Afera trucicielska
Afera trucicielska (fr. L’affaire des poisons) to najbardziej znana w historii Francji seria procesów dotyczących czarów, trucicielstwa oraz morderstw, która miała miejsce w latach 1677–1682 za panowania króla Ludwika XIV. W wyniku zeznań osób oskarżonych o przygotowywanie trucizn i aborcję, wiele wpływowych postaci arystokratycznych zostało oskarżonych o trucicielstwo oraz czarostwo. W efekcie, trzydzieści sześć osób zostało skazanych na dożywotnie wygnanie lub śmierć. Afera ta dotknęła wiele osób z bliskiego otoczenia monarchy, co prowadziło do licznych egzekucji.
Kontekst i geneza
Początek afery trucicielskiej datuje się na proces markizy de Brinvilliers w 1675 roku. Oskarżono ją wraz z jej kochankiem, dowódcą wojskowym Godinem de Sainte-Croix, o otrucie jej ojca, Antoniego Dreux d’Aubray, w 1666 roku oraz dwóch braci – Antoniego i Franciszka d’Aubray w 1670 roku, w celu odziedziczenia ich majątku. Krążyły również plotki, że markiza testowała działanie trucizny na biednych podczas wizyt w paryskich szpitalach. Po wydaniu aktu aresztowania, uciekła za granicę, ale szybko została pojmana w Liège i przewieziona do Bastylii. Po kilku dniach tortur, przyznała się do winy i została skazana na śmierć. Egzekucja miała miejsce 17 lipca, gdzie po brutalnym torturze znanej jako toca, została ścięta i spalona na stosie. Sainte-Croix zmarł w 1672 roku z przyczyn naturalnych, unikając w ten sposób publicznej egzekucji.
Proces i dramatyczne wyznanie markizy przyciągnęły uwagę do liczby nagłych i niewyjaśnionych zgonów wśród arystokratów, co wprowadziło strach, nawet w kręgu samego króla.
Śledztwo i jego skutki
Śledztwo rozpoczęło się w grudniu 1677 roku, kiedy to aresztowano Magdelaine de La Grange pod zarzutem fałszerstwa i morderstwa. La Grange poinformowała markiza Louvois, że ma informacje o spisku mającym na celu zamordowanie króla i delfina. Louvois przekazał tę informację królowi, który zlecił Gabrielowi Nicolasowi de la Reynie, szefowi paryskiej policji, zbadanie sprawy szerokiego procederu wróżbiarstwa, fałszerstw i trucicielstwa.
Policja była dobrze poinformowana o licznych alchemikach, sprzedawcach eliksirów oraz maści chroniących przed ranami wojennymi. Powszechnie znana była działalność tych osób, które produkowały tzw. proszek spadkobierców, czyli eufemistyczne określenie trucizny. Wiele przesłuchiwanych szybko przyznawało się do winy pod wpływem tortur, dostarczając listę wpływowych klientów, którzy mogli używać trucizny do usuwania rywali i małżonków z dworu.
Najbardziej znaną postacią aresztowaną w trakcie afery była Catherine Deshayes Monvoisin, znana jako La Voisin, zatrzymana w 1679 roku po tym, jak jedna z jej rywalek, Marie Bosse, wymieniła ją na torturach. La Voisin wymieniła wielu znaczących klientów z dworu Króla Słońce, w tym Olimpię Mancini, hrabinę de Soissons, oraz markizę de Montespan, królewską kochankę.
Podczas przesłuchania La Voisin ujawniała, że Montespan zamawiała u niej afrodyzjaki oraz czarne msze mające na celu odzyskanie królewskich uczuć, gdyż Ludwik XIV zaczynał się nudzić swoją kochanką. Czarne msze miały być odprawiane przez ekskomunikowanego mnicha Étienne Guibourga z użyciem niemowlęcej krwi. Nie ma jednak dowodów potwierdzających te twierdzenia, co sugeruje, że La Voisin mogła chcieć oszczędzić sobie tortur, wymieniając tak wpływową osobę. Mimo braku dowodów, markiza de Montespan została otoczona złą sławą trucicielki, a jej ofiarą miała paść jedna z kochanek Ludwika XIV, Marie Angélique de Scorailles, której nagła śmierć po porodzie wywołała wiele spekulacji.
