Afera Lawona

Afera Lawona to wydarzenia w historii Izraela związane ze skandalem, który wybuchł po nieudanej tajnej akcji izraelskiego wywiadu, znanej jako operacja Susannah. W lecie 1954 roku agenci żydowscy umieścili bomby w budynkach w Egipcie, które w większości należały do Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Działania te miały na celu obarczenie winą za eksplozje: Bractwo Muzułmańskie, komunistów, nieokreślonych malkontentów lub lokalnych nacjonalistów. Te wydarzenia zyskały miano afery Lawona, ponieważ doprowadziły do dymisji izraelskiego ministra obrony, Pinchasa Lawona. Czasami określa się je eufemistycznie jako niefortunna sprawa (העסק הביש, HaEsek HaBish).

Izrael oficjalnie potwierdził przeprowadzenie tej akcji w 2005 roku, kiedy prezydent Mosze Kacaw uhonorował dziewięciu egipskich Żydów, którzy w niej uczestniczyli.

Operacja Susannah

Na początku lat 50. XX wieku Stany Zjednoczone zaczęły aktywnie angażować się w politykę wobec Egiptu, co kontrastowało z działaniami Wielkiej Brytanii, która straciła status światowej potęgi kolonialnej. Izrael obawiał się tego rozwoju sytuacji, zwłaszcza wycofania brytyjskich oddziałów z Kanału Sueskiego, co mogło skłonić egipskiego prezydenta, Gamala Abdela Nasera, do ataku na Izrael. Początkowo państwo żydowskie próbowało zmienić ten stan rzeczy za pomocą dyplomacji, jednak bezskutecznie.

W lecie 1954 roku pułkownik Binjamin Gibli, szef Amanu – izraelskiego wywiadu wojskowego, rozpoczął realizację operacji Susannah. Celem akcji było przeprowadzanie zamachów bombowych i innych aktów sabotażu w Egipcie, co miało na celu destabilizację sytuacji wewnętrznej i zablokowanie wycofywania brytyjskich sił zbrojnych z regionu. Do realizacji planu wyznaczono tajną jednostkę nr 131, działającą w strukturach Amanu od 1950 roku. Jej członkowie zostali zwerbowani przez oficera izraelskiego wywiadu, Awrama Dara, który w Kairze podszył się pod brytyjskiego obywatela Gibraltaru o imieniu John Darling. Zwerbował kilku egipskich Żydów, wcześniej zaangażowanych w nielegalną emigrację do Izraela, i rozpoczął ich szkolenie.

Aman zdecydował o aktywacji tej struktury wiosną 1954 roku. 2 lipca grupa przeprowadziła atak bombowy na budynek poczty w Aleksandrii, a 14 lipca zaatakowała w ten sam sposób biblioteki amerykańskiej agencji informacyjnej w Aleksandrii i Kairze oraz brytyjski teatr. Bomby domowej roboty, składające się z kwasu umieszczonego w torbie nad pojemnikiem z nitrogliceryną, były podłożone m.in. w książkach, które następnie umieszczono na półkach bibliotecznych. Kilka godzin później, gdy kwas przeżarł torby, bomby wybuchły, powodując niewielkie szkody materialne, ale nie zabijając ani nie raniąc nikogo.

Operację nadzorował izraelski agent Awraham Seidenberg (Awri Elad). Egipski kontrwywiad aresztował jednego z zamachowców, Philipa Natansona, w Rio Theatre, gdy bomba wybuchła przedwcześnie w jego kieszeni. Po przeszukaniu jego mieszkania odkryto dowody na istnienie siatki wywiadowczej, w tym nazwiska współpracowników Natansona. Kilku z nich zostało aresztowanych, w tym egipscy Żydzi i Izraelczycy. Pułkownikowi Darowi i Seidenbergowi udało się uciec. Jeden z agentów został torturowany w egipskim więzieniu, w wyniku czego zmarł, a inny, urodzony na Węgrzech Me’ir Max Bineth, popełnił samobójstwo. Proces sądowy pozostałych schwytanych agentów rozpoczął się 11 grudnia i trwał do 27 stycznia 1955 roku. Dwaj agenci, Mosze Marzouk i Szmu’el Azar, zostali skazani na śmierć przez powieszenie, a reszta otrzymała długie kary więzienia. Proces był szeroko krytykowany i określany jako pokazowy, z podejrzeniami, że zeznania skazanych uzyskano pod wpływem tortur.

Dwaj uwięzieni, Me’ir Mejuhas i Me’ir Za’afran, zostali uwolnieni w 1962 roku. Reszta opuściła więzienia w lutym 1968 roku w wyniku wymiany jeńców wojennych.

