Agata (ur. około 1025, zm. po 1068) – była krewna cesarza Henryka III oraz małżonka królewicza angielskiego, Edwarda Wygnańca.
Pochodzenie Agaty pozostaje kwestią nie do końca wyjaśnioną. W źródłach najczęściej opisywana jest jako krewna cesarza rzymsko-niemieckiego Henryka III. Wydaje się, że była córką jego przyrodniego brata Ludolfa, grafa Fryzji. W młodym wieku została wysłana na dwór wielkiego księcia kijowskiego, Jarosława Mądrego, gdzie poślubiła Edwarda Wygnańca. Później, razem z mężem, udała się na Węgry, gdzie urodziła troje dzieci. W 1057 roku powróciła z mężem do Anglii, a po jego szybkiej śmierci znalazła się pod opieką króla Edwarda Wyznawcy. W 1068 roku, razem z dziećmi, trafiła do Szkocji, na dwór Malcolma III.
== Pochodzenie ==
=== Przekazy źródłowe ===
Kwestię pochodzenia Agaty poruszają różne źródła. Według Kroniki opactwa Melrose, żona Edwarda Wygnańca była córką cesarza Henryka III, podczas gdy Szymon z Durham, Florencjusz z Worcester oraz Aelred z Rievaulx twierdzą, że była dzieckiem jednego z jego krewnych. Orderic Vitalis przedstawia inną wersję, sugerując, że Agata była córką króla Węgier, Salomona. William z Malmesbury uznał ją za siostrę królowej Gizeli Węgierskiej. Kronika anglosaska określa Agatę po prostu jako krewną cesarza Henryka.
=== Hipotezy naukowe ===
Wielu historyków próbowało ustalić pochodzenie Agaty. Węgierski historyk Daniel Cornides w XVIII wieku uważał ją za córkę króla Węgier Stefana I Świętego, jednak teoria ta została odrzucona, ponieważ źródła węgierskie nie wskazują na istnienie córki Stefana o takim imieniu oraz ze względu na problemy chronologiczne. Podobnie, przekaz Williama z Malmesbury o Agacie jako siostrze żony Stefana również został zakwestionowany z powodu chronologii. Niektórzy osiemnastowieczni badacze, w tym István Katona i Georgio Pray, za ojca Agaty uznawali Brunona, biskupa Augsburga i brata cesarza Henryka II, lecz i ta teoria została odrzucona z powodów chronologicznych.
Mediewista Szabolcs de Vajay, analizując informacje Szymona z Durham i Elreda z Rievaulx dotyczące pochodzenia Agaty, próbował ponownie ustalić jej linię rodzinną. Doszedł do wniosku, że Agata była córką margrabiego Fryzji Ludolfa, przyrodniego brata Henryka III, syna Gizeli szwabskiej, matki Henryka, oraz Brunona I z Brunszwiku, jej pierwszego męża. Jego teoria zyskała uznanie wśród nowszych badaczy.
Jedna z najnowszych hipotez, zaproponowana przez Johna P. Raviliousa, sugeruje, że Agata była córką króla Mieszka II i Rychezy Lotaryńskiej, co sprawia, że poprzez matkę byłaby spokrewniona z cesarzami Henrykiem II i Henrykiem III, a także siostrą królowej Węgier, żony Beli I.
== Życiorys ==
=== Małżeństwo z Edwardem Wygnańcem ===
Zgodnie z przekazem dwunastowiecznego dokumentu Leges, małżeństwo Agaty i królewicza angielskiego Edwarda, syna Edmunda Żelaznobokiego i Ealdgyth, miało miejsce na dworze wielkiego księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Przypuszcza się, że Agata została tam wysłana przez cesarza Henryka po tym, jak w 1043 roku bezskutecznie starał się o rękę córki Jarosława, Anny. Zawarcie związku małżeńskiego między Agatą a Edwardem miało prawdopodobnie na celu poprawę relacji niemiecko-ruskich. Małżeństwo miało miejsce najprawdopodobniej pod koniec 1043 lub na początku 1044 roku. W 1046 roku małżonkowie opuścili Kijów i udali się na Węgry, gdzie urodziło się troje ich dzieci:
Edgar II Ætheling – ostatni przedstawiciel rodu anglosaskich królów z dynastii Wesseksu,
Małgorzata – żona Malcolma III, króla Szkocji,
Krystyna – zakonnica w Romsey.
W sierpniu 1057 roku Edward Wygnańc wrócił do Anglii po czterdziestu latach wygnania na zaproszenie swojego stryja, Edwarda Wyznawcy, gdzie wkrótce zmarł, prawdopodobnie otruty na polecenie pretendenta do tronu angielskiego, Harolda Godwinsona.
=== Losy po śmierci Edwarda ===
Po śmierci Edwarda Wygnańca Agata osiedliła się na dworze króla Edwarda Wyznawcy, który również zajął się jej dziećmi. W 1066 roku Edward zmarł, a władzę w Anglii objął Harold Godwinson. Agata próbowała wówczas chronić życie swojego jedynego syna, który mógł stanowić zagrożenie dla nowego króla. Wkrótce Harold zginął w bitwie pod Hastings, a na tronie zasiadł Wilhelm Zdobywca. Po tym, jak latem 1068 roku syn Agaty, Edgar II Ætheling, wziął udział w nieudanej rebelii przeciw Wilhelmowi, Agata z rodziną uciekła do Szkocji na dwór króla Malcolma III, który poślubił jej córkę Małgorzatę. Dalsze losy Agaty pozostają nieznane.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Gabriel Ronay: The Lost King of England: The East European Adventures of Edward the Exile. Woodbridge: Boydell Press, 2000. ISBN 0-85115-785-8. Brak numerów stron w książce.