Afrofuturyzm
Afrofuturyzm to estetyka kulturowa, filozofia nauki oraz historia, która bada zjawisko łączenia kultur Afryki z nauką i technologią.
Opis
Afrofuturyzm podejmuje różnorodne tematy i problemy związane z diaspory afrykańskiej, korzystając z technokultury oraz literatury spekulatywnej. Obejmuje szeroki wachlarz mediów i artystów, którzy tworzą wizje przyszłości inspirowane doświadczeniami afrodiaspory. Choć afrofuturyzm najczęściej kojarzony jest z science fiction, może również obejmować inne gatunki, takie jak fantasy, historia alternatywna czy magiczny realizm, a także jest obecny w muzyce.
Termin ten został wprowadzony przez amerykańskiego krytyka kulturowego Marka Dery’ego w 1993 roku i był przedmiotem badań pod koniec lat 90. XX wieku, głównie podczas rozmów z Alondrą Nelson.
Ytasha L. Womack, autorka książki Afrofuturism: The World of Black Sci-Fi and Fantasy Culture, definiuje afrofuturyzm jako „przecięcie wyobraźni, technologii, przyszłości i wyzwolenia”. Cytuje także kuratorkę Ingrid LaFleur, która postrzega go jako „sposób wyobrażania sobie możliwych przyszłości przez pryzmat czarnej kultury”. Kathy Brown, parafrazując Bennetta Capersa z 2019 roku, podkreśla, że afrofuturyzm dotyczy „myślenia przyszłościowego i przeszłościowego, z uwzględnieniem bolesnej przeszłości i teraźniejszości, ale z nadzieją na rozwój w przyszłości”. Inni badacze twierdzili, że gatunek ten jest „płynny i plastyczny”, łącząc technologię, kulturę afrykańską oraz inne wpływy.
Najważniejsze dzieła afrofuturyzmu obejmują powieści Samuela R. Delany’ego oraz Octavii Butler, obrazy Jean-Michela Basquiata i Angelberta Metoyera, a także fotografie Renée Cox. Wśród muzyków afrofuturystycznych wymienia się awangardowego jazzmana Sun Ra, grupy Parliament-Funkadelic, zespół Earth, Wind & Fire z ich afrocentrycznym symbolizmem oraz intrygującymi strojami scenicznymi, a także współpracę Herbie Hancocka z Robertem Springettem i innymi artystami wizualnymi przy użyciu syntezatorów. Warto również wspomnieć o takich twórcach jak Jonzun Crew, Warp 9, Deltron 3030 czy Kool Keith. Afrofuturyzm jest również obecny w komiksach i filmach, z postacią Czarnej Pantery z komiksów oraz filmów Marvela, będącą władcą afrofuturystycznego królestwa Wakanda.
Historia
Rozwój muzyki afrofuturystycznej w połowie i pod koniec XX wieku
Muzyka afrofuturystyczna reprezentuje nietradycyjną diasporę muzyczną, która koncentruje się na motywach kosmosu, technologii oraz czarnej społeczności. Charakteryzuje się intensywnym wykorzystaniem sztucznych dźwięków syntezatorów i automatów perkusyjnych, włączając liryczne motywy związane z historią czarnej społeczności, dumą kulturową, postępem, duchowością oraz science fiction.
Jednym z najwcześniejszych przykładów tej estetyki jest film Space Is the Place, w którym jazzowy zespół Sun Ra angażuje się w fabułę science fiction, przygotowując młodych czarnych ludzi do kolonizacji innej planety, co ma na celu stworzenie nowej afrocentrycznej cywilizacji.
Badania nad muzyką afrofuturystyczną wskazują na kwestionowanie norm dźwiękowych poprzez łączenie elementów hip-hopu, jazzu, R&B, funku i muzyki elektronicznej. Różnorodność dźwięków i kultur w muzyce afrofuturystycznej podkreśla nadprzyrodzoną, alternatywną naturę, która definiuje większość afrofuturystycznych dzieł. Na scenie muzycznej w latach 70. XX wieku DJ Kool Herc, znany jamajsko-amerykański gospodarz imprez, łączył potężne systemy nagłośnieniowe Jamajki z R&B i rapem, co wzmacniało immersję publiczności i umożliwiało opowiadanie historii. Współcześni artyści afrofuturystyczni, tacy jak hip-hopowy duet Outkast i kompozytorka jazzowa Nicole Mitchell, czerpią z wpływów DJ-a Koola Herca, wykorzystując jego charakterystyczne rytmy i systemy nagłośnieniowe.
