Afrykanerzy

Afrykanerzy (afr. Afrikaners, co oznacza „Afrykanie”) to biali mieszkańcy Republiki Południowej Afryki oraz Namibii, a także przedstawiciele diaspory w innych krajach afrykańskich, takich jak Zimbabwe, Lesotho, Eswatini, Mozambik, Angola, Zambia, Botswana oraz Kenia. Po 1994 roku ich obecność zauważono także w Wielkiej Brytanii, Australii, Kanadzie, Nowej Zelandii, USA, Belgia, Holandia, Niemczech, ZEA, na Tajwanie oraz w Gruzji. Mówią oni w języku afrikaans i głównie wyznają kalwinizm. Zgodnie z danymi z cenzusu z 2011 roku, w RPA mieszkało 2,7 miliona Afrykanerów.

Historia

Kształtowanie się świadomości narodowej

Afrykanerzy są potomkami holenderskich, niemieckich i francuskich osadników, którzy przybyli do Kolonii Przylądkowej w latach 1652–1795. W przeszłości byli określani mianem Burów (co w języku niderlandzkim oznacza chłopów), a w XIX wieku stali się świadomą grupą etniczną.

Na rozwój narodowej tożsamości Afrykanerów wpływ miały przede wszystkim: język afrikaans (który ostatecznie wyodrębnił się z niderlandzkiego pod koniec XIX wieku) oraz kalwinizm (Holenderski Kościół Reformowany i teoria predestynacji). To właśnie ten ostatni miał znaczący wpływ na rozpoczęcie Wielkiego Treku. Przywódcy religijni, tacy jak Sarel Cilliers, szukali analogii pomiędzy starożytnymi Izraelitami a współczesnymi Burami, porównując Kolonię Przylądkową do Egiptu – domu niewoli, a interior Afryki do Ziemi Obiecanej. Burowie postrzegani byli jako Naród Wybrany, a Trek jako wędrówka do Ziemi Obiecanej. Wskazywano również na opiekę Opatrzności nad ich ludem, co podkreślało przekonanie, że Bóg prowadzi ich do przetrwania. Opatrzności przypisywano również spektakularne zwycięstwo nad Blood River, co sprawiło, że Wielki Trek stał się mitem założycielskim nowego narodu.

Procesy narodotwórcze zakończyły się powstaniem burskiej państwowości w latach 40. XIX wieku. II wojna burska oraz związana z nią martyrologia tego narodu ostatecznie wzmocniła tożsamość afrykanerską. Nierówna walka z największym ówczesnym imperium potęgowała dumę z odrębności, zarówno w stosunku do Brytyjczyków, jak i czarnoskórych Afrykańczyków. Od końca XIX wieku teoretycy afrykanerskiego nacjonalizmu zaczęli określać Burów mianem Afrykanerów, aby podkreślić zerwanie związków z Europą oraz miłość do Afryki.

Afrykanerzy traktują Afrykę jako swoją jedyną ojczyznę, a siebie jako jedyny biały naród (plemię) na kontynencie, nie utożsamiają się z Europejczykami zamieszkującymi Afrykę. Uważają się za tubylców, podobnie jak biali Amerykanie z Południa, określając siebie jako dzieci Afryki Południowej (af. Kinders van Suid-Afrika).

Od momentu powstania Związku Południowej Afryki Afrykanerzy współrządzili wraz z Brytyjczykami.

Okres apartheidu

W latach 1949–1994 rządziła Partia Narodowa, ciesząc się poparciem większości elektoratu afrykanerskiego. Partia ta wprowadziła politykę apartheidu, system rasistowskiej dyskryminacji nie-białych mieszkańców kraju, co ONZ uznało za zbrodnię przeciwko ludzkości. W tym czasie Afrykanerzy stanowili 17% populacji, posiadając 87% ziemi oraz kontrolując całą infrastrukturę i gospodarkę kraju. Większość nie-białych mieszkańców była pozbawiona praw obywatelskich i żyła w ubóstwie.

Po upadku apartheidu

Zgodnie z cenzusem z 1996 roku, dwa lata po zakończeniu apartheidu, w RPA mieszkało 2,5 miliona Afrykanerów, co oznacza, że ich populacja nie uległa zmianie w porównaniu do danych z 1985 roku.

Rząd ANC po zakończeniu apartheidu rozpoczął reformę rolną, obejmującą dwa aspekty: restytucję i redystrybucję. Program restytucji dotyczy rekompensaty dla czarnych i kolorowych mieszkańców, którym w czasie apartheidu odebrano ziemie. W latach 1960-1983 rząd przymusowo wysiedlił 3,5 miliona nie-białych z terenów przeznaczonych dla białych, a część tych osób została wywłaszczona. W 2007 roku miało miejsce pierwsze wywłaszczenie terenu zajętego przez białego farmera w okresie apartheidu. W ramach programu redystrybucji biali farmerzy sprzedają ziemię po cenach rynkowych czarnym mieszkańcom, a państwo udziela im grantów na zakup ziemi. Do marca 2007 roku rozdzielono 5% ziemi należącej do białych. W grudniu 2019 roku rząd RPA zaproponował wprowadzenie poprawki do konstytucji, umożliwiającej wywłaszczenie bez rekompensaty ziemi, która została przejęta przez białych farmerów na skutek prawa obowiązującego w czasie apartheidu.

