Agathe (stgr. Ἀγάθη Agathē, Ἀγάθη Τύχη Agathē Týchē, łac. Agatha, Agatha Tyche) to grecka kolonia założona przez Massalię na północno-zachodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Obecnie jest to miasto Agde w regionie Langwedocja we Francji.
Historia
Agathe jest jednym z najstarszych miast we Francji, ustępując jedynie Béziers (założonemu w 575 p.n.e.) i Marsylii (600 p.n.e.). Początkowo miasto powstało jako placówka handlowa (emporium) w delcie rzeki Hérault (Arauris), założone przez kolonizujących Fokajczyków z Massalii, pod nazwą Dobre (Szczęśliwe) Miasto (Ἄγαθὴ πόλις). Wraz z innymi emporiami, takimi jak Emporion, Antipolis i Olbia Galijska, tworzyło sieć greckich osiedli handlowych w tej części Morza Śródziemnego, a w Zatoce Lwiej było jedynym miejscem zasiedlanym przez Greków w czasach przedrzymskich.
Agathe, położone kilka kilometrów od galijskiego oppidum w Bessan, powstało na terytorium Wolków Arekomików (Volci Arecomici), aby chronić grecki handel przed najazdami barbarzyńców, szczególnie z kierunku iberyjskiego. Służyło jako stacja wymiany towarów (faktoria) oraz punkt pośrednictwa handlowego między krainami śródziemnomorskimi a wnętrzem celtyckiej Galii, bogatej w zasoby mineralne (masyw Sewennów). Jako port rzeczny i morski, Agathe miało znaczną rolę komercyjną w zachodniej części Morza Śródziemnego, co pozwoliło mu przetrwać także w czasach rzymskich. Na koniec V wieku p.n.e. miasto, otoczone murem, zajmowało powierzchnię 4,25 ha, z zabudową mieszkalną o solidnej konstrukcji, ułożoną w regularny układ ulic. Już od początku IV wieku p.n.e. terytorium polis o powierzchni około 20 tysięcy ha było częściowo wykorzystywane do celów rolniczych i podzielone na około 1500 działek (kleroi).
Pod koniec II wieku p.n.e. Agathe zostało włączone do nowo utworzonej rzymskiej prowincji – Galii Narbońskiej, jednak nie znalazło się na szlaku Via Domitia, pierwszej rzymskiej drogi w Galii łączącej ten region z Hiszpanią, zbudowanej przez Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa. W wyniku tego miasto prawdopodobnie nie rozwijało się w czasach rzymskich. W późnym cesarstwie, około roku 400 n.e., stało się stolicą diecezji, która została zniesiona dopiero podczas rewolucji francuskiej w 1790 roku. Pod koniec V wieku Agathe zostało zajęte przez Wizygotów, którzy utworzyli swoje państwo w południowej Galii i Iberii. Na mocy zgody ich władcy Alaryka II, we wrześniu 506 roku odbył się tam sobór Kościoła rzymskiego (Concilium Agathense).
Agathe jest wspomniane w literaturze antycznej przez autorów takich jak Strabon (Geographika IV 1,5-6), Pliniusz (Naturalis historia III, 33), Pomponiusz Mela (De situ orbis II, 5), Klaudiusz Ptolemeusz (Geographia II 10,2), a także przez Pseudo-Skymnosa i Stefanosa z Bizancjum.
Badania i znaleziska
Ostatnie badania wykazały, że grecka kolonia została założona w najwyższej części współczesnego miasta, według planu zbliżonego do Olbi Galijskiej i Emporion. Miasto było otoczone obwarowaniami, których ślady zostały zachowane, co potwierdziły przeprowadzone sondaże. W ich trakcie odkryto grecką ceramikę oraz trzy inskrypcje, które są jedynymi znanymi z Langwedocji. Najważniejsze znaleziska pochodzą jednak nie z samego miasta, lecz z koryta rzeki Hérault oraz z dna morskiego w pobliżu przylądka Agde. Obejmuje to sztaby brązu i ołowiu, importowane amfory, inną ceramikę, naczynia metalowe, a nawet bazaltowe kamienie młyńskie. Z koryta rzeki pochodzi brązowy posąg młodzieńca (efeba) o wysokości 1,40 m, odnaleziony w 1964 roku w naniesionych osadach piaskowych, uważany za przedstawiciela hellenistycznego księcia z IV wieku p.n.e. W 2001 roku odkryto dwie mniejsze rzeźby brązowe z okresu wczesnego cesarstwa, przedstawiające dziecko i Erosa, które prawdopodobnie były elementami wyposażenia zamożnej rzymskiej willi w Galii Narbońskiej. Wszystkie znaleziska archeologiczne z Agde i okolic znajdują się w miejscowym muzeum.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
DominiqueD. Garcia DominiqueD., Le territoire d’Agde grecque et l’occupation du sol en Languedoc central durant l’Age du fer, Textes réunis et édités par P. Arcelin, M. Bats, D. Garcia, G. Marchand et M. Schwaller, Lattes/Paris: A.D.A.M.-Errance, 1995, s. 146-164 [dostęp 2024-11-27] (fr.).