Aetozaury

Aetozaury (Aetosauria – od stgr. αετός aetos – orzeł i σαυρος sauros – jaszczur) to takson gadów (rząd Aetosauria, rodzina Stagonolepididae, syn. Aetosauridae), które wyglądem przypominają współczesne pancerniki oraz późniejsze ankylozaury.

Były one najwcześniejszymi roślinożernymi archozaurami z kladu Crurotarsi.

Charakterystyczną cechą aetozaurów były spiczaste pyski, przypominające ryj świni, które miały bezzębne przody szczęk oraz liściokształtne zęby policzkowe. Taki kształt pyska prawdopodobnie umożliwiał im odkopywanie korzeni i bulw.

Szczęka była stosunkowo lekka, z licznymi pustymi miejscami na nozdrza i inne boczne otwory, co przypominało czaszki ptaków, stąd nazwa orło-jaszczurów dla Aetosauria. Podobnie wyglądała żuchwa.

Pancerz kostny pokrywał szyję, grzbiet, boki oraz ogon. Szczególnie dobrze rozwinięty był nad plecami, z dużymi kostnymi płytami, a u niektórych gatunków występowały także ciężkie kolce, co stanowiło solidną ochronę przed drapieżnikami. Ich kończyny były krótkie, masywne i szeroko rozstawione, podobnie jak u krokodyli. Stopy były małe i szerokie, bez dużych pazurów, typowych dla zwierząt ryjących w ziemi.

Aetozaury osiągały długość do 5 m. Niektóre miały wąskie ciała, podobne w przekroju do krokodyli, podczas gdy inne były szerokie, przypominające żółwie.

Ich skamieniałości odnaleziono w późnotriasowych osadach Ameryki Północnej, Europy i Ameryki Południowej. Wyginęły one podczas późnotriasowego wymierania.

Heckert i Lucas (2000) zdefiniowali rodzinę Stagonolepididae jako klad obejmujący ostatniego wspólnego przodka rodzajów Aetosaurus i Desmatosuchus oraz wszystkich jego potomków. Natomiast Parker (2007) zdefiniował Aetosauria jako klad obejmujący wszystkie taksony bliżej spokrewnione z Aetosaurus i Desmatosuchus niż z rodzajami Leptosuchus, Postosuchus, Prestosuchus, Poposaurus, Sphenosuchus, Alligator oraz Gracilisuchus, a także z gatunkiem Revueltosaurus callenderi. W literaturze terminy Aetosauria i Stagonolepididae są używane zamiennie; jednak analiza kladystyczna przeprowadzona przez Desojo, Ezcurrę i Kischlata (2012) wskazuje, że rodzaj Aetosauroides, a być może także rodzaje Coahomasuchus i Neoaetosauroides, są przedstawicielami Aetosauria, ale nie należą do Stagonolepididae.