Agencja Narodów Zjednoczonych ds. Pomocy Uchodźcom Palestyńskim
Agencja Narodów Zjednoczonych ds. Pomocy Uchodźcom Palestyńskim (ang. United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East, UNRWA) została utworzona 8 grudnia 1949 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Jej celem jest zapewnienie edukacji, opieki zdrowotnej, pomocy społecznej oraz wsparcia w nagłych wypadkach palestyńskim uchodźcom, którzy znajdują się w Libanie, Jordanii, Syrii i Autonomii Palestyńskiej. Agencja oferuje także zatrudnienie w formie robót publicznych. UNRWA jest jedyną agencją ONZ, która koncentruje się na pomocy uchodźcom z określonego regionu oraz konfliktu zbrojnego i działa niezależnie od urzędów zajmujących się uchodźcami na całym świecie.
Organizacja została powołana w wyniku rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 302, która potwierdzała zapisy dotyczące uchodźców zawarte w rezolucji nr 194. UNRWA definiuje „palestyńskiego uchodźcę” jako osobę, która przez co najmniej dwa lata przed ucieczką mieszkała w brytyjskim Mandacie Palestyny i uciekła w wyniku zagrożenia życia, a także jako potomków tych osób. Definicja ta ma na celu określenie, kto może skorzystać z pomocy agencji, jednak niektórzy twierdzą, że przyczynia się ona do utrzymywania konfliktu izraelsko-arabskiego. Zgodnie z rezolucją ONZ nr 194 z 11 grudnia 1948 roku, także osoby nieobjęte definicją UNRWA mają prawo do powrotu do Palestyny lub rekompensaty za utracone mienie. Istnieją różnice w interpretacji, kto jest palestyńskim uchodźcą. Wszystkie osoby zakwalifikowane przez UNRWA jako palestyńscy uchodźcy korzystają z pomocy humanitarnej. Według danych UNRWA, na dzień 30 grudnia 2010 roku agencja wspierała 4 966 664 palestyńskich uchodźców i zarządzała 59 obozami w Libanie, Syrii, Jordanii oraz Autonomii Palestyńskiej. Pomagała również osobom wysiedlonym po 1948 roku na terenie Izraela, aż do przejęcia odpowiedzialności przez rząd izraelski w 1952 roku.
Wsparcie UNRWA dostarczane jest do obozów uchodźców na podstawie umów z krajami, w których się one znajdują. Agencja nie prowadzi swoich obozów, nie ma uprawnień policyjnych ani administracyjnych, a jej zadaniem jest jedynie niesienie pomocy humanitarnej. Większość funduszy UNRWA pochodzi z krajów Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych.
Od stycznia 2024 roku rząd Izraela podejrzewa, że niektórzy pracownicy UNRWA byli zaangażowani w atak palestyńskiego Hamasu na Izrael z 7 października 2023 roku. W związku z tym wiele krajów, w tym USA, Niemcy i Kanada, początkowo wstrzymało finansowanie agencji. Śledztwo ONZ wykazało, że dotyczyło to tylko 9 pracowników, co spowodowało, że większość krajów wznowiła finansowanie.
Tło powstania organizacji
29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję nr 181, mającą na celu rozwiązanie konfliktu arabsko-żydowskiego w Palestynie poprzez utworzenie dwóch państw: arabskiego i żydowskiego. Przywódcy żydowscy zaakceptowali plan podziału, mimo niezadowolenia z umiejscowienia Jerozolimy i Betlejem w międzynarodowej strefie ONZ. Uważali przydzielony obszar państwa żydowskiego za „niezbędne minimum” i rozpoczęli przygotowania do utworzenia własnego państwa. Społeczność arabska sprzeciwiła się rezolucji 181, twierdząc, że narusza ona prawa większości mieszkańców Palestyny. Uważali, że plan podziału jest niesprawiedliwy, gdyż większość terytorium oddawano w ręce żydowskiej mniejszości. W rezultacie, 30 listopada 1947 roku wybuchła wojna domowa w Mandacie Palestyny, a Arabowie rozpoczęli ataki na żydowskie osiedla. W odpowiedzi na te ataki, żydowskie organizacje paramilitarne, takie jak Hagana, Irgun i Lechi, podejmowały działania odwetowe, co prowadziło do wzrostu liczby ofiar po obu stronach konfliktu. Sytuacja skłoniła sąsiadujące państwa arabskie do interwencji zbrojnej w Palestynie. Brytyjski Mandat Palestyny miał wygasnąć 15 maja, ale żydowscy przywódcy, z Dawidem Ben Gurionem na czele, ogłosili 14 maja 1948 roku Deklarację Niepodległości Izraela. Po tym wydarzeniu rozpoczęła się arabska interwencja, co zapoczątkowało I wojnę izraelsko-arabską. W interwencji brały udział niemal wszystkie kraje Ligi Arabskiej. W wyniku walk oraz celowych wysiedleń, tysiące Palestyńczyków uciekły do sąsiednich państw. Raport UNRWA z 1950 roku określa liczbę uchodźców na 711 000 osób.