Etykieta „afrofuturyzm” została również przypisana George’owi Clintonowi oraz jego zespołom Parliament i Funkadelic, a jego dzieło Mothership Connection (1975) oraz późniejsze albumy, takie jak The Clones of Dr. Funkenstein, P-Funk Earth Tour, Funkentelechy vs. the Placebo Syndrome i Motor Booty Affair, ucieleśniają tematy afrofuturyzmu. Wygląd i występy Clintona są przepełnione futurystycznymi motywami, które są obecne zarówno na scenie, jak i w tekstach utworów, odnosząc się do historii osób czarnoskórych. Okładka albumu Mothership Connection przedstawia czarnoskórą postać ubraną w błyszczący strój, wiszącą w kosmosie na tle UFO. Na albumie występują także dwa alter ego Clintona, Lollipop Man i Star Child. Silne budowanie świata przez Parliament i Funkadelic oraz ich indywidualizm i eskapizm w twórczości są częściowo wynikiem obecności postaci i alter ego w ich muzyce. Alter ego pozostaje istotnym elementem muzyki afrofuturystycznej, co widać u współczesnej artystki Janelle Monáe, która włącza postacie i elementy science fiction do swojej twórczości.
To odnosi się również do twórczości Jimiego Hendrixa, w tym albumu Electric Ladyland oraz utworu Third Stone from the Sun.
W trendzie zapoczątkowanym przez Milesa Davisa, Herbie Hancock szybko dostrzegł znaczenie dźwięków elektrycznych i syntetycznych w muzyce. W latach 70. i 80. XX wieku coraz chętniej korzystał z elektroniki w swoich utworach, przyjmując plemienne nazwy dla swojego zespołu. Okładki jego płyt, współtworzone przez artystów takich jak Robert Springett, Victor Moscoso i Nobuyuki Nakanishi, stanowią ważny element tej estetyki.
W 1975 roku japoński artysta Tadanori Yokoo w swoim projekcie okładki do albumu koncertowego Milesa Davisa Agharta wykorzystał elementy science fiction oraz podziemne wschodnie mity, aby przedstawić zaawansowaną cywilizację.
Wielu innych muzyków, takich jak producenci reggae Lee „Scratch” Perry i Scientist, artyści hip-hopowi Afrika Bambaataa i Tricky, a także muzycy elektroniczni Larry Heard, A Guy Called Gerald, Juan Atkins, Jeff Mills, Newcleus oraz Lotti Golden i Richard Scher, autorzy „Light Years Away”, są często uważani za twórców związanych z tradycją afrofuturystyczną.
Na rozwijającej się scenie techno w Detroit w latach 80. XX wieku powstały futurystyczne wizje specyficzne dla czarnej społeczności tego miasta.
Współczesne pokolenie artystów, takich jak Janelle Monáe, Outkast, Missy Elliott, Solange, kompozytorka jazzowa Nicole Mitchell oraz Erykah Badu, tworzy muzykę afrofuturystyczną, która zdobywa uznanie na głównym nurcie.
Krytyka kulturowa w latach 90. XX wieku
Na początku lat 90. Mark Dery w swoim eseju z 1993 roku Black to the Future zaczął analizować cechy, które jego zdaniem były wspólne dla afroamerykańskiej science fiction. Dery nazwał to zjawisko afrofuturyzmem. O sztuce afrofuturystycznej pisali także uczeni, tacy jak Alondra Nelson, Greg Tate, Tricia Rose, Kodwo Eshun i inni. W wywiadzie Alondra Nelson opisała afrofuturyzm jako sposób postrzegania pozycji podmiotu osób czarnoskórych, skupiając się na tematyce alienacji oraz aspiracji do utopijnej przyszłości. Często badany jest również temat „obcego” lub „innego”.
Nelson zauważa, że dyskusje na temat rasy, dostępu i technologii często wzmacniają niekrytyczne twierdzenia dotyczące tzw. „cyfrowego podziału”. W jej opinii cyfrowy podział nadmiernie podkreśla związek pomiędzy nierównościami rasowymi i ekonomicznymi a ograniczonym dostępem do technologii, co prowadzi do postrzegania czarnej społeczności jako sprzecznej z technologicznie napędzaną wizją postępu.
XXI wiek
Współczesny afrofuturyzm często eksploruje zagadnienia metafizyczne, takie jak kosmogonia, kosmologia oraz filozofia spekulatywna. Nowe pokolenie artystów muzycznych, takich jak Solange Knowles, Rihanna oraz Beyoncé, włącza elementy afrofuturystyczne do swojej muzyki i mody. Artyści tacy jak Erykah Badu, Missy Elliott i Janelle Monáe rozwijają te tematy, wprowadzając do swojego stylu elementy cyborgów i metaliczne wizualizacje.
W gronie muzyków XXI wieku, których twórczość można określić jako afrofuturystyczna, znajdują się wokalistka FKA Twigs, duet Ibeyi, artysta Spoek Mathambo, DJ/producent Ras G oraz muzyk i filmowiec Flying Lotus.
