Afrykanka niebieskorzytna

Afrykanka niebieskorzytna (Poicephalus rueppellii) to gatunek średniej wielkości ptaka należącego do rodziny papugowatych (Psittacidae) oraz podrodziny papug afrykańskich (Psittacinae). Można go spotkać w Angoli i Namibii. Gatunek ten nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Gatunek został po raz pierwszy opisany przez George’a Roberta Graya w 1849 roku. Holotyp pochodził z Damaralandu, jednak autor opisu błędnie wskazał na okolice rzeki Nunez w Gwinei. Opis ten ukazał się w Proceedings of the Zoological Society of London, dołączając tablicę barwną. Gray nadał gatunkowi nazwę Psittacus Rüppellii, a obecnie akceptowana przez IOC nazwa to Poicephalus rueppellii. Afrykanka niebieskorzytna jest gatunkiem monotypowym.

Nazwa rodzajowa pochodzi z greki i oznacza „szarogłowy” (φαιος phaios – „szary” oraz -κεφαλος -kephalos – „-głowy”). Nazwa naukowa gatunku upamiętnia Eduarda Rüppella.

Morfologia

Długość ciała afrykanek niebieskorzytnych wynosi od 197 do 217 mm, ich skrzydła mają długość od 139 do 153 mm, dziób – od 20,2 do 22,8 mm, a skok – 18 mm. Masa ciała, według autorów HBW, wynosi od 98 do 140 g. Większość upierzenia ma kolor szarobrązowy, wyróżniają się jednak żółte elementy takie jak zgięcie skrzydła, jego krawędź, pokrywy podskrzydłowe oraz nogawice. Grzbiet i barkówki mają kolor ziemistobrązowy, a ich pióra kończą się nieco srebrzysto. Tęczówka jest czerwonopomarańczowa, górna szczęka szarobrązowa, a żuchwa biaława. Występuje dymorfizm płciowy – samice są barwniejsze, mają jasne, niebieskie pióra na kuprze.

Zasięg występowania

Afrykanka niebieskorzytna zamieszkuje południowo-zachodnią Angolę oraz północną i centralną Namibię. Nie podejmuje długich wędrówek, lecz prowadzi nomadyczny tryb życia i w ciągu dnia może przebyć do 5 km w poszukiwaniu pożywienia, zazwyczaj pozostając w pobliżu miejsc, gdzie nocuje.

Ekologia

Ptaki z gatunku P. rueppellii zasiedlają różnorodne środowiska, takie jak półpustynie, stepy porośnięte suchymi trawami, suche lasy oraz zadrzewione okolice cieków wodnych. Zamieszkują tereny, gdzie występują akacje (Acacia), wilczomlecze (Euphorbia), przedstawiciele Brachystegia (bobowate) oraz formacje thornveld z dominacją baobabu afrykańskiego (Adansonia digitata) oraz zespoły roślinności Commiphora–Acacia. Afrykanki niebieskorzytne zawsze są blisko wód, a ich zasięg mógł zostać rozszerzony dzięki powstawaniu punktów wodnych w obszarach rolniczych.

Ptaki te są najczęściej obserwowane podczas picia, zazwyczaj wczesnym rankiem (czasami po południu). Są towarzyskie i często tworzą grupy liczące od 6 do 20 osobników, a nawet większe, gdy dostępność pożywienia lub wody jest wysoka. Nie wykazują agresji terytorialnej. W sytuacji zagrożenia zamierają w bezruchu na gałęzi. Ich zachowanie jest podobne do zachowań afrykanki złotoplamej (P. meyeri) i brunatnogłowej (P. cryptoxanthus).

Pożywienie

W Namibii, od grudnia do sierpnia, ziarno jest głównym składnikiem diety, natomiast owady i kwiaty stają się ważne po rozpoczęciu pory deszczowej. Badania wykazały, że afrykanki niebieskorzytne żerują na 19 gatunkach roślin w ciągu roku. Inne badania, prowadzone między lutym 1996 a styczniem 1997, wskazują na aż 37 gatunków roślin w ich diecie. Oprócz nasion, ptaki zjadają również kwiaty, owoce i liście niektórych roślin. Terminalia prunioides (trudziczkowate) miała duże znaczenie w diecie; jej torebki nasienne utrzymują się przez całą zimę, co pozwala ptakom na pożywienie przez większość roku. Jedynie we wrześniu nie zaobserwowano ich żerowania na tym gatunku.

Albizia anthelmintica (bobowate) oraz Tapinanthus oleifolius (gązewnikowate) kwitną przed deszczami, dzięki czemu ich nektar staje się kluczowy w diecie ptaków we wrześniu. Dodatkowo afrykanki żerowały na owocach figowca sykomory (Ficus sycomorus) przez 7 miesięcy w roku. Zjadały także nasiona z Grewia tenax (lipowate) i Ziziphus mucronata (szakłakowate), wykazując preferencje do miękkich, zielonych lub żółtych owoców, aby uniknąć konkurencji z innymi gatunkami owocożernymi.

Lęgi

Biologia rozrodu w naturalnym środowisku jest słabo poznana. Z obserwacji z północnej Namibii w latach 1996/1997 wynika, że gniazda zakładane są na wysokości co najmniej 3 m nad ziemią w dziuplach drzew; 18 z 25 gniazd znajdowało się w żywych drzewach. Nie stwierdzono preferencji co do kierunku, w którym zorientowane jest wejście do dziupli. Wśród badanych gniazd 18 znajdowało się w pniach trzech gatunków drzew: Faidherbia albida (8), Acacia erioloba (6) oraz Combretum imberbe (4). Większość dziupli była wykuta przez przedstawicieli dzięciołowych. Jedno gniazdo, znajdujące się w pniu jakarandy (Jacaranda), należało wcześniej do dzięcioła sawannowego (Chloropicus namaquus). Papugi z tego gatunku korzystają także z dziupli dzięciolika złotosternego (Campethera abingoni) oraz prawdopodobnie akacjowego (C. bennettii).

Afrykanki niebieskorzytne składają jaja najwcześniej w styczniu, mimo że pora deszczowa trwa zazwyczaj od listopada do marca. Wskazuje to na związek okresu gniazdowania bardziej z efektami opadów niż z ich początkiem. W zniesieniu znajduje się od dwóch do pięciu białych jaj, składanych od stycznia do marca. Wymiary trzech jaj (dane z 1964) wynoszą od 27,3 do 24 mm. Inkubacja rozpoczyna się wraz ze złożeniem pierwszego jaja i trwa około 28 dni; tylko samica wysiaduje jaja. Młode klują się niesynchronicznie, w kolejności, w jakiej zostały złożone. Opierzenie następuje po około 2 miesiącach, między kwietniem a czerwcem. W sprzyjających warunkach wszystkie pisklęta mogą przeżyć, jednak jest to sytuacja nietypowa.

Status i zagrożenia

Organizacja IUCN uznaje afrykankę niebieskorzytną za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 1988 roku. Trend liczebności populacji jest uznawany za spadkowy. BirdLife International wskazuje na 9 ostoi ptaków IBA, w których występuje P. rueppellii, w tym Park Narodowy Iona, mierzeja Mussulo w Angoli, Park Narodowy Etoszy oraz Park Narodowy Namib-Naukluft.

Przypisy

Bibliografia

Mike Perrin: Parrots of Africa, Madagascar and the Mascarene Islands: Biology, Ecology and Conservation. Wits University Press, 2013. ISBN 978-1-86814-552-2.