Afera XYZ

Afera XYZ

Afera XYZ to incydent dyplomatyczny, który miał miejsce w 1798 roku pomiędzy dyplomatami Francji a Stanami Zjednoczonymi, prowadzący do wybuchu ograniczonej wojny morskiej pomiędzy tymi krajami, znanej jako quasi-wojna. Konflikt zakończył się w 1800 roku po uzgodnieniu i podpisaniu traktatu z Mortefontaine.

Tło wydarzeń

Pod koniec XVIII wieku, rząd I Republiki Francuskiej, znany jako Dyrektoriat, borykał się z trudnościami w finansowaniu wojen toczonych w Europie. Wiele osób w rządzie było również niezadowolonych z powodu traktatu Jaya, który został zawarty pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Wielką Brytanią w 1794 roku. W odpowiedzi na te trudności, w 1796 roku francuscy liderzy postanowili wydać rozkaz o przejmowaniu amerykańskich statków handlowych, aby zdobyć jak najwięcej z nich, wykorzystując efekt zaskoczenia. W reakcji na to, prezydent Stanów Zjednoczonych, John Adams, wysłał do Francji trzech wysłanników: Elbridge’a Gerry’ego, Charlesa Coteswortha Pinckneya oraz Johna Marshalla, mając nadzieję na przywrócenie dobrych relacji między krajami.

Amerykańscy emisariusze, podobnie jak inni członkowie administracji Adamsa, postrzegali rząd Francji jako źródło dekadencji i intryg. Wewnętrzne podziały i intrygi w Dyrektoriacie znacznie komplikowały realizację ich misji. Po przybyciu do Francji, Gerry, Pinckney i Marshall odkryli, że nie mogą formalnie spotkać się z ministrem spraw zagranicznych, Talleyrandem. Zamiast tego, skontaktowało się z nimi kilku pośredników: Nicholas Hubbard (później określany jako „W”), Jean Hottinguer („X”), Pierre Bellamy („Y”) oraz Lucien Hauteval („Z”). W negocjacjach brał również udział dramaturg, Pierre Beaumarchais, który wcześniej dostarczał pomoc francuską do Stanów Zjednoczonych w czasie rewolucji amerykańskiej.

Francuscy pośrednicy przekazali, że Talleyrand byłby skłonny spotkać się z Amerykanami i doprowadzić do porozumienia, jeśli spełnią kilka warunków. Francuzi zażądali, aby Stany Zjednoczone zapewniły Francji niskooprocentowane pożyczki, przejęły i zapłaciły za wierzytelności Francuzów wobec amerykańskich kupców, a także przekazały znaczną łapówkę Talleyrandowi. Amerykańscy wysłannicy byli zaskoczeni tymi żądaniami i wątpliwi, że takie ustępstwa mogłyby wpłynąć na francuską politykę.

Strategia Talleyranda polegała na grze na czas. Planował zakończyć ataki na amerykańskie statki handlowe, jednak wcześniej chciał się wzbogacić, wzmocnić swoją pozycję w Dyrektoriacie oraz negocjować wyłącznie z Elbridgem Gerry’m, który wydawał się najbardziej przychylny francuskim interesom. Pośrednicy Talleyranda również pragnęli pokojowych relacji z USA, ponieważ mieli znaczące inwestycje w tym kraju. Niemniej jednak, sukcesy militarne Francji w Europie zmieniły ich pozycję przetargową, co skłoniło ich do żądania korzystniejszych warunków pożyczek oraz grożenia inwazją na Stany Zjednoczone.

Zaognienie konfliktu

Kiedy amerykańscy wysłannicy nie wyrazili zgody na francuskie żądania, Talleyrand zgodził się na osobiste spotkanie z nimi, ale nie zrezygnował z procederu przejmowania amerykańskich statków handlowych przez Francuzów. Pinckney i Marshall zaczęli przygotowywać się do opuszczenia Francji, podczas gdy Gerry pozostał z nadzieją na uniknięcie wojny.

W międzyczasie raport wysłanników dotarł do Stanów Zjednoczonych. Z poparciem Partii Federalistycznej w kongresie, prezydent Adams przystąpił do przygotowań do wojny. Przywódcy Partii Demokratyczno-Republikańskiej byli sceptyczni wobec działań Adamsa i zażądali ujawnienia korespondencji dyplomatycznej dotyczącej negocjacji z Francuzami. Adams, znając treść tej korespondencji, zgodził się, lecz zatarł nazwiska francuskich pośredników, zastępując je literami W, X, Y i Z.

Adams kontynuował przygotowania do wojny, nie ogłaszając jej jednak oficjalnie. Marynarka wojenna Stanów Zjednoczonych zaczęła atakować francuskie jednostki na Morzu Karaibskim, jednocześnie wspierając Toussainta L’Ouverture w powstaniu przeciwko francuskim rządom kolonialnym na Haiti.

Bibliografia

The XYZ Affair and the Quasi-War with France, 1798–1800. history.state.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-14)]. Office of the Historian, Bureau of Public Affairs, Departament Stanu Stanów Zjednoczonych (ang.)

Literatura dodatkowa

Jolanta Daszyńska, „Afera XYZ jako polityczny dylemat prezydenta Johna Adamsa w świetle relacji Johna Marshalla”, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, 2001, nr 70, s. 43-59.