W niektórych obozach politycznych w Ameryce Północnej i Europie, głównie prawicowych, panuje przekonanie, że Afrykanerzy są zagrożeni ludobójstwem, które miałoby polegać na (rzekomo wspieranych przez rząd) atakach na ich farmy o podłożu rasistowskim. Biali farmerzy często padają ofiarami morderstw, jednak nie da się ustalić, czy wszystkie ataki miały tło rasowe, ani czy były inspirowane przez władze. W latach 2016–2017 odnotowano 66 morderstw białych farmerów, podczas gdy w całym RPA doszło do 19 tysięcy morderstw. Liczba ataków i morderstw na farmach spadała w latach 2001-2018, a w 2017 roku liczba morderstw była najniższa od 30 lat. W latach 1998–2001 tylko 2% ataków na farmy miało charakter rasowy, podczas gdy 89% to zwykłe napady rabunkowe (dane dotyczą tych przypadków, w których ustalono sprawców i określono motyw).

Geografia

Republika Południowej Afryki

W demografii RPA nie istnieje pojęcie „Afrykanerzy” jako grupy etnicznej, jednak przyjmuje się, że Afrykanerami są Południowoafrykańczycy białej rasy. Na podstawie cenzusu narodowego z 2001 roku w RPA żyło 2 536 906 białych, dla których afrikaans był pierwszym językiem (w 1996 roku: 2 558 956).

Rozmieszczenie ludności burskiej w poszczególnych prowincjach:

Prowincja Przylądkowa Wschodnia: 148 809 (1996: 154 513), 2,31% ogółu populacji
Wolne Państwo: 214 020 (1996: 279 135), 7,9% ogółu populacji
Gauteng: 1 003 860 (1996: 958 351), 11,36% ogółu populacji
KwaZulu-Natal: 116 307 (1996: 124 555), 1,22% ogółu populacji
Limpopo: 110 028 (1996: 98 875), 2,08% ogółu populacji
Mpumalanga: 170 526 (1996: 208 655), 5,46% ogółu populacji
Prowincja Przylądkowa Północna: 93 222 (1996: 101 704), 11,33% ogółu populacji
Prowincja Północno-Zachodnia: 218 611 (1996: 196 347), 5,95% ogółu populacji
Prowincja Przylądkowa Zachodnia: 461 522 (1996: 436 822), 5,95% ogółu populacji

Namibia

W Namibii w 1991 roku żyło 133 324 Afrykanerów (9,5% ogółu populacji). Najwięcej z nich mieszka w Windhuk oraz w prowincjach południowych.

Reszta świata

Afrykanerzy emigrowali głównie do USA, Kanady, Wielkiej Brytanii, Holandii, Belgii, Australii i Nowej Zelandii.

Wielu młodych Afrykanerów uczestniczy w międzynarodowych praktykach i pracach wakacyjnych, głównie w Wielkiej Brytanii i innych krajach Wspólnoty Narodów.

Nacjonalizm

Afrykanerzy charakteryzują się silnym nacjonalizmem i poczuciem odrębności narodowej nie tylko w stosunku do ludności kolorowej, ale również wobec innych białych. Nacjonalizm afrykanerski kształtował się w trakcie walk z rdzennymi Afrykanami w XIX wieku oraz podczas wojen burskich na przełomie XIX i XX stulecia.

Afrykanerzy są także znani z konserwatywnych poglądów na kwestie obyczajowe i społeczne oraz silnego przywiązania do kalwinizmu w religii chrześcijańskiej. Ekstremalne formy nacjonalizmu afrykanerskiego doprowadziły do powstania doktryny i reżimu apartheidu w latach 1948-1989. Jednym z przejawów afrykanerskiego nacjonalizmu jest koncepcja separatystycznego państwa Burów, czyli Volkstaat.

Czarnoskórzy Afrykanerzy

Około 100 czarnoskórych rodzin identyfikujących się jako Afrykanerzy mieszka w miejscowości Onverwacht, założonej w 1886 roku w pobliżu górniczego miasta Cullinan. Członkowie tej społeczności są potomkami uwolnionych niewolników, którzy towarzyszyli voortrekkerom osiedlającym się w tej okolicy.

Instytucje kulturalne

Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging (ATKV) (Afrykanerskie Stowarzyszenie Języka i Kultury) jest odpowiedzialne za promowanie języka i kultury Afrykanerów.

Die Voortrekkers to ruch młodzieżowy dla Afrykanerów z Afryki Południowej i Namibii, zrzeszający ponad 10 000 aktywnych członków, promujący wartości kulturowe oraz zachowujący normy i standardy jako chrześcijanie.