Agape

Agape – Miłość w Najwyższym Wydaniu

Agape (stgr. ἀγάπη agápē) to termin odnoszący się do „miłości: najwyższej formy miłości, w szczególności miłości braterskiej, dobroczynności oraz miłości Boga do ludzi i ludzi do Boga”. Nie powinniśmy mylić go z philēo, które oznacza miłość braterską. Agápē reprezentuje uniwersalną, bezwarunkową i transcendentalną miłość, niezależną od okoliczności. Po raz pierwszy rzeczownik ten pojawia się w Septuagincie, a w formie czasownikowej był już używany przez Homera. Dosłownie oznacza on afekt, życzliwość i szacunek, np. „witać z uczuciem” lub „okazywać uczucie zmarłym”. Inni starożytni autorzy używali tego słowa w kontekście miłości małżeńskiej czy rodzinnej, a także w odniesieniu do zamiłowania do określonej czynności, w przeciwieństwie do philia (przyjaźń) i eros (miłość intymna).

W chrześcijaństwie pojęcie Agape wykształciło się jako miłość Boska lub Chrystusowa do ludzi. W Nowym Testamencie odnosi się do przymierza miłości Boga do ludzi oraz ich miłości do Boga, a także obejmuje wzajemną miłość do bliźnich. Choć termin ten nie miał pierwotnie religijnych konotacji, został wykorzystany przez wielu autorów, zarówno starożytnych, jak i współczesnych, w tym autorów biblijnych i chrześcijańskich.

Na początku chrześcijaństwa termin ten w liczbie mnogiej oznaczał wspólną ucztę o charakterze duchowym, mającą na celu podkreślenie jedności wyznawców oraz wspieranie ich w wierze.

Pojęcie Agape jest znane w różnych tradycjach religijnych oraz naukowych.

Pierwsze Wspólnoty Kościelne

W pierwszych wiekach, wspólnota chrześcijańska poza dużymi miastami często ograniczała się do gościnnych domów. Termin „braterstwo” nabierał tu konkretnego znaczenia: bracia i siostry znali się nawzajem i zwracali do siebie po imieniu. Kościół w Dura Europos, jeden z najstarszych odkrytych kościołów domowych, przedstawia już zaawansowane stadium przekształcenia budynku w miejsce spotkań, w małym miasteczku z III wieku. Kościół ten liczył zaledwie sześćdziesiąt osób, co odpowiada liczbie dużej rodziny.

Syryjskie Didaskalia opisują wspólnotę, którą można było objąć ludzkim wzrokiem, w której biskup osobiście rozdzielał zasiłki, dobrze znając potrzebujących. Osoba przejezdna, chcąc przyłączyć się do zgromadzenia, musiała znać hasło, by zostać dopuszczoną do wspólnoty.

Charakter tych wspólnot był zarówno patriarchalny, jak i osobisty. Diakon znał wszystkich członków, a dla każdego z nich chrzest oznaczał zerwanie z pewnymi więzami oraz nawiązanie nowych relacji we wspólnocie. Wiele osób znajdowało oparcie tylko w nowej rodzinie, do której przystąpili, rezygnując z innych więzi.

Wieczerze Chrześcijańskie

W II wieku zamożni chrześcijanie mieli zwyczaj organizowania wieczerzy dla członków wspólnoty, niezależnie od biskupa czy diakona, często zapraszając osoby w potrzebie. Zaproszenia przekazywano podczas niedzielnych zgromadzeń lub spotkań na targu, pod podcieniami. Możliwe, że diakon doradzał gospodarzowi, kogo zaprosić. Kluczowym celem tych posiłków było wspieranie ubogich bez ich upokarzania.

Grecy i Afrykańczycy określali te wieczerze jako posiłek miłości, czyli agapy. Pliniusz Młodszy pisał o chrześcijanach, że „zbierają się, aby spożyć pokarm, który jest zwykły i całkowicie niewinny”. Tertulian w swoim Apologetyku barwnie opisał agapę, kontrastując jej prostotę z wystawnością pogańskich festynów, które surowo ocenił, podkreślając, że instytucja ta powstała z wielkiej miłości, jaką chrześcijanie darzą siebie nawzajem.

Ojcowie Kościoła o Pomocy Bliźnim

Tematyka pomocy ubogim pojawia się w wielu wczesnych pismach Ojców Kościoła. Papież Benedyk XVI wspomina o tym w swej encyklice Deus caritas est: Męczennik Justyn (zm. ok. 155) opisuje działalność charytatywną w kontekście niedzielnej celebracji chrześcijańskiej, związaną z Eucharystią. Zamożni składają ofiary biskupowi w miarę swoich możliwości, każdy według własnej woli; z tych ofiar utrzymuje on sieroty, wdowy oraz osoby, które z powodu choroby czy innych okoliczności znalazły się w trudnej sytuacji, w tym więźniów i cudzoziemców. Tertulian (zm. po 220) wspominał, jak chrześcijańska troska o wszystkich potrzebujących, w tym niechrześcijan, budziła zdumienie wśród pogan. Ignacy Antiocheński (zm. ok. 117) określił Kościół rzymski jako ten, który „przewodzi w miłości (agape)”, co miało na celu wyrażenie konkretnej działalności charytatywnej.

