Agapornis
Agapornis to rodzaj niewielkich, barwnie upierzonych ptaków z podrodziny dam (Loriinae) w obrębie rodziny papug wschodnich (Psittaculidae). W języku polskim znane są jako nierozłączki lub papużki nierozłączki. Ich nazwa naukowa i zwyczajowa pochodzi od silnej więzi, jaka łączy samca i samicę – nierozłączki tworzą trwałe związki monogamiczne i zawsze przebywają razem. W hodowli często spotyka się nierozłączki czerwonoczelne, czarnogłowe i rudogłowe, z których wyhodowano wiele odmian barwnych.
Zasięg występowania
Nierozłączki zamieszkują Afrykę Subsaharyjską, z wyjątkiem nierozłączki siwogłowej, która występuje na Madagaskarze.
Biologia i ekologia
Ptaki te osiągają długość ciała od 13 do 18 cm oraz ważą od 25 do 66 g. Charakteryzują się krępą budową ciała, krótkim ogonem i skrzydłami, dużą głową oraz haczykowato zagiętym dziobem. W naturalnym ubarwieniu dominują odcienie zielone, a niektóre gatunki mają białą obwódkę wokół oczu. W hodowli stworzono odmiany o nietypowym ubarwieniu.
W przypadku nierozłączek czarnoskrzydłych, siwogłowych i czerwonogłowych występuje wyraźny dymorfizm płciowy, podczas gdy w innych gatunkach jest on mniej zauważalny.
Wszystkie gatunki Agapornis są towarzyskimi ptakami, żyjącymi w stadach. Raz dobrana para tworzy stały związek monogamiczny. Samce przejawiają terytorialne zachowania, szczególnie u gatunków A. cana i A. taranta w hodowli. Nierozłączki A. personata, A. fischeri, A. lilianae i A. nigrigenis są jednymi z nielicznych papug, które budują gniazda, zakładając je w dziuplach drzew, które wyściełają gałązkami, korą, trawą i liśćmi. Gatunek A. pullaria wykorzystuje termitiery. Samica składa od 4 do 6 jaj, które wysiaduje przez 21–24 dni, a samiec pomaga w tym procesie, pełniąc głównie rolę obrońcy terytorium.
Papużki nierozłączki są aktywne i głośne, wydając donośne, piskliwe dźwięki. Ich dieta składa się głównie z owoców, warzyw oraz nasion, a niektóre z nich zjadają także owady. W hodowli wymagają urozmaiconego pokarmu. Różne gatunki nierozłączek mogą się krzyżować, a powstałe hybrydy są zazwyczaj niepłodne.
Systematyka
Etymologia
Psittacula: nowołac. psittacula „papużka”, od łac. psittacus „papuga”, od gr. ψιττακος psittakos „papuga”; łac. przyrostek zdrabniający -ula. Gatunek typowy: Psittacus canus J.F. Gmelin, 1788; młodszy homonim Psittacula Cuvier, 1800 (Psittaculidae).
Agapornis: gr. αγαπη agapē, αγαπης agapēs „miłość”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”.
Poliopsitta: gr. πολιος polios „szary”; nowołac. psitta „papuga”, od gr. ψιττακη psittakē „papuga”. Gatunek typowy: Psittacus canus J.F. Gmelin, 1788.
Amoravis: łac. amor, amoris „miłość”, od amare „kochać z czułością”; avis „ptak”. Gatunek typowy: Psittacus roseicollis Vieillot, 1818.
Donkorella: amharska nazwa Donkaro dla nierozłączki czarnoskrzydłej; łac. przyrostek zdrabniający -ella. Gatunek typowy: Psittacus taranta Stanley, 1814.
Podział systematyczny
Rodzaj Agapornis obejmuje 9 żyjących gatunków oraz dwa wymarłe: A. atlanticus, który żył w późnym pliocenie na obszarze dzisiejszego Maroka, oraz A. attenboroughi, występujący we wczesnym pliocenie w Republice Południowej Afryki. W czterech gatunkach (A. canus, A. pullarius, A. roseicollis i A. swindernianus) wyróżniono podgatunki, natomiast pozostałe są monotypowe.
Nierozłączki i ludzie
Nazwa tych ptaków (papużki nierozłączki) stała się źródłem popularnego związku frazeologicznego, odnoszącego się do osób silnie związanych ze sobą.
Zagrożenia i ochrona
Popyt na te ptaki spowodował ich masowe poławianie w naturalnym środowisku. Wszystkie gatunki zostały umieszczone w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych IUCN, a wiele populacji objęto ochroną w rezerwatach i parkach narodowych. Z wyjątkiem Agapornis roseicollis, wszystkie gatunki chronione są na mocy konwencji waszyngtońskiej (CITES – załącznik II).
Przypisy
Bibliografia
H. von Boetticher. Zur Gattungs-systematik der ochten Falken. Die Verwandtschaftsboziehungen der afrikanischen Papageien (Poicephalus und Agapornis). „Zoologischer Anzeiger”. 145, s. 1–27, 1944. (niem.).
Nierozłączki. Miejski Ogród Zoologiczny we Wrocławiu. [dostęp 2008-10-31].
Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 298. ISBN 83-01-14344-4.