Problem palestyńskich uchodźców wciąż budzi wiele emocji na całym świecie. Z perspektywy Arabów, pełna odpowiedzialność za tę sytuację spoczywa na Izraelu. Jednak interesujące jest spojrzenie na tę kwestię z perspektywy byłego premiera Syrii, Chalida al-Azmy:
„(…) wezwanie rządów państw arabskich do opuszczenia Palestyny po masakrze we wsi Dir Yasin w 1947 roku pomogło Żydom, ich sytuacja w Palestynie znacznie się poprawiła bez większego wysiłku. Pomyślmy, co by się stało, gdyby mieszkańcy Palestyny, których liczba przekroczyła milion, pozostali w swoim kraju. Jaką stanowiliby piątą kolumnę, jak rząd izraelski byłby w ciągłym strachu. Od 1948 roku domagamy się, by powrócili do swych domów. Lecz to właśnie my wzywaliśmy ich do opuszczenia kraju, a od naszego żądania do ONZ, aby zadecydowała o ich powrocie, minęło kilka miesięcy. Czy to jest mądra i uzasadniona polityka? Czy ma to sens? Sami zdecydowaliśmy o ich losie, o losie milionów uchodźców arabskich, wzywając ich do opuszczenia swych domów, ziem, miejsc pracy i fabryk. Zamieniliśmy ludzi, cieszących się ze swej pracy, w wysiedleńców pozbawionych pracy. Potem przyzwyczailiśmy ich do żebractwa i zadowolenia z tego, co daje im UNRWA (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East) (…)”
W 1948 roku 68% uchodźców opuszczających Palestynę nie miało styczności z izraelskimi żołnierzami. Powstała agencja UNRWA, aby udzielać pomocy humanitarnej uchodźcom, jednak w przeciwieństwie do UNHCR, nie dążyła do integracji uchodźców z otaczającym ich światem arabskim. Państwa arabskie odrzuciły możliwość wchłonięcia uchodźców palestyńskich z powodów politycznych i gospodarczych, wykorzystując ich do wywierania presji na Izrael. W rezultacie, obecność palestyńskich uchodźców nadal destabilizuje sytuację polityczną, gospodarczą i militarną na Bliskim Wschodzie, co jest jedną z przyczyn konfliktu izraelsko-arabskiego oraz utrudnia postępy w negocjacjach pokojowych.
UNRWA rozpoczęła działalność na Bliskim Wschodzie 1 maja 1950 roku, zakładając, że problem palestyńskich uchodźców zostanie rozwiązany do 1952 roku. Mandat agencji był odnawiany co trzy lata i działała ona podczas wszystkich wojen izraelsko-arabskich.
UNRWA obecnie
Obecny mandat UNRWA obowiązuje do 30 czerwca 2014 roku. Prawie wszystkie fundusze agencji (98%) pochodzą z dobrowolnych darowizn, głównie od państw-darczyńców, takich jak Stany Zjednoczone (w 2009 roku przekazano 268 mln USD), Komisja Europejska (232,7 mln USD w 2009 roku), Wielka Brytania, Norwegia i Szwecja. Około 5,6% funduszy pochodzi od organizacji pozarządowych, sektora prywatnego i osób prywatnych. Dodatkowo, UNESCO i WHO finansują średnio dziesięć programów edukacyjnych i zdrowotnych. Mimo to, działania agencji są znacząco niedofinansowane. W 2009 roku budżet osiągnął jedynie 86% potrzebnych środków na sfinansowanie podstawowych programów. Ogólnie, finansowanie nie nadąża za rosnącymi potrzebami uchodźców, co prowadzi do systematycznego pogarszania się jakości oferowanej pomocy. Dwuletni budżet UNRWA na lata 2010 i 2011 wynosił 1,23 mld USD.
