Afszarydzi

Afszarydzi – dynastia w Iranie

Afszarydzi to dynastia sprawująca rządy w Iranie w latach 1736–1749, założona przez Nadira Szaha. W okresie jego panowania Iran dysponował najsilniejszą armią od czasów Sasanidów. Czwarty władca z dynastii Afszarydów, Szahruch Szah, został obalony w 1749 przez Karima Chana z dynastii Zandów, jednak zachował tytuł szacha Afszarydów w Chorasanie aż do 1796.

Założenie dynastii

Nazwa tej dynastii wywodzi się od tureckiego plemienia Afszarów, które w XIII wieku emigrowało z Turkmenistanu do Azerbejdżanu. Na początku XVII wieku szach Iranu Abbas I Wielki sprowadził Afszarów z Azerbejdżanu do Chorasanu, aby bronili północno-wschodnich granic kraju przed Uzbekami.

Pierwszym władcą dynastii był Nadir Szach, który urodził się w Dastgerd w prowincji Chorasan we wschodnim Iranie. Jako chłopiec dołączył do grupy rozbójniczej i szybko stał się jej liderem. Następnie znalazł opiekę wśród członków plemienia Afszarów, które zamieszkiwało północno-zachodni Iran. Dzięki wsparciu przywódców plemienia, stopniowo zdobywał wpływy w irańskim społeczeństwie, stając się potężnym dowódcą wojskowym. Podczas rządów Safawidów brał udział w wojnach z Afganistanem, a do 1730 roku wyparł wszystkie afgańskie siły okupacyjne z Iranu. W końcu Nadir Szach został regentem, rządzącym w imieniu małoletniego Abbasa III, a w 1736 roku obalił czteroletniego władcę, samodzielnie przejmując władzę.

Historia dynastii

Nadir, wzorując się na Timurze, szybko rozpoczął podboje. W 1738 roku zdobył Kandahar, a następnie rozpoczął okupację Ghazni, Kabulu i Lahaur. Posuwając się na wschód, przekroczył Indus i jeszcze przed końcem roku wkroczył do Indii. W ciągu miesiąca pokonał armię Imperium Mogołów dowodzoną przez Muhammada Szaha pod Karnalem, a w lutym 1739 po zwycięstwie schwytał Muhammada Szaha i triumfalnie wkroczył z nim do Delhi. Podczas powstania, które wybuchło wkrótce potem, irańskie wojska wymordowały około 30 000 cywilów. Po Indiach Nadir zaatakował Uzbeków, rozpoczął także budowę potężnej irańskiej marynarki wojennej, odzyskał Bahrajn od Arabów, a w 1743 roku podbił Oman z jego stolicą Maskatem. W 1743 rozpoczął kolejną wojnę z Imperium Osmańskim, która zakończyła się pokojem w 1746 roku, na mocy którego Nadir otrzymał Nadżaf. Został zamordowany 19 czerwca 1747 roku w Fathabad w prowincji Chorasan, gdzie dowodził ekspedycją karną przeciwko buntującym się Kurdom.

Po śmierci Nadira tron objął Adil Szach, jednak w Iranie wybuchły wewnętrzne walki, co doprowadziło do upadku dynastii. Adil Szach nakazał egzekucje wszystkich synów i wnuków zabitego Nadira. Niedługo później, w 1748, Adil został obalony przez swojego brata Ibrahima, który go oślepił i zabił. Wkrótce oddziały Ibrahima zbuntowały się i on także został obalony. Na tron wstąpił tego samego roku Szahruch Szah, który przeniósł stolicę do Meszhedu.

W czasie chaosu wewnętrznego Karim Chan wraz z Abu’l Fath Chanem i Alim Mardan Chanem uzgodnili podział kraju między siebie. W rezultacie Karim Chan w 1750 roku podporządkował sobie cały Iran z wyjątkiem Chorasanu, gdzie wciąż panował Szahruch Szah, wnuk Nadira Szaha. Dzięki temu przywrócił spokój w kraju, pod rządami Zandów.

Do 1796 roku Szahruch pozostawał szachem Chorasanu. Jego rządy zakończyły się w wyniku tortur, którym został poddany przez Mohammada Chana Kadżara z kolejnej dynastii Kadżarów. Tortury miały na celu wydobycie informacji na temat ukrytych skarbów jego dziadka, Nadira Szaha.