Afera dojlidzka to wydarzenie o charakterze gospodarczym, które miało miejsce w czasie II Rzeczypospolitej.
Tło
Po odzyskaniu niepodległości Polska przyznawała obywatelstwo mieszkańcom terenów, które znajdowały się pod jej kontrolą. Hrabina Zofia Rydygier, będąca właścicielką majątku Dojlidy oraz browaru, odmówiła jednak przyjęcia obywatelstwa, co skutkowało przejęciem majątku przez państwo. W sierpniu 1919 roku komisariat rządowy w Białymstoku, za pośrednictwem Głównego Urzędu Ziemskiego, zwrócił się do Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych o wprowadzenie przymusowego zarządu nad majątkiem. Minister Franciszek Bardel (PSL „Piast”) zlecił realizację tej sprawy okręgowemu oddziałowi Urzędu Ziemskiego w Siedlcach, jednak nie wydał odpowiedniego rozporządzenia, co skutkowało brakiem podstaw prawnych do podjęcia działań przez Urząd. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej sprawa przejęcia majątku została zawieszona, lecz po rozejmie nowy minister rolnictwa, Juliusz Poniatowski (PSL „Wyzwolenie”), ponownie wywarł presję na wprowadzenie zarządu komisarycznego, nadal jednak nie wydawano stosownych rozporządzeń.
Kiedy hrabina Rydygier nadal mogła zarządzać majątkiem, zdecydowała się na jego sprzedaż. W październiku 1920 roku Naum Cuker nabył część lasów oraz prawo pierwokupu pozostałej ich części. Wkrótce potem hrabina postanowiła sprzedać resztę majątku, który przeszedł w ręce Polsko-Amerykańskiego Banku Ludowego oraz Towarzystwa Przemysłowo-Leśnego Dojlidy, będącego w części własnością tego banku.
12 sierpnia 1921 roku jeden z właścicieli Towarzystwa zaproponował szefowi Głównego Urzędu Ziemskiego, Władysławowi Kiernikowi (PSL „Piast”), aby transakcję zrealizowano przez jego urząd zamiast przez urząd okręgowy, argumentując to krótkim terminem ważności kontraktu do 20 sierpnia. Kiernik odmówił, jednak po kilku dniach bank złożył podobny wniosek, podkreślając pilność sprawy. Zastępca Kiernika zwrócił się do okręgowego oddziału o zgodę na przeprowadzenie transakcji. Ostatecznie 17 sierpnia urzędy wyraziły zgodę, ale negocjacje pomiędzy nabywcą a hrabiną Rydygier trwały aż do 31 sierpnia. Hrabina za majątek otrzymała 75 mln marek polskich.
Bank rozpoczął sprzedaż nabytej ziemi okolicznym chłopom po cenach dwudziestokrotnie wyższych niż cena zakupu, co było sprzeczne z obowiązującym prawem zabraniającym spekulacji w takich sytuacjach. Działania banku zaczęły wzbudzać zainteresowanie mediów, a lokalne władze w Białymstoku zaczęły zgłaszać zastrzeżenia dotyczące ziemi z majątku Dojlidy. Bank próbował załagodzić sytuację, sprzedając ziemię po niższych cenach, lecz nadal nie znajdował nabywców, ponieważ ceny były wciąż ośmiokrotnie wyższe niż rynkowe.
Afera
14 stycznia 1922 roku Okręgowy Urząd Ziemski w Białymstoku otrzymał wniosek o zatwierdzenie sprzedaży majątku księciu Jerzemu Rafałowi Lubomirskiemu. Kierownik urzędu nie zasięgnął jednak opinii swoich przełożonych w Warszawie i po trzech dniach zgodził się na transakcję, której wartość wyniosła 160 mln marek polskich.
Ta transakcja wywołała silną reakcję w mediach, a Naum Cuker złożył pozew przeciwko jej realizacji. Sąd przychylił się do wniosku i zakazał dalszej sprzedaży oraz eksploatacji lasów do czasu rozpatrzenia sprawy.
Afera stała się tematem burzliwej debaty sejmowej 4 kwietnia 1922 roku. Była również jednym z kluczowych punktów dyskusji na temat reformy rolnej oraz kampanii wyborczej w 1922 roku.
Zobacz też
Pałac Rüdigerów w Białymstoku
Linki zewnętrzne
Dojlidziarze, czyli największa afera gospodarcza II RP na mycompanypolska.pl
Przypisy
Bibliografia
Adam Miodowski: Przewłaszczenia dóbr dojlidzkich na tle kampanii politycznej przełomu 1921/1922. Białystok: Wydawnictwo i Drukarnia Libra, 2003. ISBN 83-88463-23-3. Brak numerów stron w książce.