Afera mięsna

Afera mięsna to skandal, który miał miejsce w latach 60. XX wieku i dotyczył nieprawidłowości w handlu mięsem w Polsce Ludowej. Odkryte przez specjalną komisję PZPR nieprawidłowości obejmowały m.in. kradzież mięsa, zamianę lepszego towaru na gorszy, fałszowanie faktur oraz wręczanie łapówek osobom odpowiedzialnym za dostawy mięsa, które w zamian zapewniały większe ilości towaru. W wyniku śledztwa aresztowano około 400 osób, a centralną postacią w procesie był dyrektor Miejskiego Handlu Mięsem Warszawa Praga, Stanisław Wawrzecki. Oprócz niego na ławie oskarżonych zasiadło czterech dyrektorów uspołecznionego handlu mięsem, właściciel prywatnej masarni oraz czterech kierowników sklepów.

Proces i wyrok

Rozpoczęty 20 listopada 1964 roku proces przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie odbywał się w trybie doraźnym, na podstawie dekretu TRJN z 1945 roku, a nie w trybie przewidzianym przez Kodeks postępowania karnego z 1928 roku. Taki sposób prowadzenia sprawy był poważnym naruszeniem standardów prawnych i przyczynił się do uchwały o uchyleniu wyroku w 2004 roku. Zamknięcie drogi do apelacji oraz rozszerzenie katalogu możliwych kar, w tym kary śmierci, stanowiło istotny problem. Obrońcy oskarżonych wnieśli o zmianę trybu postępowania, jednak ich wniosek nie został zaakceptowany przez prezesa Sądu Wojewódzkiego w Warszawie.

W skład sądu orzekającego weszli: Roman Kryże (przewodniczący składu sędziowskiego, sędzia Sądu Najwyższego delegowany do sprawy), Kazimierz Gerczak oraz Faustyn Wołek. Oskarżycielami byli Alfred Policha i Eugeniusz Wojnar, a obrońcami: Krzysztof Łada-Bieńkowski (obrońca Stanisława Wawrzeckiego), Stanisław Dryjski, Andrzej Mirski, Zofia Wajdowa oraz Jacek Wasilewski.

Oskarżyciele domagali się trzech wyroków śmierci. Sąd Wojewódzki dla miasta Warszawy orzekł jedną karę śmierci wobec Stanisława Wawrzeckiego, która została wykonana 19 marca 1965 roku przez powieszenie w więzieniu na ulicy Rakowieckiej 37 w Warszawie. Pozostali dyrektorzy otrzymali kary dożywotniego więzienia, a reszta oskarżonych została skazana na kary od 9 do 12 lat pozbawienia wolności. Dodatkowo orzeczono przepadek mienia oraz nałożenie wysokich grzywien.

Rewizja wyroku

27 lipca 2004 roku Sąd Najwyższy unieważnił wyroki związane z aferą mięsna, uzasadniając, że zapadły one z rażącym naruszeniem prawa. W ustnym uzasadnieniu wyroku, przedstawionym przez pięcioosobowy skład sędziów pod przewodnictwem Stanisława Zabłockiego, zaznaczone zostało, że wyrok nie może prowadzić do całkowitej rehabilitacji skazanych. Sąd podkreślił, że rehabilitacja dotyczy bardziej wymiaru sprawiedliwości, który 40 lat temu nie zapewnił oskarżonym rzetelnego procesu. Sąd, umarzając postępowanie, zaznaczył, że kasacja wniesiona przez Rzecznika Praw Obywatelskich nie podważała winy oskarżonych (Wawrzecki był oskarżony m.in. o przyjmowanie łapówek od kierowników sklepów mięsnych na łączną kwotę około 3,5 miliona ówczesnych złotych).

Filmy dokumentalne, spektakle

Paragraf 148. Kara śmierci – Mięso
Śmierć w majestacie prawa
Afera mięsna, spektakl telewizyjny autorstwa Roberta Mellera i Janusza Dymka, reżyseria Janusz Dymek (2007)