Afta

Afta (łac. aphtosis)

Afta to otwarte owrzodzenie, które występuje na błonie śluzowej jamy ustnej, warg lub języka, prowadząc do pojawienia się lokalnego stanu zapalnego. Czasami może towarzyszyć temu powiększenie pobliskich węzłów chłonnych. Afty często mają charakter nawracający (nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej). Jeśli afty pojawiają się częściej niż raz w roku, warto rozważyć dodatkowe badania, aby sprawdzić, czy nie są związane z innym schorzeniem. Aftoza nawrotowa występuje nieco częściej u kobiet.

Obraz kliniczny

Zmiany mają postać płytkiej nadżerki, pokrytej białym nalotem i otoczonej rumieniowatym, zapalnym obrzeżem. Są one bolesne i mogą mieć różne rozmiary – od 1 mm do 2 cm średnicy, jednak najczęściej nie przekraczają 5 mm. Afty mogą występować pojedynczo lub w grupach, zazwyczaj na błonie śluzowej podniebienia miękkiego, na policzkowej części warg oraz bocznych powierzchniach języka. Najczęściej pojawiają się w dzieciństwie lub młodzieńczości. Owrzodzenia zwykle goją się samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni, jednak nawroty są możliwe. Jeśli afty występują częściej niż raz w roku, mogą sugerować nawracające aftowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej (stomatitis aphtosa).

Przyczyny

Badania wykazały wyraźny związek pomiędzy występowaniem aft a następującymi czynnikami:

stres
gorączka
urazy mechaniczne, np. podczas szczotkowania zębów lub zabiegów stomatologicznych
przypadkowe (lub celowe – autoagresja) przygryzienie
alergie
zmiany hormonalne
podrażnienia wywoływane przez pastę do zębów (głównie dodecylosiarczanem sodu, który jest jej składnikiem)
reakcje autoimmunologiczne (jeśli nie stwierdzono braku odporności ani zakażeń wirusami z rodziny Herpesviridae)
niedobór witaminy B12, żelaza lub kwasu foliowego
niektóre leki stosowane w leczeniu anginy
zapalenie jelit
zakażenie wirusem niedoboru odporności
białaczka (zwykle w przypadku dodatkowego wystąpienia leukopenii i małopłytkowości krwi)

Czynniki genetyczne oraz predyspozycje rodzinne odgrywają znaczącą rolę w zachorowaniach na aftozę nawrotową. Około 30% osób cierpiących na aftozę nawrotową ma w swojej najbliższej rodzinie osobę z tą samą dolegliwością. Jeśli choroba występuje u obojga rodziców, ryzyko pojawienia się aft u ich dzieci wynosi 90%.

Zapobieganie i leczenie

W przypadku częstych nawrotów aft należy unikać potraw oraz czynników ryzyka, które mogą wywoływać podrażnienia lub uszkodzenia błon śluzowych jamy ustnej, a także niedoborów witamin, zwłaszcza B12, żelaza i kwasu foliowego.

W przypadku wystąpienia afty zaleca się płukanie jamy ustnej naparem z szałwii lub stosowanie żelowych środków farmaceutycznych zawierających kwas hialuronowy. Można również używać rozpuszczalnych opatrunków z filmożelu lipidokoloidowego.