Agencja realizuje wiele programów w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej, edukacji, pomocy społecznej, rozbudowy infrastruktury oraz reagowania kryzysowego:
- Programy edukacyjne generują ponad połowę kosztów UNRWA. Agencja stworzyła największy system szkolny na Bliskim Wschodzie, który obejmuje prawie 700 szkół, oferując darmowy dostęp do podstawowej edukacji dla palestyńskich uchodźców. Połowę uczniów stanowią dziewczęta. UNRWA prowadzi także 10 ośrodków szkolenia zawodowego, oferujących naukę w takich dziedzinach jak krawiectwo, hydraulika, stolarka, farmacja, grafika, biznes, informatyka, architektura i geodezja. Celem tych ośrodków jest zmniejszenie wysokiego poziomu bezrobocia wśród uchodźców. Agencja tłumaczy na język arabski różne podręczniki oraz książki, promując prawa człowieka. Umożliwia także szkolenie nauczycieli i dyrektorów szkół oraz oferuje stypendia dla zdolnych uczniów, aby mogli kontynuować naukę na studiach wyższych. W roku szkolnym 2010/2011 UNRWA finansowała 700 szkół, zatrudniając 22 904 pracowników i ucząc 482 795 uczniów (49,9% to dziewczęta).
- Podstawowa opieka zdrowotna jest zapewniana uchodźcom, a agencja dąży do zapewnienia odpowiednich warunków życia w obozach. Główne cele to zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług medycznych, zapobieganie chorobom oraz promocja zdrowia rodziny. UNRWA stworzyła sieć przychodni podstawowej opieki zdrowotnej i klinik stomatologicznych. Pomaga również w dostępie do bardziej skomplikowanych procedur medycznych. Działania te są szczególnie trudne w obliczu granic państwowych i ograniczeń wojskowych. UNRWA zarządza 137 ośrodkami zdrowia i od lutego 2003 roku prowadzi pięć mobilnych zespołów medycznych, które mogą przekraczać izraelskie punkty kontrolne w Autonomii Palestyńskiej. Specjalne działania podejmowane są w sytuacjach kryzysowych, związanych z eskalacją konfliktu. W 2010 roku agencja zatrudniała 3654 pracowników służby zdrowia, prowadząc 137 przychodni i 18 klinik stomatologicznych, udzielając porad medycznych ponad 11 milionom pacjentów rocznie.
- Programy opieki społecznej są realizowane w trzech głównych obszarach: (1) dystrybucja żywności, która ma na celu wsparcie najbiedniejszych uchodźców, szczególnie kobiet, dzieci, młodzieży, osób niepełnosprawnych oraz starszych; (2) pomoc humanitarna, której celem jest złagodzenie ubóstwa i zapewnienie dostępu do pakietów pomocowych; (3) pomoc społeczna, która promuje działania lokalnych społeczności, umożliwiające uchodźcom osiągnięcie samodzielności. W programie uczestniczy około stu organizacji społecznych, prowadzących różnorodne działania. W 2010 roku agencja dostarczała żywność i wsparcie finansowe 275 000 uchodźcom. W listopadzie 2010 roku rozpoczęto pilotażowy program bezpieczeństwa społecznego dla uchodźców w Jordanii, z którego skorzystało ponad 58 tys. kobiet, 20 tys. osób niepełnosprawnych oraz 99 tys. dzieci. UNRWA prowadzi również 62 centra pomocy dla kobiet i 36 ośrodków rehabilitacji społecznej, zatrudniając 707 pracowników.
- Wspieranie rozwoju gospodarczego jest kluczowe dla tworzenia miejsc pracy i zmniejszenia ubóstwa. Agencja UNRWA zapewnia możliwości zatrudnienia palestyńskich uchodźców poprzez finansowanie małych firm.
- Rozbudowa infrastruktury obozów uchodźców jest istotnym elementem działalności UNRWA. Około jedna trzecia zarejestrowanych palestyńskich uchodźców (1,3 miliona osób) mieszka w 58 obozach, które stały się przeludnionymi miastami z ekstremalnym ubóstwem. Agencja ma żywotny interes w poprawie warunków życia w tych obozach, a projekty w tej dziedzinie są realizowane z dodatkowych funduszy poza normalnym budżetem UNRWA.
- Reagowanie kryzysowe jest niezbędne w sytuacjach konfliktów zbrojnych, kiedy agencja podejmuje działania, aby złagodzić skutki dla uchodźców.
Agencja UNRWA wspiera około 5 milionów zarejestrowanych palestyńskich uchodźców w Jordanii, Libanie, Syrii, Strefie Gazy oraz na Zachodnim Brzegu.