Zakończenie procesu
La Voisin została skazana na śmierć za czarostwo i trucicielstwo, spalona na stosie 22 lutego 1680 roku. Marszałek Montmorency-Bouteville został początkowo uwięziony w 1680 roku, lecz później uwolniony i awansowany na kapitana gwardii. Jean-Baptiste Colbert, królewski intendent, miał przyczynić się do powrotu zdolnego dowódcy do łask.
De La Reynie powołał za zgodą monarchy specjalną komisję zwaną Chambre Ardente („Izba Ognista”), która stała się jedyną instancją w sprawach dotyczących trucicielstwa i czarostwa. W trakcie swojego istnienia Izba prowadziła dochodzenia w wielu sprawach, wzywając do zeznań osoby z arystokracji oraz dworu królewskiego. Po zakończeniu śledztwa, Izba skazała trzydzieści cztery osoby na śmierć za uprawianie czarostwa lub trucicielstwa. Dwie osoby zmarły w czasie tortur, a kilku dworzan zostało wygnanych. Izba Ognista została rozwiązana w 1682 roku, gdyż Ludwik XIV nie chciał ryzykować publicznego skandalu związanego z oskarżeniem bliskich sobie osób. Na wieść o tym szef policji, de La Reynie, stwierdził: „Potworność tych zbrodni jest najlepszym zapewnieniem ich prawdziwości.”
Następstwa
Najważniejszym skutkiem afery trucicielskiej było wygnanie hrabiny de Soissons z Francji. Jej syn pozostał na dworze, jednak niełaska królewska uniemożliwiła mu rozwój kariery militarnej, co skłoniło go do opuszczenia kraju i wstąpienia do służby u swoich wrogów – Habsburgów. Eugeniusz Sabaudzki był największym dowódcą wojskowym swojego czasu, a jego zwycięstwa nad armią Króla Słońce przyczyniły się do obalenia francuskiej hegemonii w Europie.
W wyniku afery trucicielskiej postawiono zarzuty 442 osobom, z czego wydano 367 nakazów aresztowania, a 218 osób zostało uwięzionych. Z tej liczby trzydzieści sześć osób stracono, pięć skazano na galery, a dwadzieścia trzy wygnano. Statystyka ta nie uwzględnia osób, które zmarły w wyniku długotrwałego uwięzienia, tortur, czy popełniały samobójstwa. Ponadto, wielu oskarżonych nigdy nie stanęło przed sądem, a zostali uwięzieni dożywotnio na mocy lettre de cachet.
Wśród osób uwięzionych na mocy lettre de cachet – sześć kobiet zostało umieszczonych w Château de Villefranche, osiemnastu mężczyzn w Château de Salces, dwanaście kobiet w Belle Île, dziesięciu mężczyzn w Château de Besançon, czternaście kobiet w St Andre de Salins oraz pięć kolejnych w Fort de Bains.
Truciciele, magicy, wróżbiarze i fabrykantki aniołków
Roger, pan de Bachimont, alchemik, powiązany z Ludwikiem de Vanens; dożywotnio uwięziony poprzez lettre de cachet w St Andre de Salins.
Marie de Bachimont, alchemiczka, żona Rogera de Bachimont; dożywotnio uwięziona poprzez lettre de cachet w St Andre de Salins.
Mathurin Barenton, trucicielka; stracona we wrześniu 1681 roku.
La Belliére, wróżbiarka; dożywotnio uwięziona poprzez lettre de cachet.
Francois Belot, powiązany z La Voisin; stracony w czerwcu 1679 roku.
Martine Bergerot, wróżbiarka.
Betrand, trucicielka, powiązana z La Voisin; dożywotnio uwięziona poprzez lettre de cachet w château de Salces.
Denis Poculot, alchemik, kochanek La Voisin; skazany na galery.
Marie Bosse, wróżbiarka, fabrykantka aniołków i trucicielka; spalona na stosie 8 maja 1679 roku.
Marie Bouffet, fabrykantka aniołków, powiązana z Marguerite Joly; powieszona w grudniu 1681 roku.
