Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW)

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) to służba specjalna, która została stworzona w celu zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego oraz przestrzegania porządku konstytucyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej. Powstała 29 czerwca 2002 roku w wyniku rozwiązania Urzędu Ochrony Państwa. Zamiast niego utworzono dwie odrębne agencje: ABW oraz Agencję Wywiadu. Jako służba specjalna ABW podlega kontroli i nadzorowi ze strony organów trójpodziału władzy (ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej), a także organów państwowych zajmujących się kontrolą i ochroną prawa, takich jak: Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz tzw. społeczeństwo obywatelskie.

Siedziba główna Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego znajduje się przy ul. Rakowieckiej 2a w Warszawie.

Podstawa prawna

Najważniejsze akty prawne regulujące działalność ABW to:

Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. z 2024 r. poz. 812 z późn. zm.),
Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa (Dz.U. z 2024 r. poz. 1077 z późn. zm.),
Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz.U. z 2025 r. poz. 194),
Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz.U. z 2025 r. poz. 555),
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 632 z późn. zm.).

Zadania

Głównym celem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego jest ochrona państwa przed zorganizowanymi i planowanymi działaniami, które mogą stwarzać zagrożenie dla niepodległości i porządku konstytucyjnego Polski, a także zakłócać funkcjonowanie struktur państwowych oraz narażać na szwank podstawowe interesy państwa.

Zadania funkcjonariuszy ABW są określone w art. 5 ust. 1 i 2 ustawy. Ust. 1 wskazuje na następujące obszary działania:

rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz jego porządku konstytucyjnego, w tym suwerenności i międzynarodowej pozycji, niepodległości i nienaruszalności terytorium oraz obronności państwa,
rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw oraz ściganie ich sprawców, w tym:

szpiegostwa (kontrwywiad),
terroryzmu (w tym cyberterroryzmu),
naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw zagrażających bezpieczeństwu państwa,
przestępstw godzących w podstawy ekonomiczne państwa (np. oszustwa podatkowe),
korupcji osób pełniących funkcje publiczne,
produkcji i obrotu towarami oraz technologiami o strategicznym znaczeniu,
nielegalnego wytwarzania i obrotu bronią oraz materiałami wybuchowymi, bronią masowego rażenia oraz substancjami odurzającymi,
realizowanie zadań służby ochrony państwa oraz ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych,
pozyskiwanie, analizowanie oraz przekazywanie informacji mających znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.

podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach oraz umowach międzynarodowych.

Ust. 2 precyzuje, że działalność poza granicami RP może być prowadzona wyłącznie w kontekście rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw wymienionych w ust. 1.

Ustawodawca podkreślił w ustawie szczególną rolę zadań informacyjnych ABW, uznawanych za kluczowe w funkcjonowaniu służb specjalnych, przydzielając bezpośrednio Szefowi ABW, zgodnie z art. 18 ustawy, obowiązki informacyjne wobec najwyższych przedstawicieli państwa, w tym Prezydenta Rzeczypospolitej, Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów, w sprawach dotyczących ich kompetencji.

Uprawnienia funkcjonariuszy

Uprawnienia funkcjonariuszy ABW są określone w rozdziale IV ustawy.

Agencja posiada uprawnienia do prowadzenia:

czynności operacyjno-rozpoznawczych,
czynności dochodzeniowo-śledczych,
czynności analityczno-informacyjnych (art. 21 ust. 1).

ABW wykonuje również czynności na polecenie sądu lub prokuratora w zakresie określonym w Kodeksie postępowania karnego oraz Kodeksie karnym wykonawczym (art. 21 ust. 2).

Można także wyróżnić czynności niewymienione wprost w ustawie, takie jak:

kontrole w zakresie ochrony informacji niejawnych,
działalność opiniodawczą Agencji.

Do czynności operacyjno-rozpoznawczych należy kontrola operacyjna. Art. 27 ustawy określa, że kontrola operacyjna może być zarządzona, jeśli inne środki w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych okazały się nieskuteczne. Jest ona prowadzona niejawnie i zarządzana przez Sąd Okręgowy w Warszawie na wniosek Szefa ABW, po uzyskaniu pisemnej zgody Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego Prokuratora Krajowego. Szef ABW może zarządzać kontrolę operacyjną po uzyskaniu zgody od Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego, zanim sąd wyda swoją decyzję, jeśli istnieje ryzyko zatarcia dowodów. Jeśli w ciągu 5 dni sąd nie wyda zgody, kontrola operacyjna musi zostać wstrzymana, a dowody zniszczone.

