Agencja Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego

Agencja Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego (ang. European Union Aviation Safety Agency, EASA) to instytucja z siedzibą w Kolonii, której głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa lotniczego w Europie. Jej wizja brzmi: „jeszcze bezpieczniejsze i bardziej ekologiczne lotnictwo cywilne” (ang. Even safer and greener civil aviation), a misja koncentruje się na „zapewnieniu bezpiecznej podróży lotniczej dla mieszkańców Unii Europejskiej w Europie i na świecie” (ang. Our mission is to provide safe air travel for EU citizens in Europe and worldwide). Agencja posiada osobowość prawną.

Podstawa prawna

Aktualną podstawą prawną działalności EASA jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1139 z dnia 4 lipca 2018 r., które dotyczy wspólnych zasad w obszarze lotnictwa cywilnego oraz ustanowienia Agencji Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego. Rozporządzenie to zmienia również wcześniejsze akty, takie jak rozporządzenia (WE) nr 2111/2005, (WE) nr 1008/2008, (UE) nr 996/2010, (UE) nr 376/2014 oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/30/UE i 2014/53/UE. Zawiera także przepisy uchylające rozporządzenia (WE) nr 552/2004 i (WE) nr 216/2008 oraz rozporządzenie Rady (EWG) nr 3922/91.

Rozporządzenie to reguluje różnorodne aspekty lotnictwa cywilnego oraz definiuje zasady funkcjonowania EASA, obejmując:

zarządzanie bezpieczeństwem w lotnictwie,
certyfikację zdatności do lotu oraz wymogi dotyczące ochrony środowiska,
załogi powietrzne,
operacje powietrzne,
lotniska,
kontrolę ruchu lotniczego (ang. Air Traffic Control, ATM) oraz służby żeglugi powietrznej (ang. Air Navigation Services, ANS),
statki powietrzne użytkowane przez operatorów z państw trzecich w przestrzeni Unii Europejskiej.

Celem rozporządzenia było nie tylko poszerzenie zakresu działalności EASA, ale również wypełnienie luk prawnych oraz doprecyzowanie niespójności z wcześniejszych regulacji. Uregulowano również kwestie, które nie są bezpośrednio związane z bezpieczeństwem lotniczym, takie jak ochrona lotnictwa (ang. aviation security), ochrona środowiska oraz interoperacyjność.

Rozporządzenie uzupełniają inne akty Unii Europejskiej, takie jak:

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 996/2010 z dnia 20 października 2010 r. dotyczące badania wypadków i incydentów w lotnictwie cywilnym;
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 376/2014 z dnia 3 kwietnia 2014 r. dotyczące zgłaszania i analizy zdarzeń w lotnictwie cywilnym;
Rozporządzenie (WE) nr 2111/2005 z dnia 14 grudnia 2005 r. dotyczące ustanowienia wspólnotowego wykazu przewoźników lotniczych.

Historia Agencji

EASA została powołana 15 lipca 2002 r. na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1592/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady, które dotyczyło wspólnych zasad w lotnictwie cywilnym oraz utworzenia Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Transportu Lotniczego. Początkowo agencja nosiła nazwę Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego (ang. European Aviation Safety Agency), a jej nazwa została zmieniona rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1139. Mimo to, powszechnie stosowany jest skrót EASA, a nie EUASA.

Przed powstaniem EASA w 2002 r., każde państwo członkowskie samodzielnie odpowiadało za zasady bezpieczeństwa w lotnictwie cywilnym. Tylko kwestie dotyczące zdatności do lotu i konserwacji były regulowane przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą. W ramach Joint Aviation Authorities (JAA) podjęto próby ujednolicenia przepisów, jednak nie przyniosły one oczekiwanych rezultatów, co prowadziło do wzrostu kosztów zgodności. JAA nie miało statusu organu regulacyjnego, a nowe regulacje były tworzone przez państwa członkowskie.

Po rozpoczęciu działalności 28 września 2003 r., EASA przejęła większość kompetencji JAA w krajach członkowskich, obejmujących m.in. certyfikację statków powietrznych związaną z bezpieczeństwem. Agencja osiągnęła pełną funkcjonalność w 2008 r., po przejęciu wszystkich funkcji JAA, a w lipcu 2009 r. JAA zostało rozwiązane. Jedyną pozostałością po tej organizacji jest Joint Aviation Authorities Training Organisation (JAATO), która powstała z biura odpowiedzialnego za szkolenia.