Pierre Cadelan, powiązany z Vanensem; dożywotnio uwięziony poprzez lettre de cachet.
Jeanne Chanfrain, kochanka Guibourga.
Magdelaine Chapelain, wróżbiarka powiązana z Filastre; dożywotnio uwięziona w Belle-Île, zmarła w 1724 roku jako ostatnia ze skazanych na dożywotnie uwięzienie.
Anne Cheron, sprzedawczyni owoców i dostawca obiektów potrzebnych do magicznych rytuałów; stracona w czerwcu 1679 roku.
Jacques Cotton, celebrant czarnych mszy, powiązany z La Voisin; spalony na stosie w 1680 roku.
Pierre Dalmas, powiązany z La Chaboissiere; skazany na dożywocie w przytułku.
Giles Davot, celebrant czarnych mszy, powiązany z La Voisin; stracony w 1681 roku.
Etienne Debray, powiązany z Deschault; stracony we wrześniu 1681 roku.
Marguerite Delaporte, trucicielka, powiązana z La Voisin; dożywotnio uwięziona w Belle-Île.
Jacques Deschault, pasterz i magik, stracony w 1681 roku.
Louison Desloges, powiązana z Marguerite Joly; powieszona w 1681 roku.
La Dodée, trucicielka, popełniła samobójstwo w więzieniu.
Louise Duscoulcye, kochanka Dalmaas, trucicielka.
Françoise Filastre, trucicielka; stracona w 1680 roku.
Louis Galet, trucicielka; dożywotnio uwięzioną w château de Besançon.
Madame Guesdon, trucicielka; dożywotnio uwięziona poprzez lettre de cachet.
Étienne Guibourg, celebrant czarnych mszy, powiązany z La Voisin; dożywotnio uwięziony w château de Besançon.
Marguerite Joly, wróżbiarka i trucicielka; spalona na stosie w grudniu 1681 roku.
Latour, kamieniarz, powiązany z la Voisin; dożywotnio uwięziony w château de Salces.
Catherine Lepère, fabrykantka aniołków; stracona w czerwcu 1679 roku.
Adam Le Sage, czarownik i celebrant czarnych mszy, powiązany z La Voisin; dożywotnio uwięziony w château de Besançon.
Catherine Leroy, powiązana z La Voisin i la Chaboissiere; dożywotnio uwięziona w Belle-Île.
Jeanne Leroux, powiązana z la Voisin; stracona w 1680 roku.
Margot, służąca la Voisin; dożywotnio uwięziona w St Andre de Salins.
François Mariotte, opat, powiązany z la Voisin i Le Sage; zmarł w więzieniu w 1682 roku.
Anne Meline, trucicielka, powiązana z Marguerite Joly; powieszona w grudniu 1681 roku.
François Boucher, wicehrabia de Montmayor, astrolog księcia Piney-Luksemburg; dożywotnio uwięziony w château de Salces.
Marguerite Monvoisin, córka La Voisin; dożywotnio uwięziona w Belle-Île-en-Mer.
Christophe Moreau, pasterz, magik i truciciel; stracony we wrześniu 1681 roku.
Romani, truciciel, powiązany z La Voisin; dożywotnio uwięziony w château de Besançon.
La Pelletière, wróżbiarka, dostarczycielka dzieci na czarne msze, powiązana z La Voisin; dożywotnio uwięziona w Belle-Île.
Maitre Pierre, trucicielka; dożywotnio uwięziona poprzez lettre de cachet.
Anne Poligny, trucicielka; stracona w lipcu 1681 roku.
La Poignard, organizatorka czarnych mszy; dożywotnio uwięziona.
La Poulain, powiązana z La Voisin; dożywotnio uwięziona w Belle-Île.
Catherine Trianon, trucicielka, powiązana z La Voisin; popełniła samobójstwo w więzieniu na początku 1681 roku.
La Salomond, trucicielka; dożywotnio uwięziona.
Denise Sandosme, trucicielka; stracona w lipcu 1681 roku.
Louis de Vanens, alchemik; dożywotnio uwięziony w St Andre de Salins.
Vautier, trucicielka, powiązana z la Voisin; dożywotnio uwięziona w château de Salces.
