Agapit Pieczerski

Agapit Pieczerski (ros. Агапит Печерский), urodził się około 1035 roku w Kijowie, a zmarł 14 czerwca 1095 roku w tym samym mieście. Był mnichem w Monasterze Kijowsko-Pieczerskim, uzdrowicielem i zielarzem, a także świętym Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, którego wspomnienie obchodzone jest 1 (14) czerwca oraz 28 września (11 października).

Dane dotyczące życia Agapita Pieczerskiego pochodzą głównie z Pateryku Kijowsko-Pieczerskiego. Badania jego szczątków, przeprowadzone pod koniec XX wieku, pozwoliły określić przybliżony wiek świętego w chwili śmierci oraz stworzyć jego portret.

Agapit jest szczególnie czczony na Ukrainie, a jego imię znajduje się wśród ponad 180 starców Soboru Ojców Świętych Ławry Pieczerskiej, pochowanych w Pieczarach Dalszych i Bliższych, a także wśród świętych uzdrowicieli i patronów lekarzy.

Życiorys

Nieznany jest dokładny rok narodzin Agapita, ani też szczegóły jego życia przed przybyciem do Ławry Pieczerskiej. W Pateryku można znaleźć skąpe informacje na jego temat. Zgodnie z tymi relacjami, Agapit był Kijowianinem, który przybył do Ławry w okresie, gdy Antoni Pieczerski zyskał reputację uzdrowiciela, co miało miejsce nie później niż w latach siedemdziesiątych XI wieku. Agapit stał się jednym z pierwszych uczniów Antoniego i, inspirując się swoim nauczycielem, zajął się opieką nad chorymi, dzieląc się z nimi ziołami, które były jego posiłkiem. Zioła te, znane mu z receptur Klaudiusza Galena, były sprowadzane między innymi z Konstantynopola. Żywot Agapita zawarty w Pateryku utrzymuje, że w ten sposób ukrywał swój dar uzdrawiania przez modlitwę.

Agapit jest uznawany za pierwszego lekarza na Rusi Kijowskiej. Wraz z Teodozjuszem Pieczerskim, jednym z założycieli Ławry, stworzył pierwszy szpital (obecnie w tym miejscu znajduje się cerkiew św. Mikołaja) oraz przytułek dla obłąkanych (obecnie znane jako „cele opętanych” w Bliższych Pieczarach Ławry).

W Pateryku przypisano Agapitowi uzdrowienie Włodzimierza Monomacha, księcia czernihowskiego (1078–1093), przyszłego wielkiego księcia kijowskiego. Kiedy do ihumena monasteru, Jonasza, przybył goniec Monomacha z prośbą o przysłanie Agapita do Czernihowa, lekarz odmówił, argumentując, że nie przekroczy bramy klasztoru dla sławy ludzkiej i że jeśli uda się do księcia, to w przyszłości będzie musiał odwiedzać wszystkich chorych. Przekazał Monomachowi zioła przez posła. W podzięce za uzdrowienie, książę przybył do klasztoru z cennymi darami, jednak Agapit ukrył się przed jego wzrokiem. Kolejna próba obdarzenia Agapita przez bojara również nie powiodła się, gdyż lekarz wyniósł złoto poza bramę monasteru.

Wiosną 1095 roku Agapit zachorował i zmarł 1 (14) czerwca tego samego roku. Został pochowany w Bliższych Pieczarach obok Antoniego Pieczerskiego. Przy jego grobie umieszczono ikonę z napisem: Święty mnich Agapit Pieczerski – lekarz bezinteresowny (Прп. Агапит Печерский – врач безмездный).

Cuda Agapita Pieczerskiego

Cerkiew prawosławna przypisuje Agapitowi dar uzdrawiania za pomocą modlitwy oraz dar prorokowania. Przykłady tych darów można znaleźć w opowieściach zawartych w Pateryku.

Do Monasteru Pieczerskiego przyniesiono chorego bojara, któremu lekarz kijowski, pochodzenia ormiańskiego, postawił diagnozę, że umrze za osiem dni. Dzięki modlitwie Agapita oraz ziołom, które mu podał, bojar wyzdrowiał. W odwecie ormiański lekarz wysłał do niego skazańca, który miał wypić truciznę na oczach mnicha. Więzień przeżył, gdyż otrzymał od Agapita zioła. Następnie ormiański lekarz próbował podać jad Agapitowi, jednak trucizna nie zadziałała.