Cele i działania

Do głównych celów EASA należy:

ustanowienie i utrzymanie wysokiego, jednolitego poziomu bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego w Europie;
zapewnienie wysokiego, jednolitego poziomu ochrony środowiska;
ułatwienie swobodnego przepływu osób, towarów i usług;
promowanie rentowności w procesie legislacyjnym i certyfikacji oraz unikanie dublowania działań na poziomie krajowym i europejskim;
wsparcie państw członkowskich w realizacji zobowiązań wynikających z Konwencji chicagowskiej poprzez stworzenie podstaw wspólnej interpretacji i jednolitego wykonywania jej postanowień;
propagowanie zasad Unii w zakresie norm i przepisów dotyczących bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego na świecie poprzez współpracę z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi;
zapewnienie równych reguł gry dla wszystkich uczestników wewnętrznego rynku lotniczego.

Agencja rozwija swoją wiedzę w obszarze bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego, aby wspierać instytucje unijne w tworzeniu legislacji oraz wdrażaniu zasad dotyczących nadzorowania wyrobów lotniczych oraz organizacji i personelu związanych z ich funkcjonowaniem.

Rozporządzenie określające działania EASA ustanawia fundamenty dla certyfikacji wyrobów lotniczych oraz organizacji i personelu zaangażowanego w ich projektowanie, produkcję i obsługę. Komisja Europejska, wspierana przez Agencję, proponuje niezbędne poprawki do rozporządzenia w celu rozszerzenia jej kompetencji na inne obszary bezpieczeństwa lotniczego.

EASA ma również uprawnienia do podejmowania działań tam, gdzie współpraca jest bardziej efektywna niż indywidualne działania państw członkowskich, zwłaszcza w zakresie certyfikacji wyrobów lotniczych. Wspiera Komisję w monitorowaniu wdrażania niezbędnych działań dotyczących bezpieczeństwa oraz w kontaktach z władzami lotniczymi krajów trzecich i organizacjami międzynarodowymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo i ochronę środowiska. Pomaga także całej Unii w jej współpracy z państwami trzecimi.

Aby zapewnić, że decyzje dotyczące bezpieczeństwa są wolne od wpływów politycznych, muszą być podejmowane przez neutralne i niezależne osoby z odpowiednimi uprawnieniami. Dlatego decyzje są podejmowane przez dyrektora wykonawczego, pod kontrolą ciał doradczych.

Bezpieczeństwo nie kończy się na granicach Unii Europejskiej – regulacja umożliwia stowarzyszenie wszystkich krajów związanych z Unią politycznie lub gospodarczo na mocy umów, które pozwalają na wdrażanie wspólnych regulacji dotyczących transportu lotniczego.

Struktura

EASA składa się z następujących organów:

Dyrektor wykonawczy,
Zarząd (Rada Zarządzająca; ang. EASA Management Board),
Komisja Odwoławcza,
Dyrekcja wykonawcza oraz cztery dyrekcje jej podległe.

Dyrektor wykonawczy

Od 1 września 2023 r. dyrektorem wykonawczym jest Luc Tytgat. Jego poprzednik, Patrick Ky, pełnił tę funkcję od 1 września 2013 r. do 1 września 2023 r. Pierwszym dyrektorem agencji był Patrick Goudou.

Dyrektor wykonawczy zarządza Agencją i reprezentuje ją prawnie. Pomimo uprawnień Komisji i Zarządu, dyrektor wykonawczy musi działać niezależnie i nie może przyjmować instrukcji od jakiegokolwiek rządu lub innego organu.

Do jego zadań należy m.in.:

podejmowanie decyzji w sprawach dochodzeń, inspekcji i innych działań monitorujących,
wdrażanie decyzji przyjętych przez zarząd oraz opracowywanie dokumentów programowych do zatwierdzenia przez komisję,
przygotowanie europejskiego planu bezpieczeństwa lotniczego oraz jego aktualizacji,
bieżące kierowanie Agencją,
podejmowanie decyzji w sprawie tworzenia struktur wewnętrznych Agencji,
ustalanie zasad zapobiegania konfliktom interesów w odniesieniu do członków grup roboczych i ekspertów oraz innych pracowników.

