Afrykański pomór świń

Afrykański pomór świń (łac. pestis africana suum; ang. African swine fever, ASF) to wirusowa, posocznicowa choroba świń, która może mieć przebieg zarówno ostry, jak i przewlekły. Charakteryzuje się ona bardzo wysoką śmiertelnością oraz intensywnymi wybroczynami.

Występowanie i historia rozprzestrzeniania

Choroba ta ma swoje korzenie w Afryce, gdzie jest powszechnie obecna w wielu krajach. Po raz pierwszy zdiagnozowano ją w Kenii w 1910 roku u świń, które miały kontakt z dzikimi świniami afrykańskimi. Do roku 1957 choroba ograniczała się jedynie do niektórych regionów Afryki. W 1957 roku po raz pierwszy pojawiła się w Europie, w Portugalii, a następnie w 1960 roku w Hiszpanii, w 1964 roku we Francji i w 1967 roku we Włoszech. Istnieje przypuszczenie, że mogła występować także w innych krajach europejskich, ale nie została wówczas zidentyfikowana.

Nowe przypadki afrykańskiego pomoru świń w Europie zaczęły się pojawiać dopiero w XXI wieku, najpierw w Gruzji, skąd wirus trafił do Rosji, gdzie był notowany od 2007 roku. Od czerwca 2013 roku zaczęto go rejestrować na Białorusi, a następnie w Litwie i Ukrainie.

W lutym 2014 roku w Polsce wykryto pierwsze przypadki ASF u dzików, które prawdopodobnie przedostały się z Białorusi. Do 17 lipca 2015 roku odnotowano 72 przypadki zakażeń wśród dzików w Polsce, zlokalizowane głównie w trzech powiatach województwa podlaskiego: sokólskim, białostockim i hajnowskim. W 2016 roku choroba rozprzestrzeniła się na wschodnie obszary województwa mazowieckiego oraz północne lubelskiego. Na dzień 31 lipca 2018 roku ASF występował w czterech województwach: podlaskim, lubelskim, mazowieckim oraz warmińsko-mazurskim. Do końca lipca 2018 roku w Polsce zarejestrowano 182 ogniska choroby, z czego 78 odnotowano tylko w 2018 roku. W sierpniu 2018 roku wykryto kolejne dwa ogniska, a 183. ognisko, które wystąpiło w gminie Cieszanów w powiecie lubaczowskim, było pierwszym przypadkiem ASF w województwie podkarpackim. W listopadzie 2019 roku w województwie lubuskim znaleziono 20 dzików z ASF. W grudniu 2019 roku kolejne ognisko odkryto w Wolsztynie w województwie wielkopolskim. Nowe ognisko odnotowano w kwietniu 2024 roku w województwie pomorskim.

1 sierpnia 2018 roku afrykański pomór świń został wykryty w prowincji Liaoning w północno-wschodnich Chinach, które są największym producentem mięsa wieprzowego na świecie. W gospodarstwie, w którym pojawił się wirus, utrzymywano 383 świnie, z czego 47 padło na skutek choroby. W związku z uznaniem prowincji Liaoning za obszar zapowietrzony, ubojowi poddano w sumie 913 świń.

Etiologia

Chorobę wywołuje wirus DNA – wirus afrykańskiego pomoru świń (ASFV) z rodziny Asfarviridae. Jest to jedyny wirus w tej rodzinie.

Wirus ma kształt dwudziestościanu i posiada otoczkę. Jest odporny na wysoką temperaturę, procesy gnilne, wędzenie oraz krótkotrwałe gotowanie. W mrożonym mięsie może przetrwać nawet 1000 dni, w suszonym mięsie i tłuszczu 300 dni, a w wędzonym 30 dni. Dodatkowo, wirus przeżywa w kale zarażonych zwierząt przez 11 dni oraz w krwi 18 miesięcy.

Formalina w stężeniu 1% niszczy wirusa dopiero po 6 dniach. W temperaturze 56 °C ASFV przetrwa 70 minut, a w 60 °C – 20 minut.

Skutecznymi środkami dezynfekcyjnymi przeciwko wirusowi są detergenty, podchloryn sodu, aldehyd glutarowy, środki zasadowe, rozpuszczalniki lipidowe oraz Virkon S (1:100).

Źródła zakażenia i rezerwuar

Źródłem zakażenia są zarówno chore świnie domowe, jak i dzikie.

Rezerwuarem choroby są dzikie świnie, dziki europejskie, guźce oraz kleszcze z rodzaju Ornithodorus (które nie występują w Europie), u których choroba może przebiegać w formie latentnej.

Objawy

Okres inkubacji wynosi od 5 do 9 dni. Zakażenie dotyczy wszystkich grup wiekowych oraz obu płci w równym stopniu.

