Agatha Christie, lady Mallowan, DBE, znana również jako Agatha Mary Clarissa Miller Christie (urodzona 15 września 1890 w Torquay, zmarła 12 stycznia 1976 w Wallingford) to brytyjska autorka powieści kryminalnych oraz obyczajowych.
Uznawana za jedną z najbardziej rozpoznawalnych pisarek kryminałów na świecie oraz najlepiej sprzedającą się autorkę w historii, Christie sprzedała ponad miliard egzemplarzy swoich książek w języku angielskim oraz drugi miliard w 45 językach obcych. Pod pseudonimem Mary Westmacott opublikowała także kilka popularnych powieści obyczajowych.
Christie napisała ponad 90 powieści i sztuk teatralnych, których akcja często rozgrywa się w zamkniętych pomieszczeniach, gdzie tylko jeden z mieszkańców może być mordercą. Wprowadziła wiele innowacji do klasycznej sztuki pisania kryminałów, zaskakując czytelników nowatorskimi rozwiązaniami, jak na przykład w Zabójstwie Rogera Ackroyda czy Morderstwie w Orient Expressie. Jej sztuka Pułapka na myszy, wystawiona po raz pierwszy w 1952 roku w Londynie, doczekała się ponad dwudziestu tysięcy przedstawień.
Wiele jej powieści i opowiadań zostało przeniesionych na ekran, niektóre z nich wielokrotnie, takie jak Morderstwo w Orient Expressie, Śmierć na Nilu czy 4.50 z Paddington. Na podstawie jej dzieł powstały także seriale telewizyjne oraz słuchowiska radiowe.
Wszystkie utwory były objęte w 1951 roku w Polsce cenzurą, co skutkowało ich natychmiastowym wycofaniem z bibliotek.
Życiorys
Agatha Christie przyszła na świat 15 września 1890 roku w nadmorskim Torquay, w południowo-zachodniej Anglii, w hrabstwie Devon, gdzie znajdowała się posiadłość jej matki, Ashfield. Była trzecim dzieckiem Clary i Fryderyka Millerów, miała siostrę Margaret oraz brata Louisa. Na życzenie matki uczyła się w domu. W 1901 roku zmarł jej ojciec.
12 października 1912 roku, podczas balu w Torquay, poznała pułkownika Archibalda Christie, starszego od niej o rok. W wigilię 1914 roku wzięli ślub i mieli córkę, Rosalind Hicks (ur. 5 sierpnia 1919, zm. 28 października 2004). W czasie I wojny światowej pracowała jako pielęgniarka w szpitalu, asystentka w aptece oraz technik farmaceutyczny, co pozwoliło jej zdobyć wiedzę o właściwościach trucizn, które później wykorzystywała w swoich książkach.
W 1926 roku zmarła jej matka, brat popadł w nałóg, wydawcy nie przyjęli powieści Zabójstwo Rogera Ackroyda, a jej mąż zakochał się w innej kobiecie (Nancy Neele) i zażądał rozwodu. W grudniu 1926 roku zniknęła na 11 dni, co wywołało sensację w prasie (m.in. w „The New York Times” oraz „Daily Herald”). W tym czasie przebywała w hotelu hydropatycznym w uzdrowiskowym Harrogate, gdzie zameldowała się jako Teresa Neele i popadła w amnezję. W 1928 roku rozwiodła się z mężem, a problemy osobiste skłoniły ją do intensywnego pisania oraz podróżowania po świecie.
W 1930 roku wyszła za młodszego o 13 lat archeologa Maxa Mallowana, którego poznała podczas wyjazdu do rejonu Zatoki Perskiej. Towarzyszyła mu na wykopaliskach na Bliskim Wschodzie, co stało się tłem dla kilku jej powieści, takich jak Śmierć na Nilu oraz Morderstwo w Mezopotamii. Inne dzieła autorki rozgrywają się w Torquay, jej rodzinnym mieście.
W 1971 roku otrzymała Order Imperium Brytyjskiego.
Klub Detektywów
W 1930 roku przyłączyła się do Klubu Detektywów, zrzeszającego autorów powieści kryminalnych, w którym znajdowały się takie postacie jak Dorothy L. Sayers i G.K. Chesterton. W 1931 roku wspólnie z innymi członkami klubu napisała powieść The Floating Admiral. Pisarka na krótko została usunięta z klubu, ponieważ sprzeciwiła się zasadom sformułowanym przez jednego z członków, Ronalda Knoksa. Jedną z tych zasad była reguła „ratio”, która wykluczała obecność sił nadprzyrodzonych w fabule powieści, a także zabraniała utożsamiania mordercy z detektywem lub narratorem.
W 1958 roku Dorothy L. Sayers złożyła dymisję, a Christie przejęła jej obowiązki jako prezes Klubu Detektywów.
Publikacje
Główni bohaterowie: Herkules Poirot i panna Marple
Agatha Christie stworzyła znane postaci literackie dwóch detektywów: Belga Herkulesa Poirota oraz starszej pani, detektywki-amator, panny Marple. Będąc jeszcze na szczycie kariery, Christie napisała dwie powieści z tymi bohaterami, z zastrzeżeniem, że mają się ukazać dopiero po jej śmierci. Miały to być ostatnie zagadki do rozwiązania dla Poirota i Marple. W ostatniej sprawie kryminalnej, w której bierze udział belgijski detektyw, zostaje on uśmiercony, ponieważ, jak wyjaśniła w swoim pamiętniku, zawsze uważała go za nieznośnego. Z kolei panna Marple, której cechy wzorowane były na babci autorki, po rozwiązaniu tajemnicy Uśpionego morderstwa spokojnie wraca do swojej wioski.
