Aga janczarów

W trakcie istnienia Imperium Osmańskiego, aga janczarów był najwyżej postawionym stanowiskiem w Korpusie Janczarów. Oznaczało to faktycznego przywódcę Korpusu od jego utworzenia w XIV wieku aż do rozwiązania w 1826 roku, z wyjątkiem lat 1451-1515.

Historia

Zgodnie z tradycyjnymi przekazami, przed rokiem 1451 na stanowisko dowódcy Korpusu wybierano osobę pełniącą funkcję agi janczarów.

W większości przypadków aga pochodził z Korpusu i ukończył szkołę pałacową. Na początku był osobiście wybierany przez sułtana. Z biegiem czasu, wielcy wezyrowie zaczęli dokonywać zmian w tej kwestii, aczkolwiek nadal była potrzebna zgoda sułtana, co w praktyce bywało jedynie formalnością. Wymiany dowódcy przez wezyrów wskazywały na zmianę w postrzeganiu janczarów jako 'wojowników sułtana’.

W 1451 roku, Mehmed II Zdobywca odwołał ówczesnego dowódcę, Kazancı Doğana, i zdegradował stanowisko agi janczarów. Sułtan postanowił, że od tej pory najwyższym stanowiskiem w Korpusie będzie sekbanbaşı, który stał się nowym faktycznym dowódcą Korpusu, co miało na celu centralizację instytucji wojskowych. Do 1515 roku, jedenastu sekbanbaşı pełniło funkcję dowódcy Korpusu. Stanowisko agi janczarów odzyskało swoją rangę w 1515 roku, kiedy na rozkaz Selima I, egzekucji poddany został ostatni sekbanbaşı, Balyemez Osman Ağa. Od tego momentu, sekbanbaşı powrócił do rangi zastępcy agi.

Można wyróżnić około trzech okresów, które charakteryzują agów, ich pochodzenie oraz możliwości awansu:

1515-1612 – przeważająca większość agów (88,5%) pochodziła z dworu sułtańskiego, była całkowicie zależna od sułtana i miała większe szanse na awans na wysokie stanowiska.
1613-1704 – okres przejściowy, w którym nowi agowie coraz częściej wywodzili się z Korpusu Janczarskiego (40% z dworu sułtańskiego, 46% z Korpusu). Profesjonalizacja Korpusu zmniejszyła liczbę ich obowiązków administracyjnych i wykonawczych, a burzliwe czasy w Imperium spowodowały, że ich szanse na karierę zaczęły maleć.
1705-1826 – okres politycznej marginalizacji pozycji agi janczarów, awanse stawały się coraz rzadsze, a niemal wszyscy agowie (95,6%) pochodzili z Korpusu.

Od czasów Selima I, dowódca Korpusu mógł osobiście dowodzić wszystkimi ortami tylko w obecności sułtana; w przeciwnym razie był jedynie zastępcą osoby wyznaczonej przez sułtana. Zgodnie z tradycyjnymi źródłami, w 1594 roku zaczęły się pojawiać sygnały słabnięcia zależności agi od sułtana, ponieważ agowie, nawet bez obecności sułtana w czasie kampanii wojennych, dowodzili janczarami.

Kiedy sułtan przebywał w pałacu, od agi oczekiwano, że będzie uczestniczył w spotkaniach rady Imperium, mimo że nie był jej członkiem. Miał również brać udział w piątkowych modlitwach razem z sułtanem.

Dowódca konsultował się w kwestiach dotyczących Korpusu z radą Korpusu (tur. yeniçeri divânı), w skład której wchodzili:

tur. kul kethüdası – dowódca ugrupowania bölük
tur. sekbanbaşı – dowódca ugrupowania sekbanów
trzech dowódców elitarnych ort z ugrupowania cemaat, pierwotnie pochodzących z sułtańskich kręgów łowieckich:

tur. samsuncu başı, dowódca orty numer 71
tur. zagarcı başı, dowódca orty numer 64
tur. turnacı başı, dowódca orty numer 73

Prawdopodobnie w obradach uczestniczył również dowódca żandarmerii, tur. başçavuş.

Wśród stanowisk, na które agowie awansowali po zakończeniu służby, znajdowały się: namiestnik miasta, kajmakam, serasker, bejlerbej prowincji, wielki admirał, wezyr oraz wielki wezyr. W latach 1515-1826, łącznie 30 osób pełniących wcześniej urząd agi janczarów otrzymało stanowisko wielkiego wezyra, 11 poddano egzekucji, 5 zamordowano, a 39 wypędzono w różne miejsca Imperium.

W 1826 roku sułtan Mahmud II rozwiązał Korpus Janczarów, a pomógł mu w tym ostatni aga janczarów, Mehmed Celaleddin Ağa.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Aysel Yıldız: 18 Commanders of the Janissary Army: The Janissary Ağas, Their Career and Promotion Patterns. T. 118: A Military History of the Mediterranean Sea. Leiden: Brill, 2018, seria: History of Warfare. DOI: 10.1163/9789004362048_020. ISBN 978-90-04-36204-8. [dostęp 2024-11-27]. (ang.).

David Nicolle: Janczarzy. Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-7889-495-7.

Gilles Veinstein: On the Ottoman janissaries (fourteenth-nineteenth centuries). W: Erik-Jan Zürcher: Fighting for a Living: A Comparative Study of Military Labour 1500-2000. Amsterdam University Press, 2013, s. 115–134. ISBN 978-90-8964-452-7. [dostęp 2024-06-25]. (ang.).