Afera korupcyjna w polskiej piłce nożnej

Termin używany w mediach do opisania nieprawidłowości oraz przestępstw popełnianych przez sędziów, piłkarzy, trenerów, działaczy klubowych oraz członków związków sportowych związanych z PZPN i okręgowymi związkami piłkarskimi. Dotyczy to pozasportowego wpływu na wyniki rozgrywek ligowych oraz pucharowych w piłce nożnej mężczyzn w Polsce. Ściganie tych działań przez organy wymiaru sprawiedliwości stało się możliwe po dodaniu do kodeksu karnego przestępstwa zwanego przekupstwem sportowym 1 lipca 2003 roku.

Przebieg śledztwa

Postępowania karne były prowadzone przez prokuratorów z Wydziału VI ds. przestępczości zorganizowanej Prokuratury Okręgowej we Wrocławiu, a następnie przez Prokuraturę Apelacyjną we Wrocławiu.

Śledztwo dotyczące domniemanej korupcji w polskiej piłce nożnej rozpoczęło się w maju 2004 roku, po publikacji artykułu w wrocławskiej edycji „Gazety Wyborczej”. Dziennikarze informowali, że przed meczem II ligi pomiędzy Polarem Wrocław a Zagłębiem Lubin (0:4) piłkarze obu drużyn kontaktowali się w celu ustawienia wyniku. Ten wątek, znany w mediach jako sprawa Polaru, został wyodrębniony do osobnego śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową Wrocław-Psie Pole.

Sprawa największej ujawnionej korupcji w polskim futbolu zyskała jeszcze większą uwagę w maju 2005 roku, kiedy to, dzięki współpracy Policji z prezesem GKS Katowice Piotrem Dziurowiczem, aresztowano sędziego Antoniego Fijarczyka oraz Mariana Duszę, obserwatora meczowego i szefa Kolegium Sędziów Śląskiego ZPN. Aresztowanie to miało miejsce podczas prowokacji policyjnej, która miała na celu złapanie ich na przyjmowaniu łapówek. Prezes PZPN Michał Listkiewicz skomentował aresztowanie słowami, że wśród dziesięciu tysięcy arbitrów znalazła się jedna czarna owca. W miarę postępu śledztwa objęto nim coraz szersze grono sędziów, obserwatorów oraz działaczy związanych z sędziowaniem.

Na podstawie zeznań zatrzymanych, wkrótce aresztowano kolejnego sędziego, Krzysztofa Zdunka. Piotr Dziurowicz w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” wymienił kluby: GKS Katowice, GKS Bełchatów, Śląsk Wrocław, Górnik Łęczna, Szczakowiankę Jaworzno oraz Wisłę Płock jako drużyny biorące udział w ustawianiu meczów.

W lipcu 2005 roku miała miejsce kolejna fala zatrzymań w środowisku piłkarskim, dotycząca działalności korupcyjnej piłkarzy Piasta Gliwice, którzy mieli kupić dwa mecze w sezonie 2003/2004. Sprawa ta została wydzielona do osobnego śledztwa.

Wrocławska prokuratura ustaliła, że grupą, która kupowała i sprzedawała mecze w polskiej lidze, kierował Ryszard Forbrich, znany w środowisku jako Fryzjer. Prokuratura postawiła mu ponad 50 zarzutów dotyczących korupcji, w tym założenie i kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą działającą w polskim futbolu od 2000 roku. Grupa ta miała zajmować się ustawianiem meczów w I, II oraz III lidze, a Forbrich miał nakłaniać, pośredniczyć oraz wręczać łapówki sędziom i obserwatorom PZPN. W wyniku jego działań miało dojść do zmiany wyników ponad 30 meczów. W sierpniu 2006 roku „Przegląd Sportowy” opublikował tzw. listę Fryzjera, zawierającą nazwiska sędziów, z którymi Forbrich miał utrzymywać kontakty.

W lipcu 2007 roku prowadzenie śledztwa przejęła Prokuratura Apelacyjna we Wrocławiu.

Procesy karne

Sprawa Polaru

Śledztwo w sprawie Polaru zakończyło się serią procesów sądowych przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu, które rozpoczęły się 24 stycznia 2006 roku. Oskarżeni byli czterej byli piłkarze Polaru oraz Zagłębia Lubin. Proces został odroczony z powodu złego stanu zdrowia psychicznego jednego z oskarżonych, a następnie utajniony. 10 czerwca 2008 roku sąd wydał nieprawomocny wyrok, skazując dwóch byłych piłkarzy Polaru, Tomasza R. i Jacka S. na 4 miesiące pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata. Zbigniew M. oraz Marek G. zostali uniewinnieni, a uzasadnienie wyroku utajnione. Sąd apelacyjny uchylił ten wyrok.

