Afrokulczyk mozambijski

Afrokulczyk mozambijski, znany również jako kulczyk mozambijski (Crithagra mozambica) – to gatunek niewielkiego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Można go spotkać w Afryce Subsaharyjskiej, gdzie preferuje otwarte lasy oraz pola uprawne. Gatunek ten nie jest zagrożony.

Systematyka

Taksonomia

Ptak ten został po raz pierwszy opisany przez Philippa Ludwiga Statiusa Müllera w 1776 roku. Jego wcześniejsza nazwa rodzajowa, serinus, wywodzi się od słowa „serin”, które w językach angielskim i francuskim oznacza po prostu kulczyka. W dawnym języku łacińskim terminy serenus i sereni oznaczały „pogodny, wesoły”. Nazwa gatunkowa – mozambicus – odnosi się do Mozambiku, jednego z krajów, w których ptak ten występuje. Polska nazwa również nawiązuje do tego kraju.

Podgatunki

Wyróżnia się dziesięć podgatunków C. mozambica:

C. mozambica caniceps – występuje w południowej Mauretanii, Senegalu oraz Gambii aż po północny Kamerun.
C. mozambica punctigula – zamieszkuje środkowy i południowy Kamerun.
C. mozambica grotei – spotykany w wschodnim Sudanie, zachodniej i południowo-zachodniej Etiopii.
C. mozambica gommaensis – występuje w Erytrei oraz północno-zachodniej i środkowej Etiopii.
C. mozambica barbata – zamieszkuje południowy Czad i Republikę Środkowoafrykańską aż po południowo-zachodnią Kenię i środkową Tanzanię.
C. mozambica tando – występuje od Gabonu do Angoli.
C. mozambica samaliyae – zamieszkuje południowo-wschodnią Demokratyczną Republikę Konga, południowo-zachodnią Tanzanię oraz północno-wschodnią Zambię.
C. mozambica vansoni – spotykany w południowo-wschodniej Angoli, północno-wschodniej Namibii i południowo-zachodniej Zambii.
C. mozambica mozambica – występuje od Kenii do wschodniej Botswany, Zimbabwe, północno-wschodniej RPA i południowo-środkowego Mozambiku.
C. mozambica granti – zamieszkuje południowy Mozambik oraz wschodnie RPA.

Morfologia

Afrokulczyk mozambijski to niewielki ptak o długości 11–13 cm, co czyni go nieznacznie mniejszym od wróbla domowego (Passer domesticus). Rozpiętość jego skrzydeł wynosi 21,5 cm, a masa ciała waha się od 8,5 do 17,1 g. W przypadku tego gatunku występuje słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Wierzch ciała jest oliwkowozielony, lotki mają ciemnoszary kolor z brudnożółtymi brzegami, a sterówki również są ciemnoszare z brudnożółtymi brzegami. Pokrywy podogonowe, pierś i brzuch są żółte, a głowa szara z żółtą brwią i paskiem przyżuchwowym. Samice mają szary pasek na szyi, łączący końce „wąsów”. Dziób jest szary, a dolna część jaśniejsza. Nogi mają różowy odcień. W porównaniu do europejskiego kulczyka, afrokulczyk wyróżnia się bardziej kontrastowym wzorem na głowie i lotkach oraz jednolicie żółtym brzuchem bez pasów.

Młode osobniki mają różową żuchwę (dolną część dzioba), a ich wzór na głowie jest nieco rozmyty; sterówki i lotki są krótsze, a głowa jaśniejsza niż u dorosłych ptaków. Bardzo młode pisklęta są pokryte szarym puchem.

Długość życia

Wskaźnik śmiertelności rocznej wynosi około 65%. Średnia długość życia w niewoli to 8 lat, natomiast w warunkach naturalnych tylko 2,5 roku. Rekordowa długość życia w niewoli wynosiła 16,5 roku.

Zasięg występowania

Szacowany zasięg występowania afrokulczyka mozambijskiego wynosi około 22,3 miliona km². Ptaki te zamieszkują Afrykę Subsaharyjską, z wyjątkiem suchych regionów w Afryce Południowej oraz tropikalnych lasów deszczowych w Kongu.

Kraje, w których można je spotkać, to: Mauretania, Gwinea, Liberia, Mali, Wybrzeże Kości Słoniowej, Burkina Faso, Ghana, Togo, Benin, Nigeria, Kamerun, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Sudan, Erytrea, Etiopia, Kongo, Zair, Uganda, Kenia, Rwanda, Burundi, Tanzania, Angola, Zambia, Malawi, Mozambik, Zimbabwe oraz Botswana. Ptaki te zostały również zaobserwowane na Hawajach, w Portoryko, na Wyspie Świętego Tomasza, wyspie Mafia, Mauritiusie i Reunionie.

Preferują otwarte lasy i łąki na wysokościach poniżej 2300 m n.p.m., ale mogą żyć w różnych biotopach, w tym w nadbrzeżnych zaroślach, namorzynach oraz na wydmach. Rzadko występują w lasach tropikalnych oraz na obszarach suchych. Często można je spotkać na polach uprawnych, korzystając z plonów sorga, prosa oraz innych zbóż.

Lęgi

Ptaki te lęgną się w porze deszczowej. Tworzą monogamiczne pary, które zazwyczaj bronią swojego terytorium przed innymi afrokulczykami, chociaż czasami kilka par zakłada gniazda na tym samym drzewie. Obydwoje rodzice zbierają materiał roślinny, głównie trawy. Gniazdo jest umieszczane na wysokości 1–6 metrów nad ziemią w rozwidleniu gałązek, a jego budową zajmuje się tylko samica, zazwyczaj maskując je roślinnością. Samica składa od 2 do 5 jaj (zwykle 3), składanie odbywa się w odstępach jednego dnia, a wysiadywanie zazwyczaj zaczyna od ostatniego lub drugiego jaja. Inkubacja trwa około 13 dni i również prowadzona jest przez samicę. Młode pozostają w gnieździe od 18 do 24 dni, a usamodzielniają się po sześciu tygodniach.

Status

Zgodnie z danymi IUCN, afrokulczyk mozambijski uznawany jest za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku (stan na 2020). Liczba populacji globalnej nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako powszechny, a lokalnie bardzo liczny. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy. Od 1985 roku zarejestrowano ponad 2 600 000 dzikiego ptactwa w handlu międzynarodowym (dane z stycznia 2005).

Przypisy

Bibliografia

T. Lambert: Serinus mozambicus yellow-fronted canary. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. Museum of Zoology University of Michigan, 2007. [dostęp 2015-12-10]. (ang.).