Gdy Agapit ciężko zachorował, ormiański lekarz odwiedził jego celę, stwierdzając, że pozostały mu tylko trzy dni życia, a jeśli jego diagnoza się nie sprawdzi, przyjmie wiarę prawosławną. Starzec odpowiedział, że zna datę swojej śmierci od Boga. W trakcie tej rozmowy do celi wniesiono kolejnego chorego, którego mnich uzdrowił dzięki ziołom i modlitwie.

Po śmierci Agapita do Ławry przybył ów ormiański lekarz z zamiarem wstąpienia do monasteru, jednak zwlekał z tym, aż we śnie objawił mu się święty, przypominając o obietnicy.

Kanonizacja i kult Agapita

Agapit został uznany za świętego, czczonego lokalnie w pierwszej połowie XIII wieku, w okresie, gdy spisywano Pateryk. W 1643 roku metropolita Piotr Mohyła ustanowił uroczystość świętych ojców, spoczywających w Bliższych Pieczarach. W menologium ze średniowiecza, autorstwa Szymona (Azaryna), imię Agapita Pieczerskiego odnotowano pod datą 31 maja. Ukazy Świątobliwego Synodu Rządzącego z lat 1762, 1775 i 1784 włączyły imię świętego do kalendarza prawosławnego. We współczesnym Typikonie Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej imię Agapita nie figuruje. Na jego cześć ułożono akatyst. Zgodnie z kanonem Cerkwi prawosławnej, Agapit należy do Soboru Świętych Starców Pieczerskich, pochowanych w Bliższych Pieczarach, których święto przypada na 28 września (11 października). Agapit został także zaliczony do Soboru Wszystkich Świętych Ojców Kijowsko-Pieczerskich, których wspomnienie obchodzone jest w drugą niedzielę wielkiego postu.

Najstarsze zachowane wizerunki Agapita to grawiury z XVII–XVIII wieku. Pierwszy portret świętego został opublikowany w 1661 roku w jednym z wydań Pateryka.

W 1890 roku przy monasterze Opieki Matki Bożej w Kijowie wzniesiono cerkiew pod wezwaniem św. Agapita. W latach trzydziestych XX wieku świątynia została zburzona, a przed dziewięćsetną rocznicą śmierci Agapita odbudowano ją. Obecnie pozostaje zamknięta dla osób świeckich.

W Kijowie, przy szpitalu nr 14, działała świątynia pod wezwaniem św. Agapita Pieczerskiego. W 2006 roku zbudowano drewnianą cerkiew w pobliskim parku im. A.S. Puszkina. 11 października, w dniu święta Agapita, świątynia została konsekrowana przez metropolitę kijowskiego i całej Ukrainy, Włodzimierza (Sabodana). W cerkwi znajduje się ikona oraz cząstka relikwii św. Agapita. Przy cerkwi zbudowano altanę, w której co środę latem po wieczornej liturgii oraz odśpiewaniu akatystu na cześć świętego, odbywają się spotkania dyskusyjne przy herbacie, organizowane przez Bractwo Świętego Jonasza Kijowskiego.

W dniach 15 lutego – 11 marca 2002 roku na Ukrainie odbyła się procesja z ikoną i cząstką relikwii Agapita Pieczerskiego, której przewodził metropolita Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, Włodzimierz (Sabodan). Procesja wyruszyła z Ławry Pieczerskiej, a jej trasa obejmowała miasta Charków, Ługańsk, Donieck, Mariupol, Dniepropietrowsk, Zaporoże, Symferopol, Sewastopol, Chersoń, Mikołajów i Odessa.

W 2021 roku w Ławrze Peczerskiej oddano do użytku cerkiew domową pod wezwaniem św. Agapita Pieczerskiego. Obiekt został poświęcony 7 grudnia 2021 roku przez metropolitę kijowskiego i całej Ukrainy Onufrego (Berezowskiego).

Badania szczątków Agapita

W 1986 roku moskiewski lekarz medycyny sądowej, Siergiej Nikitin, na podstawie badań stworzył podobiznę Agapita, przedstawiając go z pęczkiem ziół. Badania biochemiczne wykazały, że ciało świętego nie zawiera garbników ani innych związków chemicznych stosowanych podczas balsamowania, co sugeruje, że mumifikacja ciała odbyła się w sposób naturalny.

Szczątki Agapita zostały zbadane przez specjalistów z Instytutu Medycznego w Kijowie oraz Ukraińskiego Uniwersytetu Medycznego. Naukowcy ustalili, że wzrost świętego wynosił 166 cm, a jego wiek w chwili śmierci to około 60 lat, co pozwoliło na przybliżone określenie daty jego narodzin na około 1035 rok, w czasach panowania Jarosława Mądrego. Badania wykazały również, że Agapit cierpiał na zwyrodnieniową chorobę stawów kręgosłupa, zesztywniające zapalenie stawów oraz paradontozę, kulał na prawą nogę i brakowało mu lewego palca małego. Na dłoniach Agapita znaleziono cząsteczki miedzianego proszku i pyłków ziół.

