Aethelred (król Mercji)

Æthelred

Æthelred (zm. około 709) był królem Mercji od 675 do 704 roku. Jego ojcem był Penda z Mercji, a tron objął po śmierci swojego brata, Wulfhere, który zmarł na skutek choroby. Wkrótce po objęciu władzy, Æthelred najechał Kent, gdzie jego armie zniszczyły miasto Rochester. W 679 roku odniósł zwycięstwo nad swoim szwagrem, Ecgfrith’em z Nortumbrii, w bitwie nad rzeką Trent, co zakończyło militarne zaangażowanie Nortumbrii w sprawy angielskie na południe od Humber. Æthelred przywrócił również królestwo Lindsey pod kontrolę Mercji, chociaż nie był w stanie przywrócić dominacji swoich poprzedników w południowej Wielkiej Brytanii.

Był uważany za pobożnego króla chrześcijańskiego, który dokonał wielu nadań ziemi dla kościoła. W czasie jego panowania, Teodor, arcybiskup Canterbury, przeprowadził reorganizację struktury diecezjalnej, tworząc kilka nowych biskupstw w Mercji i Nortumbrii. Æthelred zaprzyjaźnił się z biskupem Wilfrydem z Yorku, który został wydalony z Nortumbrii; podczas wygnania Æthelred mianował go biskupem Middle Angles i wsparł na synodzie w Austerfield około 702 roku, kiedy Wilfryd domagał się zwrotu ziem kościelnych, z których został pozbawiony.

Żona Æthelreda, Ostryt, była córką króla Oswiu, jednego z władców Nortumbrii w VII wieku. Ostryt została zamordowana w nieznanych okolicznościach w 697 roku, a w 704 Æthelred abdykował, przekazując tron synowi Wulfhere’a, Coenredowi. Po abdykacji Æthelred wstąpił do klasztoru w Bardney, który założył wraz z żoną, i tam został pochowany. Po nim królem został jego syn Ceolred (choć z pewnością nie był synem Ostryt), a możliwe, że Æthelred miał jeszcze jednego syna o imieniu Ceolwald, który przez krótki czas panował przed Ceolredem.

Mercja w VII wieku

W VII wieku Anglia była niemal całkowicie podzielona na królestwa rządzone przez Anglosasów, którzy przybyli do Wielkiej Brytanii około dwustu lat wcześniej. Królestwo Mercji obejmowało tereny dzisiejszej Anglii. Genealogie królewskie zachowane w Kronice anglosaskiej oraz zbiorach anglosaskich wskazują, że domy królewskie wywodziły się od założyciela o imieniu Icel, stąd ród królewski Mercjan znany jest jako Iclingas. Najwcześniejszym królem Mercjan, o którym zachowały się konkretne informacje historyczne, był Penda, ojciec Æthelreda. Obok Mercji istniały większe sąsiednie królestwa: Nortumbria na północy, zjednoczona z Bernicją, Deirą i Wschodnią Anglią na wschodzie, oraz Wessex i królestwo Saksonii Zachodniej na południu.

Według Historia ecclesiastica gentis Anglorum, autorstwa mnicha Bedy z VIII wieku, było siedmiu wczesnych władców anglosaskich, którzy sprawowali imperium, czyli zwierzchnictwo nad innymi królestwami. Piątym z nich był Edwin z Nortumbrii, który zginął w bitwie pod Hatfield Chase z rąk połączonych sił, w tym Cadwallona, brytyjskiego króla Gwynedd oraz Pendy. Po śmierci Edwina Nortumbria na krótko rozpadła się na dwa podkrólestwa: Bernicję i Deirę. Wkrótce potem Oswald, siostrzeniec Edwina, zabił Cadwallona i ponownie zjednoczył królestwa, przywracając hegemonię Nortumbrii nad południową Anglią. W 642 roku Penda zabił Oswalda w bitwie pod Maserfield, co spowodowało ponowny podział Nortumbrii. Syn Oswalda, Oswiu, zasiadł na tronie Bernicji, a syn Osrica, Oswin, objął tron południowej części królestwa – Deiry.