Jordania
Według danych z 2010 roku, w Jordanii mieszkało 1 983 783 zarejestrowanych palestyńskich uchodźców. Wszyscy uchodźcy mają pełne obywatelstwo jordańskie, z wyjątkiem około 140 tys. uchodźców ze Strefy Gazy, którzy otrzymali tymczasowe paszporty. Siedziba UNRWA w Jordanii znajduje się w Ammanie.
Agencja zarządza 10 obozami uchodźców, prowadzi 172 szkoły, w których uczy się 120 tys. uczniów, oraz 2 ośrodki doskonalenia zawodowego. Dodatkowo prowadzi 24 ośrodki zdrowia, 8 centrów rehabilitacji społecznej oraz 12 centrów pomocy dla kobiet.
Liban
W 2010 roku w Libanie mieszkało 425 640 zarejestrowanych palestyńskich uchodźców, którzy borykają się z wieloma problemami. Nie mają obywatelstwa libańskiego i nie mogą korzystać ze wszystkich praw społecznych, w tym wykonywać wielu zawodów. Nie mają dostępu do publicznej pomocy społecznej ani do publicznej służby zdrowia i edukacji. Siedziba UNRWA w Libanie znajduje się w Beirucie.
Agencja zarządza 12 obozami uchodźców, prowadzi 74 szkoły z 31 tys. uczniów oraz 2 ośrodki doskonalenia zawodowego. Dodatkowo ma 29 ośrodków zdrowia, 1 centrum rehabilitacji społecznej oraz 9 centrów pomocy dla kobiet.
Syria
W 2010 roku w Syrii mieszkało 472 109 zarejestrowanych palestyńskich uchodźców, którzy nie posiadają obywatelstwa, ale mają prawo korzystać z tych samych przywilejów co obywatele Syrii. Siedziba UNRWA w Syrii znajduje się w Damaszku.
Agencja zarządza 13 obozami uchodźców, prowadzi 118 szkół, w których uczy się 66 tys. uczniów, oraz 1 ośrodek doskonalenia zawodowego. Posiada również 23 ośrodki zdrowia, 6 centrów rehabilitacji społecznej oraz 15 centrów pomocy dla kobiet.
Strefa Gazy
W 2010 roku w Strefie Gazy mieszkało 1 106 195 zarejestrowanych palestyńskich uchodźców, którzy znajdują się w takiej samej sytuacji społeczno-gospodarczej jak inni Palestyńczycy. Strefa Gazy była w stanie nieustannego konfliktu z Izraelem przez ostatnie dziesięć lat, co przyczyniło się do wzrostu bezrobocia i ubóstwa. W latach 2008-2009 przeprowadzono operację Płynny Ołów, w wyniku której zniszczono lub uszkodzono około 60 tys. domów. Blokada nałożona na Strefę Gazy uniemożliwiła agencji odbudowę tych zniszczeń. Siedziba UNRWA w Strefie Gazy znajduje się w Gazie.
Agencja zarządza 8 obozami uchodźców, prowadzi 238 szkół z 212 tys. uczniów oraz 2 ośrodki doskonalenia zawodowego. Dodatkowo zarządza 20 ośrodkami zdrowia, 6 centrami rehabilitacji społecznej, 10 centrami pomocy dla kobiet oraz 10 punktami dystrybucji pomocy humanitarnej.
Zachodni Brzeg
W 2010 roku na Zachodnim Brzegu mieszkało 778 993 zarejestrowanych palestyńskich uchodźców, którzy doświadczają wielu niedogodności wynikających z ograniczeń nałożonych przez izraelskie władze. Blokady terytorium Autonomii Palestyńskiej są szczególnie uciążliwe, ponieważ większość mieszkańców jest zatrudniona w Izraelu. Poziom bezrobocia jest wysoki, a znaczna część infrastruktury została zniszczona podczas intifady Al-Aksa (2000–2005).
Agencja zarządza 19 obozami uchodźców, prowadzi 98 szkół z 54 tys. uczniów oraz 3 ośrodki doskonalenia zawodowego. Dodatkowo ma 41 ośrodków zdrowia, 15 centrów rehabilitacji społecznej oraz 16 centrów pomocy dla kobiet.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Committee for Employment of Palestinian Refugees in Lebanon. [w:] Committee for Employment of Palestinian Refugees in Lebanon [on-line]. [dostęp 2011-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-06)]. (ang.).