Marie Vigoreaux, powiązana z La Bosse; zmarła w wyniku tortur w maju 1679 roku.
La Voisin, „królowa” paryskiego półświatka trucicieli i wróżbiarzy, wróżbiarka, trucicielka i organizatorka czarnych mszy; spalona na stosie 22 lutego 1680 roku.
Klienci
Benigna, markiza de Alluye, klientka La Voisin; opuściła dwór, aby uniknąć procesu, a później uzyskała królewską zgodę na powrót.
Pierre Bonnard, sekretarz księcia, klient Le Sage; skazany na galery w maju 1680 roku.
Marie Brissart, klientka La Voisin i Le Sage; ukarana grzywną i wygnana.
Marie de Broglio, markiza de Canilhac, klientka La Voisin; nigdy nie została wezwana na proces.
Anne Carada, klientka Deschaulta i Debraya; stracona 25 czerwca 1681 roku.
La Chaboissiere, Jan Bartholominat, służący Ludwika de Vanens; ostatnia osoba stracona w wyniku Afery Trucicielskiej 16 lipca 1682 roku.
Louis de Guilhem de Castelnau, markiz de Cessac, klient Le Sage; opuścił kraj, aby uniknąć procesu, powrócił w 1691 roku.
Madame Cottard, klientka Le Sage; ukarana grzywną.
Madame Desmaretz, klientka Le Sage; skazana na grzywnę.
Françoise de Dreux, klientka La Voisin; wygnana ze stolicy.
Madeleine de la Ferte, klientka La Voisin; uniewinniona.
Antonie de Pas, markiz de Feuquieres, klient La Voisin; nigdy nie przybył na proces.
Madame Ferry, klientka La Voisin; stracona w 1679 roku.
Maugerite Leféron, klientka La Voisin; wygnana ze stolicy i skazana na grzywnę.
Madame Lescalopier, klientka Polignego i Sandosmea; opuściła dwór i uniknęła procesu.
Jean Maillard, klientka Moreau; stracony w lutym 1682 roku.
Olimpia Mancini, hrabina de Soissons, klientka La Voisin; wygnana.
Maria Anna Mancini, księżna de Bouillon, klientka La Voisin; wygnana do prowincji.
François Henri de Montmorency-Bouteville, książę Piney-Luksemburg, klient La Voisin; ułaskawiony.
Françoise Athénaïs de Rochechouart de Mortemart, klientka La Voisin; nigdy nie przesłuchiwana.
Madame Philbert, klientka La Voisin; powieszona.
Jaqqueline du Roure, wicehrabina de Polignac, klientka La Voisin i Le Sage; opuściła dwór, aby uniknąć procesu, powróciła w 1686 roku, ale została wygnana ze stolicy.
Maugerite de Poulaillon, klientka Marie Bosse; uwięziona w klasztorze.
Claude Marie du Roure, klientka La Voisin i Le Sage; oczyszczona z zarzutów w marcu 1680 roku, ale ostatecznie wygnana ze stolicy.
Marie Louise Charlotta, księżna de Tingry, klientka La Voisin; oczyszczona z zarzutów.
Marie Vertemart, klientka La Voisin; skazana na dożywocie w przytułku.
Antoniette, księżna de Vivonne, klientka La Voisin i Filastre; nigdy nie przybyła na proces.
Przypisy
Bibliografia
Adela Muñoz Páez: Historia trucizny. Od cykuty do polonu Bellona 22 października 2015, ISBN 978-83-11-13947-3.
Benedetta Craveri: Kochanki i królowe. Władza kobiet W.A.B. seria: Fortuna i fatum 2008, ISBN 978-83-7414-489-6.
Juliette J. Benzoni, W łożnicach królów, Janina J. Pałęcka (tłum.), Warszawa: Iskry, 1994, ISBN 83-207-1459-1, OCLC 750691738. Brak numerów stron w książce.
Linki zewnętrzne
Fragmenty tekstów z Bastylii dotyczących procesu Guibourga (tekst w językach francuskim i angielskim).
Afera trucicielska za panowania Ludwika XIV w historii i w literaturze (pdf). creatiofantastica.files.wordpress.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-05)].
Trucie w czasach Króla Słońce.