Dyrektor wykonawczy jest mianowany przez Zarząd na pięcioletnią kadencję z możliwością przedłużenia. Przed jej zakończeniem Komisja Europejska dokonuje oceny, uwzględniając wyniki pracy dyrektora oraz przyszłe wyzwania dla Agencji. Zarząd, na wniosek Komisji, może przedłużyć kadencję dyrektora wykonawczego raz na kolejny okres nie dłuższy niż pięć lat.

Dyrektor wykonawczy, którego kadencja została przedłużona, nie może brać udziału w kolejnej procedurze wyboru na to samo stanowisko po zakończeniu swojej kadencji. Można go odwołać jedynie decyzją zarządu na wniosek Komisji.

Dyrektor wykonawczy odpowiada przed zarządem, a jego działalność regulują artykuły 103 i 104 rozporządzenia 2018/1139.

Zarząd

Zarząd Agencji jest odpowiedzialny za definiowanie priorytetów EASA, tworzenie budżetu oraz monitorowanie działań Agencji.

W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich oraz Komisji Europejskiej, z prawem głosu dla każdego członka. Każde państwo członkowskie mianuje jednego członka oraz maksymalnie dwóch zastępców. Kadencja członków oraz ich zastępców wynosi cztery lata, z możliwością przedłużenia (art. 99).

Członkowie zarządu oraz ich zastępcy są wybierani ze względu na swoją wiedzę, doświadczenie oraz zaangażowanie w dziedzinie lotnictwa cywilnego, uwzględniając ich umiejętności w zarządzaniu, administracji oraz budżetowaniu, co jest kluczowe dla osiągnięcia celów określonych w rozporządzeniu. Muszą również odpowiadać za politykę bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego w swoich krajach członkowskich.

Do zadań zarządu należy m.in.:

mianowanie dyrektora wykonawczego oraz podejmowanie decyzji o przedłużeniu jego kadencji lub usunięciu go ze stanowiska;
zarządzanie budżetem Agencji;
sprawowanie nadzoru dyscyplinarnego nad dyrektorem wykonawczym;
przyjmowanie przepisów dotyczących zapobiegania konfliktom interesów oraz zarządzania nimi w odniesieniu do członków zarządu i komisji odwoławczej;
opiniowanie projektów oraz przyjmowanie europejskiego planu bezpieczeństwa lotniczego.

Zarząd może również doradzać dyrektorowi wykonawczemu w sprawach związanych z działalnością EASA oraz powoływać organy robocze do wsparcia w realizacji jego zadań.

Zarząd wybiera przewodniczącego oraz jego zastępcę spośród swoich członków, z prawem głosu. Zastępca przewodniczącego zastępuje go w razie potrzeby. Kadencja obu trwa cztery lata, z możliwością jednokrotnego przedłużenia. Jeśli w trakcie kadencji stracą status członków zarządu, ich kadencja kończy się automatycznie.

Zarząd odbywa co najmniej dwa posiedzenia rocznie. Może również spotykać się na wniosek przewodniczącego, Komisji lub jednej trzeciej swoich członków. Dyrektor wykonawczy uczestniczy w obradach, nie mając prawa głosu. Zarząd może zaprosić osoby, których opinie mogą być istotne, do udziału w posiedzeniach jako obserwatorzy.

Komisja Odwoławcza

Agencja dysponuje również Komisją Odwoławczą, która odpowiedzialna jest za rozpatrywanie odwołań od decyzji dotyczących certyfikacji zdatności do lotu, certyfikacji załogi i wyposażenia lotnisk, a także zgodności z wymogami ochrony środowiska oraz spraw związanych z opłatami i honorariami. Każda osoba fizyczna lub prawna może złożyć odwołanie od decyzji, która ją dotyczy.

Członkowie oraz ich zastępcy są mianowani przez zarząd na podstawie listy zakwalifikowanych kandydatów przygotowanej przez Komisję. Kadencja członków komisji, w tym przewodniczącego i zastępców, wynosi pięć lat, z możliwością przedłużenia.

Członkowie komisji muszą być niezależni. Podejmując decyzje, nie mogą przyjmować instrukcji od jakiegokolwiek rządu ani innego organu. Nie mogą również sprawować innych funkcji w Agencji, choć mogą być zatrudnieni na niepełnym etacie.