Kontrola operacyjna obejmuje:

kontrolowanie zawartości przesyłek,
kontrolowanie treści korespondencji,
stosowanie środków technicznych do uzyskiwania informacji i dowodów w sposób niejawny, w tym treści rozmów telefonicznych.

Kontrola operacyjna jest zarządzana na okres 3 miesięcy, z możliwością przedłużenia o kolejne 3 miesiące, jeśli sytuacja tego wymaga. Można ją także przedłużyć przez sąd, jeżeli pojawią się nowe okoliczności.

Czynności operacyjno-rozpoznawcze mogą obejmować również niejawne przejęcie przedmiotów pochodzących z przestępstw lub przyjęcie korzyści majątkowej (tzw. zakup kontrolowany). Takie czynności mogą być zarządzane przez Szefa ABW po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego.

Szef ABW ma prawo do niejawnego nadzorowania wytwarzania, przemieszczania i obrotu przedmiotami przestępstwa, jeśli nie stwarza to zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi. W ramach tych czynności, urzędy oraz instytucje zajmujące się pocztą i transportem są zobowiązane do umożliwienia transportu przesyłek zawierających przedmioty przestępstwa.

Agencja ma również prawo do stosowania kontroli korespondencji oraz środków technicznych, a także gromadzenia, sprawdzania i przetwarzania informacji, w tym danych osobowych, bez wiedzy i zgody osób, których te dane dotyczą.

Podczas wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych funkcjonariusze mogą posługiwać się dokumentami, które uniemożliwiają ustalenie ich tożsamości.

Art. 40 ustawy wskazuje, że Szef ABW jest koordynatorem czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych przez służby specjalne, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo państwa, prowadząc centralną ewidencję zainteresowań operacyjnych służb.

W art. 23 ust. 1 ustawy wymienione są uprawnienia funkcjonariuszy ABW w kontekście realizacji zadań z art. 5 ust. 1 ustawy, w tym:

wydawanie poleceń określonego zachowania,
legitymowanie osób,
zatrzymywanie osób w trybie określonym w Kodeksie postępowania karnego,
przeszukiwanie osób i pomieszczeń,
kontrolowanie zawartości bagaży oraz sprawdzanie ładunku w środkach transportu,
obserwowanie i rejestrowanie zdarzeń w miejscach publicznych przy użyciu środków technicznych,
żądanie pomocy od instytucji państwowych oraz przedsiębiorców,
zwracanie się o pomoc do innych podmiotów oraz osób w nagłych przypadkach.

Funkcjonariusze ABW mają również prawo do stosowania środków przymusu, w tym broni palnej, w sytuacjach określonych w ustawie.

Struktura

ABW funkcjonuje jako urząd administracji rządowej, działający pod kierownictwem Szefa ABW, który korzysta z pomocy zastępców oraz dyrektorów jednostek organizacyjnych. W przypadku nieobecności Szefa ABW, jego obowiązki wykonuje wyznaczony zastępca. Szef Agencji ma prawo upoważnić swoich zastępców oraz innych funkcjonariuszy do podejmowania decyzji w jego imieniu w określonych sprawach.

W skład Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego wchodzą następujące jednostki organizacyjne:

Departament Bezpieczeństwa Teleinformatycznego (Departament I)
Departament Kontrwywiadu (Departament II)
Departament Postępowań Karnych (Departament III)
Departament Ochrony Informacji Niejawnych (Departament IV)
Departament Wsparcia Operacyjno-Technicznego (Departament V)
Departament Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Audytu (Departament VI)
Departament Zagrożeń Strategicznych (Departament VII)
Departament Informacji, Analiz i Prognoz (Departament VIII)
Centrum Antyterrorystyczne (CAT)
Biuro Prawne (Biuro A)
Biuro Badań Kryminalistycznych (Biuro B)
Gabinet Szefa (Biuro D)
Biuro Ewidencji i Archiwum (Biuro E)
Biuro Finansów (Biuro F)
Biuro Kadr (Biuro K)
Biuro Logistyki (Biuro L)
Centralny Ośrodek Szkolenia i Edukacji (COS) w Emowie
15 delegatur: w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Radomiu, Rzeszowie, Szczecinie, Wrocławiu i Zielonej Górze (z wydziałami zamiejscowymi).