Późniejszy Stosunek do Biednych

Po Edykcie Mediolańskim (313 r.) sytuacja uległa zmianie; w miarę że Kościół zyskiwał na znaczeniu, rosła liczba chrześcijan. W wielu z nich wygasała dawną gorliwość oraz poczucie odpowiedzialności za Kościół. Laikat stał się mniej wykształconą, a nawet pogardzaną klasą w Kościele przez długie wieki.

Apostolstwo świeckich zawsze towarzyszyło ewangelizacyjnej misji Kościoła, mimo braku jasno określonych zadań i struktur. W ciągu wieków jednak odegrało olbrzymią rolę, a nawet w czasach zawirowań religijnych istniała grupa ludzi pracujących na rzecz ewangelizacji. Przykładem mogą być tzw. Trzecie Zakony – tercjarze św. Franciszka i św. Dominika, jak również działalność świeckich w zakresie pomocy charytatywnej.

Agape w Rozumieniu Martina Luthera Kinga

Martin Luther King definiował Agape jako stan, w którym miłość obejmuje każdego człowieka, ponieważ każdy jest stworzony przez Boga. To miłość w Bogu oraz do Boga. […] Miłuje się wtedy osobę, która czyni zło, ale nienawidzi się jej czynu. […] Agape jest fundamentalną podstawą do przezwyciężenia wrogości. […] Agape podkreśla jedność ludzkości jako wspólnoty połączonej siecią współzależności. […] Rodzaj ludzki potrzebuje każdej istoty, aby osiągnąć swoją pełnię. Bez istotnych relacji z innymi nie możemy w pełni się spełnić jako ludzie.

Według terminologii Martina Bubera, King twierdził, że „ja” nie może znaleźć pełni bez „ty”. King odnosił się do koncepcji jedności ludzkości, znajdując metafizyczne uzasadnienie dla idei zjednoczenia w Bogu. Był zwolennikiem myśli Johna Donne’a, że jeden człowiek nie jest samotną wyspą. Każdy człowiek jest… częścią mnie, a ja jestem częścią jego. Jego cierpienie wpływa na mnie, a jego zbawienie wzbogaca mnie. Pod wpływem idei personalizmu, zgodnie z którą ludzie są stworzeni, aby żyć razem, King uznał, że potrzeba tworzenia wspólnoty jest naturalna.

King był zwolennikiem idei braterstwa wszystkich ludzi, sformułowanej przez stoików. Sprzeciwiał się ograniczaniu solidarności do wąsko pojętej grupy (patrz: kosmopolityzm). Zauważył, że widzimy ludzi jako Żydów, katolików, protestantów, Chińczyków, Amerykanów. Nie potrafimy myśleć o nich jak o ludziach, istotach stworzonych z tego samego co my. Takie nastawienie prowadzi do obojętności wobec innych i ułatwia ich dehumanizację. W ten sposób zabójstwo obywatela własnego narodu może być traktowane jako zbrodnia, podczas gdy morderstwo obywatela innego narodu staje się aktem heroizmu.

King dostrzegał, że ideał miłości i solidarności ograniczony do jednej grupy społecznej, jednego państwa czy narodu może wspierać nacjonalizm, wojny, barbarzyństwo oraz wyzysk. Stawiał w opozycji do tego ideał solidarności gatunkowej, obejmującej wszystkich ludzi, niezależnie od narodowości, koloru skóry czy wyznania (tzw. Wielka Wspólnota). Nasza lojalność musi przekraczać granice rasy, plemienia, klasy i narodu.

King zauważył, że tradycyjne wychowanie w duchu patriotyzmu nie tylko wzbudza miłość do ojczyzny, ale także niechęć czy nienawiść do jej wrogów oraz dzieli ludzi na „swoich” i „obcych”. Patriotyzm według niego powinien być świadomością korzeni, miejsca, z którego pochodzimy, które staje się naszą intymną „ojczyzną ideologiczną”. W tej interpretacji nie oznacza to podziału na swoich i obcych, ani niechęci do innych. Dzięki Agape, która sprzyja budowie wzajemnego zaufania, możliwe jest pokojowe współżycie po zakończeniu konfliktu.

King był zdecydowanym zwolennikiem budowy welfare world (świata dobrobytu), wierząc, że nędza jest głównym powodem wojen i rebelii. Biedne społeczeństwa są często niewyedukowane, co czyni je bardziej podatnymi na manipulacje ze strony władzy czy innych grup społecznych.