Mogą być odwołani jedynie w przypadku poważnych podstaw do takiego działania, po uzyskaniu opinii zarządu.

Inne oddziały oraz dyrekcje

Dyrekcja wykonawcza nadzoruje działami: Komunikacji, ds. Prawnych i Zamówień Publicznych, Transformacji, Ruchu Lotniczego oraz zatrudnia starszego doradcę wojskowego i naczelnego inżyniera. Dyrektor wykonawczy jest wspierany przez biuro dyrektora.

Oprócz dyrekcji wykonawczej, istnieją cztery inne dyrekcje:

Dyrekcja ds. Strategii oraz Zarządzania Bezpieczeństwem (ang. Strategy and Safety Management Directorate),
Dyrekcja ds. Certyfikacji (ang. Certification Directorate),
Dyrekcja ds. Standardów Lotniczych (ang. Flight Standards Directorate),
Dyrekcja ds. Zasobów i Wsparcia (ang. Resources and Support Directorate).

Komitet ds. Bezpieczeństwa Lotniczego UE

EASA wspiera Komisję Europejską jako Komitet ds. Bezpieczeństwa Lotniczego UE, działając w ramach procedury komitetowej. Spotkania Komitetu odbywają się trzy razy w roku i dotyczą projektów aktów wykonawczych do rozporządzenia 2018/1139. Państwa członkowskie głosują nad dokumentami przedłożonymi przez przewodniczącego Komitetu. Przedstawicielem Polski w Komitecie EASA jest członek Kierownictwa ULC.

Państwa członkowskie

Do EASA należy 31 państw członkowskich (32 łącznie z Wielką Brytanią, która była traktowana jako członek do końca okresu przejściowego 31 grudnia 2020 r.), w skład których wchodzi 27 (28) państw Unii Europejskiej oraz 4 państwa EFTA (na mocy art. 129 rozporządzenia 2018/1139):

Wielka Brytania w EASA

Wielka Brytania opuściła Unię Europejską 31 stycznia 2020 r. i od tego momentu stała się państwem trzecim. Zgodnie z umową o wystąpieniu między UE a Wielką Brytanią, prawo europejskie obowiązywało w Wielkiej Brytanii podczas okresu przejściowego do 31 grudnia 2020 r. W tym czasie była ona traktowana przez EASA jako państwo członkowskie UE, lecz nie brała udziału w podejmowaniu decyzji wpływających na działalność EASA (tzw. principle of non-participation).

Współpraca z innymi państwami

Działalność EASA obejmuje także inne państwa, które podpisały umowy bilateralne z Komisją Europejską, w tym Brazylia, Kanada, Japonia, Chiny oraz Stany Zjednoczone.

Na podstawie porozumień roboczych (ang. working arrangement), dotyczących współpracy w programach takich jak SAFA (ang. Safety Assessment of Foreign Aircraft) oraz działalności Europejskiej Konferencji Lotnictwa Cywilnego (ECAC), współpracują z EASA takie państwa jak: Albania, Armenia, Australia, Azerbejdżan, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Kanada, Chiny, Egipt, Gruzja, Specjalny Region Administracyjny Hongkong, Izrael, Japonia, Kazachstan, Kirgistan, Meksyk, Mołdawia, Monako, Czarnogóra, Maroko, Nowa Zelandia, Katar, Macedonia Północna, Rosja, Arabia Saudyjska, Serbia, Singapur, Tajwan, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Ukraina, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Stany Zjednoczone, Uzbekistan oraz Wietnam.

Memoranda o Porozumieniu (ang. Memorandum of understanding, MoU) łączą EASA z Belize, Kostaryką, Salwadorem, Gwatemalą, Hondurasem, Indonezją, Malediwami, Mongolią, Nikaraguą, Koreą Południową, Singapurem oraz Sri Lanką.