Kandydat nauk biologicznych, T. Rieszetnikowa, wykazała, że szczątki świętego mają pozytywny wpływ na biomotorykę. W otoczeniu miejsca pochówku zmniejszał się wpływ promieniowania radioaktywnego. Badania przeprowadzone przez studentów R. Nowakowicza, S. Dudnika i W. Stolarowa potwierdziły odkrycie T. Rieszetnikowej, ujawniając również bakteriobójcze właściwości szczątków świętego.

Naśladowcy Agapita

Agapit Pieczerski miał swoich uczniów i naśladowców, którzy zostali uznani przez Cerkiew za świętych. Alipiusz Pieczerski, znany jako ikonograf, leczył choroby skóry za pomocą farb, którymi pisał ikony, i uznawany jest za patrona dermatologów. Damian Uzdrowiciel, opiekujący się chorymi dziećmi, stał się patronem pediatrów. Prochor Cudotwórca, według Pateryku, w czasie głodu piekł z łobody chleb i przemieniał popiół w sól, jest uznawany za prekursora farmaceutyki na Rusi Kijowskiej. Święci Alipiusz, Damian i Prochor zostali pochowani obok Agapita Pieczerskiego.

Ku pamięci Agapita

W 1993 roku na Ukrainie wydano znaczek pocztowy na cześć świętego lekarza Agapita Pieczerskiego – staroruskiego lekarza (Агапіт Печерський – давньоруський лікар) o nominale 200 hrywien ukraińskich.

W dziewięćsetną rocznicę śmierci świętego, 14 czerwca 1995 roku, na Uniwersytecie Medycznym w Kijowie odbyła się uroczystość poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego pod świątynię pod wezwaniem Agapita Pieczerskiego. Tego samego dnia odsłonięto na uczelni pomnik na jego cześć.

18 kwietnia 2003 roku Świątobliwy Synod Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego zatwierdził Postanowienie o orderach Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej (Положение об орденах Украинской Православной Церкви), ustanawiając między innymi Order Świętego Agapita Pieczerskiego trzech stopni, który przyznawany jest lekarzom.

6 marca 2008 roku na Ukrainie została założona organizacja charytatywna imienia Agapita Pieczerskiego, z inicjatywy metropolity Włodzimierza (Sabodana). Głównym celem organizacji jest koordynowanie pracy centrów zdrowia rozproszonych po Ukrainie, nawiązano także współpracę z prawosławnym Domem Miłosierdzia „Emos” na Białorusi.

Przypisy

Bibliografia

Бобров О. Е., Медицина и общество: от Древней Руси до октябрьского переворота (исторический очерк о взаимоотношениях врача и общества). [dostęp: 2010-06-08].
Больничные храмы. kiev-orthodox.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. [dostęp: 2010-06-08].
Вестник Кладезь. [dostęp: 2017-05-15].
Вісник Київського національного університету імені Тараса Шевченка, Київ 2007. ISSN 1728-3817.
„Зеркало Недели”. zn.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-25)]. 11 (24) 18-24 марта 1995. [dostęp: 2010-06-06].
Икона „Собор преподобных старцев Печерских”. [dostęp: 2010-06-08].
Киевские монастыри. kiev-orthodox.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. [dostęp: 2010-06-08].
„Народная правда” 7 марта 2008 г. [dostęp: 2010-06-08].
Патерик Печерский. Житие преподобного отца нашего Агапита, врача безмездного. [dostęp: 2010-06-06].
Патерик Печерский. Житие преподобного отца нашего Алипия иконописца. [dostęp: 2010-06-06].
Патерик Печерский. Житие преподобного отца нашего Дамиана, пресвитера и целебника печерского. [dostęp: 2010-06-06].
Патерик Печерский. Житие преподобного отца нашего Прохора чудотворца. [dostęp: 2010-06-06].
Православная Энциклопедия. [dostęp: 2010-05-26].
Седмица.Ру. Церковно-научный центр Русской Православной Церкви „Православная Энциклопедия” 18 kwietnia 2003. [dostęp: 2010-06-08].
„Украина православная” 1 marca 2002. [dostęp: 2010-06-07].
„Nowiny Lekarskie” 7 (1895), nr 8–9.