Afera Watergate to wydarzenie o charakterze politycznym, które doprowadziło do kryzysu konstytucyjnego w Stanach Zjednoczonych w latach 1972–1974, skutkując ustąpieniem prezydenta Richarda Nixona z pełnionej funkcji.
Tło afery
Przyczyną tego skandalu były nielegalne działania administracji Nixona, wymierzone przeciwko jego politycznym przeciwnikom. Te operacje rozpoczęły się na długo przed wyborami w 1972 roku, kiedy Nixon, obawiając się utraty poparcia w związku z kontynuowaniem wojny wietnamskiej, zdecydował się na podjęcie drastycznych kroków w celu zabezpieczenia swojego reelekcji. W tym celu powołał specjalny Komitet Reelekcji Prezydenta, który miał na celu wspieranie jego kampanii wyborczej. W rzeczywistości jednak organizacja ta zrzeszała osoby lojalne wobec prezydenta, które zajmowały się różnorodnymi nielegalnymi działaniami przeciwko jego rywalom politycznym. Jednym z przykładów ich działań była próba skompromitowania Daniela Ellsberga poprzez kradzież jego akt lekarskich z gabinetu psychiatry, aby znaleźć kompromitujące informacje. Początkowo te nielegalne działania, nawet gdy były wykrywane, nie pociągały za sobą konsekwencji, ponieważ nie istniały żadne twarde dowody na ich pochodzenie.
Przebieg
Zatrzymanie w kompleksie Watergate
Pierwsza operacja, która zakończyła się niepowodzeniem i ujawnieniem całego kręgu nielegalnych działań, miała miejsce podczas nieudanej próby zainstalowania podsłuchu w biurze sztabu wyborczego Partii Demokratycznej w Waszyngtonie. Siedziba ta znajdowała się w budynku zlokalizowanym w kompleksie Watergate, co stało się nazwą dla całego skandalu. W nocy 17 czerwca 1972 roku, pięć osób zaangażowanych w tę operację zostało przyłapanych na gorącym uczynku. Wśród nich był James McCord, pracownik Komitetu Reelekcji Prezydenta, mający powiązania z bliskim doradcą Nixona. To mogło sugerować, że w akcję zamieszani byli ludzie z najwyższych szczebli administracji, jednak brakowało jednoznacznych dowodów. Sprawa nie zyskała większego rozgłosu przed wyborami w 1972 roku, w których Nixon wygrał zdecydowaną większością głosów, uzyskując reelekcję.
Jednakże zainteresowanie sprawą nie wygasło, a z czasem do opinii publicznej docierały coraz to nowe dowody, które wskazywały na powiązania administracji Nixona z włamywaczami oraz na inne nielegalne działania. Kluczową rolę w ujawnieniu tych faktów odegrali dziennikarze z gazety „Washington Post” – Bob Woodward i Carl Bernstein – korzystający z przecieków od anonimowego źródła, które nazywali Głębokim Gardłem (ang. Deep Throat). Dopiero 31 maja 2005 roku ujawniono, że źródłem był Mark Felt, wówczas wicedyrektor Federalnego Biura Śledczego (FBI), który był zaangażowany w dochodzenie w sprawie włamania.
Działania Kongresu
W obliczu nowych informacji powołano komisję senacką do zbadania nielegalnych działań podczas kampanii prezydenckiej. Przesłuchania, znane jako Senate Watergate Committee, miały miejsce od 17 maja do 7 sierpnia 1973 roku i były transmitowane przez amerykańskie stacje telewizyjne. Szacuje się, że około 85% Amerykanów oglądało przynajmniej część tych przesłuchań, co przyczyniło się do utraty zaufania do Nixona. Podczas posiedzeń stawało się coraz bardziej oczywiste, że wysocy urzędnicy Białego Domu dopuścili się wielu przestępstw, jednak nie było jasne, w jakim stopniu Nixon wiedział o ich działaniach.
13 lipca podczas przesłuchań ujawniono, że w Białym Domu funkcjonuje automatyczny system nagrywający wszystkie rozmowy. Ta informacja zmieniła bieg dochodzenia, prowadząc do żądań senatorów o dostęp do nagrań, które mogły zawierać dowody na nielegalne działania Nixona. W międzyczasie Nixon bronił się przed ujawnieniem taśm, powołując się na swoje prerogatywy prezydenckie.
Od 18 maja 1973 roku dochodzenie zaczęło prowadzić także prokurator specjalny, Archibald Cox. Kiedy nie zaprzestał domagać się wydania taśm, został zdymisjonowany przez Nixona 20 października. Na jego miejsce powołano Leona Jaworskiego. Nixon stopniowo udostępniał część nagrań, początkowo w formie pisemnych streszczeń, z wieloma fragmentami usuniętymi pod pretekstem ochrony tajemnic państwowych. Kolejnym skandalem było zniknięcie 18 minut nagrania z kluczowej taśmy, co Biały Dom próbował zatuszować, twierdząc, że to wynik pomyłki sekretarki. Publikacja kolejnych taśm zaostrzała sytuację polityczną, a spór o ich ujawnienie trwał aż do 24 lipca 1974 roku, kiedy to Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych jednogłośnie orzekł, że Nixon musi ujawnić wszystkie taśmy.
Ustąpienie Nixona
Na początku 1974 roku Izba Reprezentantów rozpoczęła procedurę impeachmentu prezydenta. Do formalnego oskarżenia Nixona jednak nie doszło, ponieważ 9 sierpnia 1974 roku prezydent sam zrezygnował z urzędu. Jego następcą został Gerald Ford, który miesiąc później, 8 września, wydał szeroki akt ułaskawienia, co zamknęło możliwość pociągnięcia Nixona do odpowiedzialności za jego nielegalne działania. Nixon przyznał się do popełnienia błędów w wywiadzie przeprowadzonym przez Davida Frosta.
Wpływ afery na Stany Zjednoczone
Afera Watergate miała daleko idące konsekwencje dla amerykańskiego społeczeństwa oraz systemu politycznego. Doszło do znacznego spadku zaufania do urzędu prezydenta i rządu, które już wcześniej zostało osłabione z powodu zaangażowania USA w Wietnamie. W celu uniknięcia powtórzenia się podobnych skandali, w kolejnych latach wprowadzono szereg regulacji mających na celu ograniczenie możliwości prezydenta do prowadzenia nielegalnych działań. Działania agencji wywiadowczych zostały objęte większymi restrykcjami, a federalny aparat rządowy stał się bardziej przejrzysty. Coroczne ujawnianie informacji podatkowych przez polityków stało się normą.
Nixon nie był pierwszym prezydentem, który zainstalował system nagrywania rozmów w Białym Domu – pierwszy taki system powstał już za czasów Franklina Roosevelta, jednak po aferze Watergate nagrywanie rozmów zostało przynajmniej oficjalnie zakończone. Taśmy z nagraniami rozmów Nixona oraz jego poprzedników stanowią dziś ważne źródło informacji dla historyków.
Afera podkreśliła siłę mediów jako „czwartej władzy”, które stały się bardziej odważne w monitorowaniu działań polityków. Od czasu Watergate wiele innych afer w Stanach Zjednoczonych zaczęto nazywać z użyciem przyrostka „-gate”, przykładowo „Zippergate” czy „Pizzagate”.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Philip Jenkins: Historia Stanów Zjednoczonych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007. ISBN 978-83-233-2830-8. Brak numerów stron w książce.