Wypowiedzi Herkulesa Poirota zostały zebrane w książce Małe szare komórki. Poirot w cytatach.
Dla obu głównych bohaterów powieści Agathy Christie opracowane zostały biografie:
Anne A. Hart, Herkules Poirot. Życie i czasy. Biografia według Agathy Christie, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1998, ISBN 83-7180-250-1, OCLC 751019524.
Anne A. Hart, Panna Jane Marple. Życie i czasy. Biografia według Agathy Christie, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999, ISBN 83-7180-569-1, OCLC 222675322.
Spadkobiercy pisarki postanowili kontynuować cykl z Herkulesem Poirot. Wybraną autorką została Sophie Hannah. W Polsce ukazały się:
Sophie Hannah, Inicjały zbrodni, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014, ISBN 978-83-08-05391-1, OCLC 892599034.
Sophie Hannah, Zamknięta trumna, Poznań: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2016, ISBN 978-83-271-5550-4, OCLC 968485321.
Sophie Hannah, Zagadka trzech czwartych, Poznań: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2018, ISBN 978-83-271-5875-8, OCLC 1088971489.
Sophie Hannah, Morderstwa w Kingfisher Hill, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2020, ISBN 978-83-271-6031-7, OCLC 1199650888.
Powieści kryminalne
Zbiory opowiadań
Zbiory opowiadań kryminalnych Christie dzieli się na dwie główne grupy: wydane w Wielkiej Brytanii (łącznie 14) oraz w Stanach Zjednoczonych (15). Spośród 21 najpopularniejszych tytułów tylko 7 ukazało się w obu krajach w niezmienionej formie.
Polskie wydania książek Agathy Christie zasadniczo opierają się na wydaniach brytyjskich. Wyjątek stanowi amerykański zbiór Trzy ślepe myszki, który zawiera niewydane wcześniej w Wielkiej Brytanii opowiadanie o tym samym tytule. Bożonarodzeniowa przygoda (pierwotna, krótsza wersja Tajemnicy gwiazdkowego puddingu) znajdująca się w zbiorze Dopóki starczy światła jest jedynym, które nigdy nie zostało opublikowane w zbiorze amerykańskim.
Pośmiertnie:
Inne kompilacje opowiadań:
Pojedyncze opowiadania
1922 Żona Kenity (The Wife of the Kenite) – opublikowane w czasopiśmie „The Home: An Australian Quarterly”.
1936 Poirot and the Regatta Mystery (opublikowane w „Chicago Tribune”).
2009 Pojmanie Cerbera (The Capture of Cerberus, wydane w Agatha Christie’s Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making autorstwa Johna Currana); wydanie polskie w Sekretnych zapiskach Agaty Christie oraz Dwanaście prac Herkulesa.
2009 The Incident of the Dog’s Ball (Agatha Christie’s Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making) – napisane w 1933, później adaptowane jako powieść Niemy świadek; wydanie polskie w Sekretnych zapiskach Agaty Christie.
2014 Hercule Poirot and the Greenshore Folly – napisane w 1954, adaptowane jako powieść Zbrodnia na festynie.
Sztuki teatralne zaadaptowane na powieści przez Charlesa Osborne’a
Jako współautorka:
1931 The Floating Admiral razem z G.K. Chestertonem, Dorothy L. Sayers i innymi członkami Detection Club.
Romanse napisane pod pseudonimem Mary Westmacott
Książki autobiograficzne
1946 Opowiedz, jak tam żyjecie (Come, Tell Me How You Live) jako Agatha Christie Mallowan.
1977 Autobiografia (An Autobiography).
2012 Moja podróż po imperium (The Grand Tour: Around the World with the Queen of Mystery).
Bohaterowie powieści Agathy Christie
- Herkules Poirot – belgijski detektyw
- Jane Marple – staruszka, detektyw-amator
- Kapitan Arthur Hastings – przyjaciel Poirota
- Inspektor Japp – policjant, znajomy Poirota
- Ariadna Oliver – pisarka kryminałów, znajoma Poirota
- Panna Felicity Lemon – wierna sekretarka Herkulesa Poirota
- Tommy i Tuppence Beresford – para detektywów-amatorów
- Pułkownik Race – stary przyjaciel Poirota
- Nadinspektor Battle – policjant ze Scotland Yardu
- Dolly Bantry – przyjaciółka panny Marple
- Sir Henry Clithering – przyjaciel panny Marple, emerytowany komisarz policji
- Vera Rossakoff – rosyjska hrabina
- Pan Jason Rafiel – staruszek, przyjaciel panny Marple
- Harley Quin – detektyw „nie z tego świata”, patrz: Tajemniczy pan Quin
- Inspektor Miller – antagonistka Herkulesa Poirota
- Parker Pyne – ekscentryczny detektyw, patrz: Parker Pyne na tropie
- Luke Fitzwilliam – emerytowany policjant, patrz: Morderstwo to nic trudnego
Przypisy
Bibliografia
Megan Gressor, Kerry Cook: Największe romanse wszech czasów. Bożenna Stokłosa (tłum.). Klub Dla Ciebie, 2005. ISBN 83-7404-194-3.
Linki zewnętrzne
Strona poświęcona Agacie Christie i jej twórczości
Oficjalna angielskojęzyczna strona Agathy Christie
Polskie forum fanów Agathy Christie. agathachristie.mixxt.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-09)].