oraz mogą ukończyć kursy zawodowe. Agencja miała ogromny wpływ na rozwój gospodarczy i kulturalny Izraela, obejmując działania takie jak rozwój państwowej linii lotniczej El Al, zapewnienie dostaw wody, rozwój firm deweloperskich, rolniczych, zarządzających nieruchomościami, krajowego teatru, centrum kongresowego oraz muzeów. Agencja zbudowała 480 nowych wsi, zapewniając im pełne wyposażenie, inwentarz żywy i systemy irygacyjne. W późnych latach 60. ich produkcja stanowiła 70% całkowitej produkcji rolniczej kraju.

Obecnie Agencja łączy Żydów na całym świecie z Izraelem. Jej główne działania koncentrują się na ratowaniu Żydów przed nędzą, ułatwiając ich powrót do Izraela oraz zapewniając edukację. Programy są realizowane w blisko 80 krajach na pięciu kontynentach przez sieć ponad 450 wysłanników. W 2002 roku suma wydatków Agencji wyniosła 403 miliony dolarów.

Działalność Agencji

Agencja Żydowska dla Izraela koncentruje się na trzech głównych obszarach:

pomoc w aliji (imigracji Żydów do Izraela)
wspieranie żydowskiej edukacji na świecie oraz utrzymywanie kontaktów z żydowską diasporą
wzmacnianie żydowskiej społeczności w Izraelu

Agencja jest strategicznym partnerem państwa i rządu izraelskiego.