Wkrótce po ujawnieniu tej sprawy ówczesny szef Mosadu, Isser Harel, poddał w wątpliwość uczciwość agenta Amanu, Awrahama Seidenberga. Mimo to, był on wykorzystywany do zadań wywiadowczych do 1956 roku, kiedy to został przyłapany na próbie sprzedaży izraelskich dokumentów Egipcjanom. Został osądzony i skazany na 10 lat więzienia. W 1980 roku Harel publicznie ujawnił dowody na to, że Seidenberg został zwerbowany przez Egipcjan jeszcze przed operacją Susannah.

Polityczne skutki

Podczas spotkania z ówczesnym premierem Izraela Mosze Szaretem, minister obrony Pinchas Lawon zaprzeczył, aby miał wiedzę o opisywanej operacji. Gdy Gibli stwierdził coś innego, premier powołał komisję do zbadania sprawy. W skład komisji weszli m.in. sędzia izraelskiego sądu najwyższego Jicchak Olszan oraz szef sztabu armii izraelskiej Ja’akow Dori. Komisji nie udało się znaleźć dowodów na to, że Lawon zlecił tę operację. Sam minister próbował zrzucić winę na Szimona Peresa, ówczesnego sekretarza stanu w ministerstwie obrony, oraz na Gibliego, oskarżając go o niesubordynację i zaniedbania. Zeznania Peresa i Moszego Dajana jednak działały na niekorzyść Lawona, który ostatecznie zrezygnował z ministerialnego stanowiska. Zastąpił go były premier Dawid Ben Gurion. Wkrótce potem ustąpił także Mosze Szaret (jego miejsce również zajął Ben Gurion).

W kwietniu 1960 roku w sprawie pojawiły się nowe wątpliwości – odkryto m.in. nieścisłości w zeznaniach Gibliego. Okazało się także, że dokument zawierający ich treść mógł być sfałszowany. Ponadto Seidenberg został oskarżony o krzywoprzysięstwo. Ben Gurion postanowił utworzyć nową komisję, przewodzoną przez sędziego Chajjima Kohena. Dochodzenie potwierdziło krzywoprzysięstwo oraz to, że Lawon rzeczywiście nie wydał zgody na rozpoczęcie operacji. Niemniej jednak, Ben Gurion odrzucił wyniki ponownego śledztwa, uznając je za efekt wewnętrznej walki w Mapai, ówczesnej socjaldemokratycznej partii rządzącej. Po kolejnym dochodzeniu Ben Gurion zrezygnował z pozycji ministra obrony. Doprowadziło to jednak do usunięcia Lawona z izraelskiej centrali związkowej Histadrut, a następnie do wyborów parlamentarnych.

Opisywane wydarzenia miały charakter tajny. Do 2005 roku Izrael oficjalnie nie przyznawał się do zorganizowania ataków bombowych w Egipcie, mimo że szczegóły akcji były powszechnie znane.

Efekty afery

Operacja Susannah i afera Lawona miały katastrofalne skutki dla Izraela z kilku powodów:

Izrael stracił na wiarygodności na arenie międzynarodowej, szczególnie w relacjach z USA i Wielką Brytanią. Odbudowa tej pozycji zajęła wiele lat.
Niepowodzenie akcji wzbudziło wątpliwości co do skuteczności tego typu operacji, zwłaszcza w przypadkach prowokacji.
Skandal związany z operacją Susannah przyczynił się do spadku zaufania wyborców do rządzącej partii Mapai oraz do jej poważnego osłabienia.
W marcu 2005 roku Izrael publicznie uhonorował agentów, którzy brali udział w akcji i dożyli tego momentu. Każdemu z nich prezydent Mosze Kacaw wręczył dyplom uznania w imieniu państwa.

Przypisy

Bibliografia

Ian Black: Israel’s Secret Wars: A History of Israel’s Intelligence Services. Futura, 1992. ISBN 0-8021-3286-3. Brak numerów stron w książce

Peter L. Hahn: United States, Great Britain, and Egypt, 1945-1956: Strategy and Diplomacy. UNC Press, 2004. ISBN 0-8078-1942-5. Brak numerów stron w książce

Victor Ostrovsky, Claire Hoy: By Way of Deception. St. Martin’s Press, 1991. ISBN 0-312-92614-6. Brak numerów stron w książce

Shabtai Teveth: Ben-Gurion’s spy: the story of the political scandal that shaped modern Israel. Columbia University Press, 1996. ISBN 0-231-10464-2. Brak numerów stron w książce