Afrosolen Goldblatt & J.C.Manning
Rodzaj Afrosolen należy do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae) i obejmuje 15 gatunków, które występują naturalnie w Afryce Subsaharyjskiej, rozciągającej się od Etiopii po Mozambik i Angolę. Jeden z gatunków, A. erythranthus, można znaleźć w Nigerii, dwa w Afryce Południowej, a pozostałe w Botswanie i Namibii.
Nazwa naukowa tego rodzaju wywodzi się z greckiego słowa σωλήν (solin – rura), co odnosi się do rurkowatego okwiatu tych afrykańskich roślin.
Morfologia
Pokrój
Rośliny te są zielne i przechodzą okres spoczynku.
Pęd
Posiadają podziemną bulwocebule o dzwonkowatym kształcie i płaskiej podstawie, z której wyrastają korzenie. Bulwocebula jest pokryta gęstą tuniką, której zewnętrzna warstwa rozpada się na luźną włóknistą siateczkę lub na pionowe pasy.
Liście
Liście są w liczbie kilku, mają kształt od równowąskich do mieczowatych, sierpowatych lub cylindrycznych w przekroju. Najniżej położone liście są zazwyczaj dłuższe i osadzone blisko poziomu gruntu, podczas gdy górne zmniejszają się wraz z wysokością na łodydze. Łodyga jest spłaszczona, kanciasta do oskrzydlonej, zazwyczaj rozgałęziona, często w sposób wielokrotny.
Kwiaty
Kwiaty są zebrane w prosty lub złożony kłos lub w silnie rozgałęzione kwiatostany, tworzące mniej więcej zaokrągloną lub płaską fałszywą wiechę. Liście przykwiatowe są zielone, miękkie, często schną dystalnie i mają rozwidlone wierzchołki. Kwiaty zazwyczaj mają grzbiecisty kształt, a u niektórych gatunków są promieniste, długowieczne i często mają postać talerzykowatą lub kółkowatą. Kwiaty grzbieciste zwykle mają dolne listki okwiatu z kontrastującymi, ciemniejszymi lub jaśniejszymi kreskami, czasem emitują słodki zapach. Listki okwiatu w dolnej części zwinięte są w cylindryczną lub lejkowatą rurkę, o długości od krótkiej do bardzo długiej; powyżej są wolne i mają równą długość lub są nierówne, z grzbietowymi listkami dłuższymi. Pręciki są ułożone symetrycznie lub jednostronnie i łukowato; nitki są smukłe i wolne, a pylniki mają kształt podługowatorównowąski i pękają podłużnie. Zalążnia jest kulista i siedząca. Szyjka słupka jest nitkowata, rozwidlona na 1/3 do 1/2 długości.
Owoce
Owoce mają postać kulistych, chrząstkowatych torebek. Nasiona są mniej więcej kuliste, spłaszczone na końcu chalazalnym, gładkie lub lekko pomarszczone.
Biologia
Rozwój
To wieloletnie geofity cebulowe. Gatunki z okwiatem o długich rurkach w jasnych barwach oraz ciemnych nasadach (np. A. otaviensis) są zapylane przez muchówki z długimi ssawkami, takie jak Moegistorhynchus longirostris i Philoliche gulosa. Gatunki z długimi rurkami okwiatu i białym kolorem, które kwitną nocą (np. A. schimperi, którego rurka okwiatu ma długość 10–15 cm, lub A. bainesii), są zapylane przez ćmy, w tym zawisakowate. Inne gatunki, które mają krótkie rurki okwiatu, charakteryzują się mniej wyspecjalizowanymi strategiami zapylania i są odwiedzane przez motyle, pszczoły oraz osy.
Genetyka
Liczba chromosomów diploidalnych wynosi 2n = 16, 12, 10, 8, a tetraploidalnych 2n = 14, 12, 10, 8, 6.
Systematyka
Rodzaj ten należy do plemienia Watsonieae w podrodzinie Crocoideae w rodzinie kosaćcowatych (Iridaceae). Jest to klad siostrzany dla Cyanixia socotrana i Savannosiphon euryphylla.
Rodzaj został wyodrębniony w 2015 roku pod nazwą Psilosiphon z podrodzaju Paniculatae w rodzaju Lapeirousia. Po publikacji okazało się, że pod tą nazwą w 1989 roku przez Entwisle’a został opisany rodzaj krasnorostów z rodziny Batrachospermaceae. Tak więc zaproponowana nazwa stała się homonimem taksonomicznym i w związku z tym została uznana za nieważną (nom. illeg.). Autorzy, Peter Goldblatt i John Manning, zaproponowali nową nazwę Afrosolen w 2016 roku, która została zaakceptowana.
Gatunki
Zastosowania
Bulwocebule A. bainesii, A. coeruleus oraz A. schimperi są spożywane w Namibii przez lud Owambo oraz buszmenów po upieczeniu w gorącym popiele.