Zgodnie z zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów, organizacja wewnętrzna oraz szczegółowy zakres zadań jednostek organizacyjnych ABW są określone przez ich wewnętrzne regulaminy.

W 2017 roku podjęto decyzję o likwidacji 10 delegatur terenowych ABW, a w 2024 roku planowane jest ich ponowne utworzenie na mocy zarządzenia Prezesa Rady Ministrów.

Nadzór nad Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Szef ABW, jako centralny organ administracji rządowej, podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów, który pełni kluczową rolę w nadzorze nad cywilnymi służbami specjalnymi. Premier określa kierunki działania ABW, przyjmuje roczne plany działań i sprawozdania z działalności Agencji.

Obecnie minister koordynator odpowiada za nadzorowanie i kontrolowanie służb specjalnych oraz współpracę z innymi instytucjami w zakresie bezpieczeństwa państwa. Minister koordynator ma także na celu monitorowanie realizacji zadań przez ABW oraz współpracę międzynarodową.

Organem opiniodawczo-doradczym wspierającym premiera w nadzorze nad służbami jest Kolegium ds. Służb Specjalnych.

Kontrola nad Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Parlamentarna kontrola nad szefem ABW jest sprawowana przez Sejm, który ma prawo do zapytań i interpelacji w sprawach działalności Agencji. W przypadku kontroli operacyjnej, działalność ABW jest nadzorowana przez Sąd Okręgowy w Warszawie, a prokuratura kontroluje legalność działań ABW w ramach dochodzeń.

Sądy administracyjne kontrolują decyzje administracyjne wydawane przez szefa ABW oraz pełnią funkcję instytucji odwoławczej w przypadku odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa.

Najwyższa Izba Kontroli ma za zadanie sprawować kontrolę nad funkcjonowaniem Agencji, a jej raporty są tajne. W 2004 roku NIK negatywnie oceniła ABW w zakresie wewnętrznych mechanizmów działania.

Trybunał Konstytucyjny bada zgodność działań ABW z Konstytucją, a Rzecznik Praw Obywatelskich monitoruje przestrzeganie praw i wolności jednostki w kontekście działalności służb.

Współpraca krajowa

Organy administracji rządowej oraz przedsiębiorcy są zobowiązani do współpracy z ABW w zakresie realizacji jej zadań oraz udzielania pomocy. Szef ABW może przekazywać informacje właściwym prokuratorom w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa.

Współpraca między służbami specjalnymi, np. pomiędzy ABW a Centralnym Biurem Antykorupcyjnym, reguluje porozumienie mające na celu koordynację działań operacyjnych i wymianę informacji.

Współpraca międzynarodowa

Szef ABW może podejmować współpracę z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi po uzyskaniu zgody Prezesa Rady Ministrów. ABW uczestniczy w działaniach międzynarodowych w zakresie zwalczania terroryzmu.

Stopnie służbowe

W ABW obowiązują stopnie służbowe wzorowane na stopniach wojskowych, a ich nadawanie reguluje ustawa. Funkcjonariusze uzyskują wyższe stopnie na podstawie pozytywnej opinii służbowej, zaliczenia egzaminu oraz zajmowanego stanowiska.

Pełnienie służby

Funkcjonariusze ABW dzielą się na służbę stałą i przygotowawczą. Osoby przyjęte do służby są mianowane na 3-letni okres służby przygotowawczej, a po jego zakończeniu i pozytywnej ocenie zostają mianowane na stałe.

Wymagania dotyczące rekrutacji obejmują m.in. obywatelstwo polskie, pełnię praw publicznych, oraz odpowiednie wykształcenie i kwalifikacje.

Sukcesy i porażki Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Wybrane sukcesy ABW obejmują rozpracowanie i ekspulsję białoruskich dyplomatów-żołnierzy, a także zatrzymania związane z szpiegostwem. Z kolei porażki to niewłaściwe przeprowadzenie zatrzymania Barbary Blidy oraz nierozpoznanie działalności Amber Gold, co skutkowało dużymi stratami finansowymi.

Budżet

Wydatki i dochody ABW są realizowane w części 57 budżetu państwa, a wyniki kontroli budżetu są tajne.

Działalność publikacyjna

ABW prowadzi publikacje mające na celu popularyzację problematyki bezpieczeństwa, w tym półrocznik „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” oraz „Terroryzm – studia, analizy, prewencja”.