Afrykanka (fr. L’Africaine) to opera w pięciu aktach, skomponowana przez Giacoma Meyerbeera do libretta Eugène’a Scribe’a, napisanego w języku francuskim. Prace nad dziełem rozpoczęły się już w 1837 roku, jednak z różnych przyczyn, w tym częstych zmian w librettcie, ukończono je dopiero w 1864 roku. Premiera miała miejsce 28 kwietnia 1865 roku w Paryżu.
Dzieło charakteryzuje się monumentalnym stylem, będąc typowym przedstawicielem gatunku grand opéra. Oznacza to również jego imponującą długość – oryginalna wersja trwa około sześciu godzin, a wersję ostateczną z wieloma zmianami i skrótami przygotował François-Joseph Fétis. Akcja opery rozgrywa się w Lizbonie oraz w Indiach około 1500 roku, a wydarzenia luźno nawiązują do postaci Vasco da Gamy. Mimo tytułu, fabuła nie ma związku z Afryką, a orientalne tło stanowią Indie, skąd pochodzi tytułowa Afrykanka, Selika, Hinduska. Jak zauważa Józef Kański, „tytuł opery jest po trosze nieporozumieniem”.
Historia utworu
Kompozytor nie dożył premiery – zmarł podczas prób. Premiera odbyła się 28 kwietnia 1865 roku w Paryżu, a w tym samym roku opera została wystawiona w Londynie i Nowym Jorku (w Metropolitan Opera w 1888 roku w wersji niemieckiej). Polska premiera miała miejsce w 1870 roku w Warszawie (w wersji włoskiej).
Osoby
- Don Pedro, radca Królestwa Portugalii – bas
- Don Diego, admirał – bas
- Inez, córka Don Diega – sopran
- Anna, powiernica Inez – sopran
- Vasco da Gama, oficer marynarki – tenor
- Don Alvaro, członek Rady – tenor
- Wielki Inkwizytor – bas
- Selika, tytułowa „Afrykanka” – sopran
- Nelusco – baryton
- Arcykapłan braminów – bas
- Oficerowie marynarki; biskupi; członkowie Rady Królestwa; marynarze; kapłani; Hindusi
Treść
Akt I
Akcja toczy się w wielkiej sali Rady Admiralicji w Lizbonie, gdzie odbywa się posiedzenie dotyczące wyprawy, która wyruszyła z Portugalii w celu odkrycia nowych szlaków morskich, ale zaginęła bez wieści. Na posiedzenie przybywa Inez, córka Don Diega, admirała, która pragnie dowiedzieć się o losach swojego ukochanego Vasco da Gamy, członka wyprawy. Jej ojciec chce ją jednak wydać za radcę królewskiego Don Pedra. Vasco da Gama, który przeżył, niespodziewanie pojawia się przed radą z tajemniczą parą niewolników, Seliką i Neluskiem, i pragnie poprowadzić nową wyprawę do nieznanego kraju. Rada odmawia, co wywołuje gniew Vasco, który zostaje uwięziony.
(Scena 1: Inez, Anna). Inez rozmawia ze swoją powiernicą Anną. Została wezwana na posiedzenie Rady przez ojca, który ma jej przekazać ważne wiadomości. Inez ma nadzieję, że dotyczą one Vasca, który ma ją poślubić po powrocie z wyprawy morskiej. Od dwóch lat nie wiadomo nic o losach wyprawy. Wspomina scenę pożegnania z ukochanym i słowa, które jej wtedy powiedział (aria Adieux, mon douce rivage). Aria Inez, według Stevena Huebnera, jest typowa dla grand opéra, ponieważ postać Vasca wprowadzana jest nie poprzez dłuższy duet, ale przez krótki solowy numer, a jej melodia przeplata się z dźwiękami instrumentów dętych.
(Scena 2: Inez, Anna, Don Diego, Don Pedro). W towarzystwie pompatycznej melodii wchodzą Don Diego i Don Pedro. Don Diego informuje córkę, że z woli monarchy Don Pedro ma zostać jej mężem. Mimo sprzeciwu Inez, ojciec nie chce, aby jej mężem był Vasco, uznając go za nikogo. Wzburzona Inez dowiaduje się, że członkowie wyprawy, w tym Vasco, zginęli w katastrofie morskiej. Trio (terzettino Pour mon honneur et pour proudence) kontrastuje liryczne wybuchy Inez z irytacją Don Diega i Don Pedra, który niepokoi się o troski Inez. Wchodzi woźny, ogłaszając początek posiedzenia rady.