Na początku marca 2009 roku Zbigniew M. przyznał się do zarzucanego mu udziału w ustawieniu meczu i zgodził się na karę roku pozbawienia wolności oraz grzywnę. Jacek S. i Tomasz R. początkowo zgodzili się na wyrok bez procesu, jednak później zmienili zdanie, gdyż nie byli w stanie oddać łapówki, którą mieli przyjąć. Ich proces oraz Marka G. będą toczyć się osobno. 7 kwietnia wszyscy oskarżeni piłkarze nie przyznali się do zarzutów i odmówili składania wyjaśnień.

Proces ws. Arki Gdynia

14 grudnia 2007 roku rozpoczął się przewód sądowy dotyczący domniemanej korupcji w Arce Gdynia. Na ławie oskarżonych zasiadło 34 osoby, z których 17 poddało się dobrowolnie karze. Pozostałym 17 oskarżonym prokuratura zarzuciła przestępstwa, w tym udział i kierowanie związkiem przestępczym w związku z organizacją profesjonalnych zawodów sportowych. Zarzuty obejmowały „ustawienie” 41 meczów.

3 kwietnia 2009 roku sąd I instancji uznał wszystkich oskarżonych za winnych i wydał wyroki skazujące, w tym:

byłego prezesa Arki, Jacka Milewskiego – 4 lata pozbawienia wolności oraz zakaz zajmowania stanowiska w spółkach akcyjnych przez 10 lat,
Ryszarda Forbricha, ps. „Fryzjer” – 3,5 roku pozbawienia wolności,
byłego obserwatora, Mariana Duszę – 2,5 roku pozbawienia wolności oraz 10-letni zakaz działalności w strukturach PZPN,
byłego członka zarządu Arki, Grzegorza Gąsiorowskiego – 2,5 roku pozbawienia wolności oraz zakaz zajmowania stanowiska w spółkach akcyjnych przez 10 lat,
byłego członka zarządu Arki, Jakuba Polaka – 2 lata pozbawienia wolności.

Ponadto, pozbawienie wolności z warunkowym zawieszeniem w zakresie od 8 miesięcy do 2 lat otrzymali obserwator, 9 sędziów, piłkarz Arki Krzysztof Sobieraj oraz pracownicy klubu. Wszyscy oskarżeni zostali również ukarani grzywnami finansowymi. Sąd zgodził się na ujawnienie nazwisk skazanych oraz ich wizerunków.

16 września 2009 roku do Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu wpłynęły odwołania dotyczące powyższego wyroku, złożone zarówno przez prokuraturę, jak i obrońców oskarżonych. Proces w tej sprawie planowany był na grudzień.

Proces ws. Korony Kielce

31 grudnia 2008 roku do Sądu Rejonowego Wrocław-Śródmieście skierowano akt oskarżenia w tzw. „wątku Korony Kielce”, przygotowany przez prokuratorów z Wydziału XI Prokuratury Krajowej we Wrocławiu. Oskarżono 43 osoby: 19 piłkarzy, 12 sędziów, 6 obserwatorów PZPN oraz 6 trenerów i działaczy o „ustawienie” 23 meczów w sezonie 2003/04. Spośród oskarżonych, 28 osób przyznało się do zarzutów i mogły być skazane bez procesu.

16 września 2009 roku przed sądem stanęła grupa osób, które przyznały się do winy i chciały poddać się karze dobrowolnie. Kielecki sąd skazał:

byłego trenera Korony, Dariusza W. – na 3 lata pozbawienia wolności w zawieszeniu na 5 lat, 100 tys. zł grzywny oraz 3-letni zakaz działalności w profesjonalnym futbolu,
byłego trenera bramkarzy Korony, Andrzeja W. – na 2,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 3 lata, 30 tys. zł grzywny, roczny zakaz działalności w profesjonalnej piłce nożnej, pokrycie 6470 zł kosztów sądowych,
byłego sędziego piłkarskiego, Krzysztofa Z. – na 1,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata, grzywnę, przepadek 300 zł łapówki i 2-letni zakaz działalności w profesjonalnym futbolu,
byłego sędziego piłkarskiego, Janusza G. – na 1,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata, grzywnę, przepadek 300 zł łapówki i 3-letni zakaz działalności w profesjonalnym futbolu,
byłego sędziego piłkarskiego, Waldemara T. – na 1,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata, grzywnę, przepadek 400 zł łapówki, 3-letni zakaz działalności w profesjonalnym futbolu,
byłego obserwatora PZPN, Edwarda D. – na 1,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 3 lata, grzywnę, przepadek 900 zł łapówki i 5-letni zakaz działalności w profesjonalnym futbolu,
byłego trenera i byłego p.o. prezesa Motoru Lublin, Romana D. – na 1,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 3 lata, grzywnę, przepadek 7 tys. zł łapówki i 2-letni zakaz działalności w profesjonalnym futbolu.

