Agat (AK)

Agat (Anty-Gestapo)

To kryptonim oddziału dywersji bojowej Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, który w styczniu 1944 roku został zmieniony na Pegaz (Przeciw-Gestapo).

Historia

W późną wiosnę 1943 roku, kpt. Adam Borys „Pług”, cichociemny, otrzymał polecenie zorganizowania oddziału dywersyjnego. Zwrócił się do kierownictwa Szarych Szeregów z prośbą o przydzielenie mu 75 harcerzy. Ostatecznie jednostka została utworzona na przełomie lipca i sierpnia 1943 roku, przyjmuje się datę 1 sierpnia jako datę jej powstania. W wyniku reorganizacji Grup Szturmowych Szarych Szeregów, oddział przejął odpowiedzialność za zadania Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych, w tym wykonywanie wyroków śmierci wydanych przez Polskie Państwo Podziemne na kluczowych zbrodniarzy hitlerowskich.

Początkowo oddział nosił kryptonim „Agat” (od Anty-Gestapo) i składał się z trzech plutonów:

1 pluton (kryptonim „Pet”),
2 pluton (kryptonim „Bravi”),
3 pluton (kryptonim „Ryś”).

Na początku stycznia 1944 roku aresztowany został Tadeusz Kostrzewski „Niemira”, kierowca oddziału, który brał udział w większości akcji „Agatu”. W związku z wprowadzeniem nowych kryptonimów w Kedywie, w tym samym miesiącu zmieniono kryptonim oddziału na „Pegaz”, co oznacza „Przeciw Gestapo”.

W wyniku kolejnej reorganizacji oraz aresztowania łączniczki w maju 1944 roku, na bazie oddziału utworzono batalion „Parasol”, którego dowódcą pozostał awansowany do stopnia majora Adam Borys.

Akcje bojowe

Pierwsza większa akcja oddziału miała miejsce 7 września 1943 roku w Warszawie, na rogu ulic Marszałkowskiej i Litewskiej. Celem była likwidacja zastępcy komendanta Pawiaka, Franza Bürkla. Akcja zakończyła się sukcesem.

24 września 1943 roku, na rogu ulic Dmochowskiego i Rozbrat, żołnierze „Agatu” zastrzelili zastępcę komendanta Gęsiówki, SS-Hauptscharführera Augusta Kretschmanna.

1 października 1943 roku grupa żołnierzy pod dowództwem podporucznika Kazimierza Kardasia „Orkana” wykonała wyrok polskiego sądu podziemnego na SS-Sturmmannie Ernscie Weffelsie – okrutnym kierowniku zmiany oddziału kobiecego Pawiaka, znanym jako Serbia. Akcja została przeprowadzona bez strat własnych.

1 lutego 1944 roku przeprowadzono skuteczną operację likwidacyjną Franza Kutschery, Dowódcy SS i Policji w dystrykcie warszawskim. W trakcie akcji zginęło czterech żołnierzy „Pegaza” w wyniku odniesionych ran: dowódca Bronisław Pietraszewicz „Lot”, Marian Senger „Cichy”, Kazimierz Sott „Sokół” oraz Zbigniew Gęsicki „Juno”.

Jednostką wojskową, która nawiązuje do tradycji „Agatu”, jest JW Agat.