Afera „Żelazo”

Afera Żelazo

W połowie lat 80. XX wieku wybuchła afera znana jako Żelazo, która miała związek z ujawnieniem tajnej operacji I Departamentu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL. Akcję tę przeprowadzono w czasach, gdy dyrektorem departamentu był Mirosław Milewski.

Operacja o kryptonimie „Żelazo” miała miejsce w latach 70. XX wieku w Zachodniej Europie. Jej celem było przeniknięcie agentów polskiego wywiadu do struktur przestępczych. Gangsterzy, współpracując z wywiadem, angażowali się w działalność przestępczą, która obejmowała napady rabunkowe, kradzieże, a nawet morderstwa – w wyniku jednej z takich akcji zginął francuski policjant, a w 1972 roku zamordowany został szwajcarski bankier. Dzięki tym działaniom, przestępcy zdobywali pieniądze, złoto (stąd pochodzi kryptonim akcji), dzieła sztuki oraz samochody. Morderstwa nie były planowane, w przeciwieństwie do likwidacji celów zlecanych przez wywiad, w tym Kazimierzowi Janoszowi przez prawdopodobnie GRU lub Drugi Zarząd Główny Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego. Janosz odmówił jednak likwidacji Adama Michnika, co miało związek z jego statusowym uznaniem w kontekście akcji „Żelazo”.

Plan operacji zakładał, że jej środki będą wykorzystywane do finansowania działalności wywiadu PRL. W rzeczywistości jednak duża część zdobytych dóbr trafiła do oficerów MSW, którzy nadzorowali akcję z kraju. W latach 70. w budynku Ministerstwa istniał tajny sklepik, w którym można było nabywać skradzione przedmioty. Pracownicy MSW otrzymywali również te przedmioty jako premie do pensji.

Z zeznań generała Milewskiego przed Centralną Komisją Partyjną PZPR, która prowadziła dochodzenie w tej sprawie w 1985 roku, wynika, że skradzione dobra zostały częściowo przywłaszczone przez najwyższe władze PRL, w tym Edwarda Gierka i jego żonę, Jana Szydlaka, Zdzisława Grudnia oraz innych.

W kontekście „Żelaza” wymienia się także trzech braci Janoszów: Jana, Mieczysława i Kazimierza, którzy prowadzili działalność przestępczą w zamian za zapewnienie bezkarności w PRL oraz udział w zrabowanych łupach.

Osoby powiązane z aferą „Żelazo” kontynuowały działalność przestępczą w tzw. gangu młotkarzy.