(Scena 3: Don Diego, Don Pedro, Wielki Inkwizytor, biskupi, Don Alvaro, inni członkowie rady). Wejście członków rady, w tym biskupów i Wielkiego Inkwizytora, ilustruje marszowa melodia, a obrady rozpoczyna potężna modlitwa unisono (Dieu, que le monde révère). Don Pedro chwali odwagę Portugalczyków, którzy opływają Afrykę, a Wielki Inkwizytor gani ich nadzieje, które uważa za próżne. Z woli króla rada ma zdecydować o wyprawie ratunkowej. Powtarza się modlitwa. Don Alvaro sprzeciwia się nowej wyprawie, twierdząc, że nie ma ona sensu, gdyż ocalał tylko jeden marynarz, który właśnie wchodzi na salę – to Vasco da Gama.
(Scena 4: powyżsi, Vasco da Gama). Vasco, pełen pasji, chwali odwagę portugalskich odkrywców, twierdząc, że pragnie nieśmiertelności. Zgromadzeni uznają jego śmiałość za szaleństwo. Vasco prosi radę o statek i zezwolenie na nową wyprawę, ponieważ sprowadził z Afryki parę niewolników, którzy mogą świadczyć o istnieniu interesujących krajów.
(Scena 5-7: powyżsi, Selika, Nelusko). Wejściu niewolników towarzyszy „egzotyczna” melodia na flecie piccolo. Członkowie rady pytają ich o pochodzenie. Nelusko odmawia odpowiedzi, a Selika wyjawia, że zostali porwani w czasie sztormu. Vasco informuje Radę, że należą do nowej, nieznanej rasy, a Selika, mimo namów Vasca, nie ujawnia informacji o swoim kraju z powodu przysięgi. W rozmowach między Neluskiem a Seliką wynika, że jest ona królową swojej wyspy. Namowy Vasca wzruszają Selikę, co potwierdza melodia, która nawiązuje do fragmentu arii Inez. Vasco przedstawia Radzie, że jedynie nowa wyprawa odkrywcza może rozwikłać tę zagadkę, jednak Rada odmawia, co wywołuje wybuch jego gniewu. Obrażeni członkowie rady nakazują go uwięzić, potępiając go, zwłaszcza Wielki Inkwizytor i zazdrosny Don Pedro. Zakończenie aktu to pełna emocji wymiana zdań.
Akt II
Akcja toczy się w więzieniu inkwizycji w Lizbonie. Selika, zamyślona, obserwuje śpiącego Vasca i powstrzymuje Neluska od zamordowania go. Vasco, przebudzony, marzy o drodze do Indii. Nagle w więzieniu pojawiają się Inez, Anna, Don Pedro i Don Alvaro. Inez wykupuje Vasca, zgadzając się na małżeństwo z Don Pedro. Vasco oferuje jej Selikę jako niewolnicę, aby pokazać, że kocha tylko ją. Don Pedro informuje, że przygotował własną wyprawę do Indii. Inez prosi Vasca, aby stawiał swoją chwałę ponad miłość do niej.
(Scena 1: Vasco, Selika). Selika i Vasco są w celi inkwizycji. Selika śpiewa arie Sur mes genoux, fils du soleil, próbując uspokoić Vasca, który ma koszmary. Selika stwierdza, że pokochała Vasca. W niektórych fragmentach arii słychać orientalny koloryt, natomiast dialog między głosem a fletem jest bardziej typowy. Selika chce ucałować Vasca, ale dostrzega Neluska i się ukrywa.
(Scena 2: powyżsi, Nelusko). Nelusko waha się przed zamordowaniem Vasca, mimo nienawiści do chrześcijan. Selika stara się go odwieść od zbrodni. Nelusko wyjawia swoje motywy (aria Fille des roi): nienawiść do Vasca i chrześcijan, ale także miłość do Seliki, co podsyca jego niechęć do Vasca. Vasco budzi się, a Nelusko ukrywa sztylet.
(Scena 3: Vasco, Selika). Vasco, myśląc, że Nelusko jest jego sługą, odsyła go. Wpatrzony w mapę, ignoruje Selikę, opłakując swój los. Selika zdradza mu położenie swojego kraju na mapie. Vasco, uradowany, postrzega to jako początek swojego triumfu i ciepło zwraca się do Seliki. Scena kończy się ich duetem.
(Scena 4: powyżsi, Don Pedro, Inez, Don Alvaro, Nelusko). Nagle do celi wchodzą Inez, Anna, Don Pedro i Don Alvaro. Inez z płaczem oznajmia Vasco, że wykupiła mu wolność, ale muszą się rozdzielić. Vasco sądzi, że rozdzielenie jest spowodowane zazdrością Inez o Selikę, oferując ją jako niewolnicę. Selika jest wzburzona niewdzięcznością Vasca. Następuje ensemble, w którym wszyscy obecni wyrażają swoje emocje.
Bibliografia
L’ Africaine, grand opera in 5 acts. AllMusic. [dostęp 2015-08-23]. (ang.).
Linki zewnętrzne