Na kolejnym posiedzeniu, 21 września, sąd zajmie się m.in. byłym kapitanem kielczan, Arkadiuszem B. Proces tych, którzy nie przyznają się do zarzutów, rozpocznie się 23 września przed Sądem Rejonowym w Kielcach.

Konsekwencje

W wyniku afery oskarżono około 600 osób [stan na 6 października 2011] – w tym obserwatorów, sędziów, działaczy klubowych, trenerów (w tym byłego selekcjonera reprezentacji narodowej), piłkarzy oraz masażystów z Górnika Łęczna i Lecha Poznań, sekretarkę Arki Gdynia oraz burmistrza Janikowa. Część z nich została aresztowana, a część po złożeniu zeznań zwolniono, w tym kilkunastu za kaucją z zakazem opuszczania kraju. Na koniec października 2008 roku według danych z wrocławskiej Prokuratury Krajowej, w proceder korupcyjny zaangażowane były 52 kluby piłkarskie.

Rozmiar korupcji dotarł aż do zarządu PZPN (w styczniu 2007 roku zatrzymano Wita Żelazko, członka Zarządu, byłego arbitra, obserwatora oraz komentatora piłkarskiego), co przyczyniło się do zawieszenia przez Ministra Sportu Tomasza Lipca Zarządu Związku oraz wprowadzenia kuratora w okresie od 19 stycznia do 5 marca 2007 roku (więcej na temat PZPN). Najważniejsi sponsorzy rozgrywek piłkarskich w Polsce, tacy jak Telekomunikacja Polska S.A. oraz Canal+, wyrazili swoje zaniepokojenie tym zjawiskiem, co przejawiało się m.in. w odwołaniu przez Canal+ dorocznej gali Piłkarskich Oscarów oraz ograniczeniu liczby kategorii nagród.

Sędziowie i obserwatorzy

21 lipca 2005 roku Wydział Dyscypliny PZPN nałożył kary na obserwatora meczu Aleksandra Suchanka oraz trzech sędziów za przekupstwo sportowe. Nałożone kary obejmowały dyskwalifikację i wykluczenie z PZPN. 12 stycznia 2006 roku wszczęto postępowanie dyscyplinarne wobec Jana Ćwięka, a 6 lipca 2006 roku zastosowano środki zapobiegawcze wobec sędziów Grzegorza Gromka, Andrzeja Jaremki oraz Sławomira Berezowskiego.

Zarząd PZPN postanowił, że w przypadku postawienia zarzutu karnego związanego z uczciwością zawodów piłkarskich, Wydział Dyscypliny niezwłocznie wszczyna postępowanie dyscyplinarne. W lipcu 2006 roku zawieszono w prawach sędziów zatrzymanych przez policję i wszczęto postępowania wyjaśniające.

Na przestrzeni lat PZPN podejmował szereg działań mających na celu oczyszczenie środowiska sędziowskiego z korupcji, w tym rozwiązanie kolegiów sędziów przy wojewódzkich związkach piłki nożnej.

Kluby, działacze i piłkarze

21 lipca 2005 roku nałożono na Piast Gliwice karę finansową oraz odebrano mu punkty w rozgrywkach II ligi sezonu 2005/2006. W kolejnych latach Wydział Dyscypliny PZPN nałożył kary na inne kluby, takie jak Górnik Łęczna, Arka Gdynia, KSZO Ostrowiec Świętokrzyski oraz inne, w związku z ustawianiem meczów. Kary obejmowały zarówno degradację, jak i odjęcie punktów oraz grzywny finansowe.

Na przykład, Górnik Łęczna został ukarany degradacją o dwie klasy rozgrywkowe oraz karą finansową, a Arka Gdynia również została zdegradowana oraz ukarana grzywną. Widzew Łódź, po długotrwałych procesach, również zmagał się z konsekwencjami korupcji, które ostatecznie doprowadziły do uchwały o przedawnieniu sprawy.

2 sierpnia 2007 roku WD PZPN ukarał Zagłębie Sosnowiec degradacją oraz ujemnymi punktami, a następnie nałożył kary na Zagłębie Lubin oraz Widzew Łódź za „ustawienie” wyników meczów. W wyniku tych działań PZPN dążył do oczyszczenia polskiej piłki nożnej z korupcji.

Skazani

W wyniku śledztwa i postępowań sądowych, liczne osoby związane z polskim futbolem zostały skazane za korupcję. Afera ta miała ogromny wpływ na wizerunek polskiego sportu oraz na przyszłość wielu klubów i ich działaczy.