Zazwyczaj choroba ma ostry przebieg, rzadko przybiera formę bardzo ostrą lub przewlekłą. Pierwszym symptomem zakażenia jest wysoka gorączka, osiągająca do 41,5 °C.

Do charakterystycznych objawów należą: brak apetytu, zapalenie spojówek, kaszel, pienisty wypływ z nosa, biegunka oraz wymioty. Mogą wystąpić drgawki. Śmiertelność prawie zawsze wynosi 100%, chociaż niektóre dziki mogą przeżyć zakażenie, pozostając nosicielami.

Postać nadostra objawia się nagłymi padnięciami zwierząt jeszcze w okresie inkubacji. Postać ostra oraz przewlekła może trwać nawet do 15 miesięcy, objawiając się osłabieniem, utratą apetytu, atakami gorączki, trudnościami w poruszaniu się, utratą orientacji, ograniczonym odruchem ucieczki, problemami z oddychaniem, pienistym lub krwistym wypływem z nosa, zapaleniem płuc, sinicą skóry uszu, boków oraz brzucha, a także wybroczynami, które prowadzą do martwicy skóry, krwawą biegunką, wymiotami oraz wyniszczeniem organizmu.

Zmiany anatomopatologiczne

Zmiany sekcyjne są podobne do tych, które występują przy klasycznym pomorze świń. Występuje intensywna wybroczynowość, zapalenie osierdzia, płuc oraz stawów.

Rozpoznanie

Rozpoznanie choroby na podstawie objawów klinicznych bywa trudne. W przypadku znalezienia padłych zwierząt (zarówno świń, jak i dzików) należy niezwłocznie zgłosić to Powiatowemu Lekarzowi Weterynarii, Policji, Straży Miejskiej, Straży Gminnej lub lokalnym organom administracyjnym. Nie należy dotykać zwłok zwierząt ze względu na ryzyko przeniesienia wirusa.

Rozpoznanie opiera się na badaniach laboratoryjnych, które są obecnie wykonywane w Polsce w dwóch ośrodkach: Państwowym Instytucie Weterynaryjnym – Państwowym Instytucie Badawczym w Puławach oraz w Zduńskiej Woli. Niektóre Zakłady Higieny Weterynaryjnej również prowadzą badania.

W diagnostyce wykorzystuje się metody wykrywania przeciwciał (pośrednia immunofluorescencja, ELISA, immunobloting, test immunoperoksydazowy IPT) oraz testy na obecność wirusa (ELISA, immunofluorescencja bezpośrednia, hemadsorbcja oraz PCR).

Rozpoznanie różnicowe

W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić klasyczny pomór świń, pasterelozę, pleuropneumonię, cirkowirozę (PCV2), salmonelozę, dyzenterię, różycę, grypę świń, streptokokozę, chorobę Aujeszkyego, pikornawirusowe zapalenie mózgu i rdzenia (choroba cieszyńska) oraz zatrucia.

Leczenie i szczepienia

Choroba nie jest leczona, ponieważ podlega zwalczaniu z urzędu, ze względu na wysokie ryzyko jej rozprzestrzenienia. Obecnie nie istnieją szczepionki przeciwko wirusowi ASF. Wiele laboratoriów na świecie pracuje nad stworzeniem takiej szczepionki.

Zapobieganie

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania rozprzestrzenieniu się choroby jest stosowanie zasad bioasekuracji. Jednak według Najwyższej Izby Kontroli, w 2017 roku 74% badanych gospodarstw nie stosowało niezbędnych zabezpieczeń, aby zapobiec rozprzestrzenieniu się ASF u świń.

Redukcja populacji dzików euroazjatyckich może również mieć duże znaczenie. W zwalczaniu wirusa w środowisku naturalnym istotną rolę mogą odgrywać duże ssaki drapieżne, takie jak wilki.

Zwalczanie

Chore i podejrzane zwierzęta są eliminowane. W krajach wolnych od choroby obowiązuje bezwzględny zakaz importu świń, świeżego mięsa oraz mięsa mrożonego z krajów, w których choroba występuje.

W Polsce wyznaczono strefy z ograniczeniami weterynaryjnymi w województwach podlaskim, warmińsko-mazurskim, lubelskim, wielkopolskim oraz mazowieckim. W całym kraju realizowany jest program bioasekuracji, mający na celu walkę z ASF poprzez zapobieganie wniknięciu choroby do zdrowych stad.

Pojęcia

Wprowadzono następujące pojęcia związane z chorobą:

wystąpienie – notuje się, gdy choroba zostaje potwierdzona u dzika euroazjatyckiego,
ognisko – notuje się, gdy choroba zostaje potwierdzona u świni domowej.