Wiele państw współpracuje z EASA w zakresie technicznej współpracy, związanej z bezpieczeństwem i jakością lotnictwa cywilnego w różnych regionach świata, w tym Albania, Algieria, Angola, Argentyna, Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Benin, Bhutan, Bośnia i Hercegowina, Botswana, Brazylia, Brunei, Burkina Faso, Burundi, Kambodża, Kamerun, Wyspy Zielonego Przylądka, Republika Środkowoafrykańska, Czad, Chile, Chiny, Kolumbia, Komory, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Demokratyczna Republika Konga, Dżibuti, Egipt, Gwinea Równikowa, Erytrea, Etiopia, Gabon, Gambia, Gruzja, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Specjalny Region Administracyjny Hongkong, Indie, Indonezja, Izrael, Jordania, Kazachstan, Kenia, Kosowo, Kirgistan, Laos, Liban, Lesotho, Liberia, Libia, Madagaskar, Malawi, Malediwy, Mali, Mauretania, Mauritius, Meksyk, Mołdawia, Czarnogóra, Mozambik, Maroko, Birma, Namibia, Nepal, Niger, Nigeria, Pakistan, Palestyna, Macedonia Północna, Rwanda, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Senegal, Seszele, Sierra Leone, Singapur, RPA, Sri Lanka, Sudan, Suazi, Tadżykistan, Tanzania, Tajlandia, Filipiny, Togo, Tunezja, Turcja, Turkmenistan, Uganda, Ukraina, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Uzbekistan, Wietnam, Zambia oraz Zimbabwe.

Europejski Plan Bezpieczeństwa Lotniczego

W preambule rozporządzenia podkreślono potrzebę stworzenia europejskiego programu bezpieczeństwa lotniczego oraz planu, które są kluczowe dla stałej poprawy bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego w Unii Europejskiej. Wdrożenie solidnych zasad zarządzania bezpieczeństwem pozwoli na efektywne przewidywanie nowych ryzyk oraz optymalne wykorzystanie ograniczonych zasobów technicznych.

Europejski Plan Bezpieczeństwa Lotniczego (ang. European Plan for Aviation Safety, EPAS) jest tworzony na okres pięciu lat przez EASA w ramach Europejskiego Programu Bezpieczeństwa Lotniczego (ang. European Aviation Safety Programme) we współpracy z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami.

Plan jest regularnie przeglądany, ulepszany oraz aktualizowany co najmniej raz w roku, z celem wytyczenia strategicznych priorytetów i identyfikacji głównych zagrożeń, wpływających na europejskie lotnictwo oraz zaplanowania działań dla dalszego rozwoju bezpieczeństwa lotniczego.

Obecnie obowiązuje 9. edycja na lata 2020-2024, która zawiera nowe informacje dotyczące rozwoju w obszarze bezzałogowych statków powietrznych (UAS) i U-space.

Przygotowanie kolejnych edycji EPAS opiera się na Rocznych Przeglądach Bezpieczeństwa (ang. Annual Safety Review, ASR), które zawierają dane statystyczne dotyczące wszystkich operacji powietrznych oraz identyfikują główne zagrożenia dla bezpieczeństwa w Unii Europejskiej.

Rozporządzenie 2018/1139 przewiduje także tworzenie krajowych programów bezpieczeństwa (ang. State Plan for Aviation Safety, SPAS), które każde państwo członkowskie musi opracować zgodnie z wymaganiami zawartymi w Załączniku 19 do Konwencji chicagowskiej, opisując działania mające na celu ograniczenie ryzyka dotyczącego bezpieczeństwa.

Polski Krajowy Plan Bezpieczeństwa, będący częścią Krajowego Programu Bezpieczeństwa w Lotnictwie Cywilnym, jest tworzony oraz wdrażany przez Urząd Lotnictwa Cywilnego.

Polska w EASA

Reprezentantem Polski w Zarządzie EASA jest Piotr Samson, prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, a jego zastępcami Michał Witkowski, Wiceprezes ds. Standardów Lotniczych w ULC oraz Julian Rotter, Dyrektor Departamentu Spraw Międzynarodowych. Dodatkowo, w grudniu 2019 r. prezes ULC został wybrany na przewodniczącego Zarządu.

Siedziba

Od 2004 r. EASA ma swoją stałą siedzibę w Kolonii. Do czerwca 2016 r. agencja mieściła się w Kölntriangle w dzielnicy Deutz, a obecnie znajduje się nad Renem, obok dworca głównego w Kolonii. Budynek był wcześniej siedzibą biura Królewskiej Kolei (niem. Königliche Eisenbahndirektion zu Köln) i powszechnie znany jest jako Neue Direktion Köln.

Oprócz głównej siedziby, EASA posiada również biura w Brukseli, Pekinie, Montrealu, Waszyngtonie oraz Singapurze.