Agafia (Agata) Siemionowna Gruszecka ros. Агафья Семёновна Грушецкая (urodzona w 1665, zmarła 14 lipca?/24 lipca 1681 w Moskwie) – była carycą Rosji, pochodzenia polskiego, i pierwszą żoną cara Fiodora III Romanowa.
Życiorys
Agafia była córką szlachcica Siemiona Fiodorowicza Gruszeckiego, który pochodził z rodu Gruszeckich herbu Lubicz, z regionu Smoleńszczyzny.
Car Fiodor po raz pierwszy dostrzegł ją w 1679 roku w tłumie, podczas cerkiewnej procesji. Wówczas Agafia mieszkała u ciotki, żony okolniczego Siemiona Zaborowskiego. Fiodor wysłał swojego łożniczego, Iwana Maksimowicza Jazykowa, aby lepiej poznał rodzinę Agafii. Wybór Fiodora, by poślubić Agafię, spotkał się z dużą krytyką, a pojawiły się nawet plotki o nieodpowiednim zachowaniu zarówno Agafii, jak i jej matki, które były szerzone przez bojara Iwana Miłosławskiego, przeciwnika tego małżeństwa. Ostatecznie, 18 lipca?/28 lipca 1680 roku, Agafia została żoną Fiodora. Para doczekała się tylko jednego dziecka, syna.
Dzieci Fiodora i Agafii:
Ilia Fiodorowicz (ur. 11 lipca 1681, zm. 21 lipca 1681).
Trzy dni po narodzinach dziecka Agafia zmarła na skutek gorączki połogowej.
Została pochowana w głównym soborze Monasteru Wniebowstąpienia Pańskiego w Moskwie, a po jego zniszczeniu w 1929 roku, jej szczątki przeniesiono do Soboru św. Michała Archanioła.
Rola i wpływ Agaty Gruszeckiej na dwór moskiewski
Agata Gruszecka, w przeciwieństwie do wielu swoich poprzedniczek, miała istotny wpływ na życie dworskie oraz na swojego męża. Dzięki niej nastąpiły znaczne zmiany w obyczajowości dworskiej, gdyż wprowadzała polskie tradycje. Car Fiodor Aleksiejewicz jako pierwszy z Rosjan założył polski kontusz, co stało się wzorem dla innych dworzan. Gruszecka namówiła męża do wprowadzenia wielu reform, takich jak: eliminacja ochabni, nieestetycznych damskich strojów, wprowadzenie golenia brody oraz strzyżenia włosów, a także dopuszczenie do zakładania polskich i łacińskich szkół w Moskwie. Z jej inicjatywy powstało kilka szkół łacińskich i polskich w Moskwie, co świadczy o jej zaangażowaniu w działalność oświatową. Co więcej, silny charakter Agaty umożliwił jej przełamanie dotychczasowych zakazów obowiązujących na moskiewskim dworze, co pozwoliło jej na swobodne pojawianie się w towarzystwie cara i często siedzenie obok niego, co wcześniej było nieznane.
Przybycie Agaty Gruszeckiej na dwór spowodowało także znaczące zmiany w modzie. Zaczęto nosić polskie kontusze oraz polskie szable. Caryca-Polka zapoczątkowała rewolucję w kobiecej modzie dworskiej, nosząc czapkę w polskim stylu, która odkrywała włosy. Czapki, które nosiła caryca, nazwano „polskimi”. Pierwsza wzmianka o „polskich” czapkach Agaty pochodzi z 19 września 1680 roku, kiedy to w pałacu odbywały się imieniny carówny Zofi i Aleksiejewnej, z tej okazji została dla Agaty Siemionówny uszyta czapka z aksamitu. Czapka ta miała około 10 cm wysokości i była zdobiona sobolami oraz grzbietami wiewiórek. Wykonanie tego nakrycia głowy powierzone zostało polskiemu rzemieślnikowi Siemionowi Kaszpenkowi, a nie dworskim mistrzom.
W 1680 roku, na prośbę carycy Agaty, w jej rodzinnym Smoleńsku zbudowano drewniany kościół, przy którym powstała szkoła, do której przyjeżdżali jezuici, aby uczyć dzieci szlacheckie. Dzięki Agacie Gruszeckiej smoleńska wspólnota katolicka zyskała nową świątynię.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Andrusiewicz: Romanowowie. Imperium i familia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014, s. 111-112. ISBN 978-83-08-05394-2.
Achmed Iskenderow: Dynastia Romanowów. Warszawa: Prolog, 1993, s. 56-59. ISBN 83-85-76306-6.
Władysław A. Serczyk: Piotr I Wielki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, s. 20. ISBN 83-04-04483-8.
Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka. Rosyjska caryca pochodzenia polskiego // Mówią Wieki : miesięcznik. — Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 3 (734). — S. 33—36
Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka – Polka na tronie rosyjskim // Rocznik Lubelski : rocznik. — Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 47. — S. 55—72
Linki zewnętrzne
Genealogia Romanowów [online] [dostęp 2015-04-17] (ang.).