W 655 roku Oswiu pokonał i zabił Pendę w bitwie pod Winwaedami. Oswiu ustanowił Peadę, syna Pendy, królem południowej Mercji, a sam rządził północną częścią; po zamordowaniu Peady w 656 roku Oswiu przejął kontrolę nad całą Mercją. W 658 roku doszło do zamachu stanu, który obalił zwierzchnictwo Nortumbrii i ustanowił Wulfhere królem. Po 670 roku Wulfhere stał się najpotężniejszym królem w południowej Brytanii, sprawując efektywną hegemonię nad wszystkimi królestwami anglosaskimi z wyjątkiem Nortumbrii.

Głównym źródłem dla tego okresu jest Historia Bedy, ukończona około 731 roku. Pomimo że koncentruje się na historii kościoła, dostarcza także cennych informacji o wczesnych królestwach anglosaskich. W przypadku królestw Wessex i Kent Beda miał informatorów, którzy dostarczali mu szczegółowych informacji, jednak w przypadku Mercji był mniej poinformowany. Innym źródłem dla tego okresu jest Kronika anglosaska, sporządzona pod koniec IX wieku w Wessex, która zawiera wiele informacji z wcześniejszych okresów.

Przodkowie i wczesne panowanie

Æthelred był synem Pendy z Mercji. Żona Pendy, Cynewise, została wspomniana przez Bedy, który nie odnosi się do jej dzieci; inne żony Pendy nie są znane, więc istnieje prawdopodobieństwo, że to ona była matką Æthelreda. Kronika anglosaska podaje, że Penda miał pięćdziesiąt lat w 626 roku i panował przez trzydzieści lat, co sugerowałoby, że miał osiemdziesiąt lat w chwili śmierci, co jest uważane za mało prawdopodobne, ponieważ dwóch jego synów, Wulfhere i Æthelred, byli młodzi, kiedy Penda zginął. Bardziej prawdopodobne jest, że Penda miał pięćdziesiąt lat w chwili śmierci, a nie w chwili wstąpienia na tron. Data urodzenia Æthelreda jest nieznana, ale Beda opisuje Wulfhere’a jako młodzieńca w momencie jego wstąpienia na tron w 658 roku, co sugeruje, że zarówno on, jak i Æthelred mogli być nastolatkami. Wczesne źródła nie podają, czy Æthelred był starszy, czy młodszy od Wulfhere’a.

O dzieciństwie Æthelreda nie wiadomo nic. Miał jeszcze jednego brata, Peadę, i dwie siostry, Cyneburh i Cyneswith; istnieje też możliwość, że Merewalh, król Magonsæte, był jego bratem.

W 674 roku, według Stephena z Ripon, Wulfhere „podburzył wszystkie narody południa przeciwko [Nortumbrii]”, ale został pokonany przez syna Oswiu – Egfryta, który zmusił go do poddania Lindsey i zapłacenia daniny. Wulfhere przeżył tę klęskę, ale zmarł w 675 roku, prawdopodobnie na skutek choroby, a Æthelred objął tron.

Pierwszym odnotowanym aktem rządów Æthelreda jest atak na Kent w 676 roku, kiedy jego armie spustoszyły miasto Rochester, siedzibę biskupów zachodniego Kentu. Powód jego ataku nie jest znany, ale mógł mieć na celu uniemożliwienie królowi Hlothere z Kentu odzyskania kontroli nad Surrey, które niedawno znajdowało się pod wpływem Mercji dzięki Wulfhere’owi. Możliwe, że Æthelred szukał zemsty za zabójstwo synów Eormenreda z Kentu; morderstwa te były zainicjowane przez Egberta I, brata Hlothere, a Æthelred mógł być wujem zamordowanych książąt. Inna teoria sugeruje, że królowie Essex mogli dążyć do inwazji po niedawnych próbach zdobycia dominacji nad wschodnimi Sasami przez królestwo Kent. Bez względu na powód, Hlothere prawdopodobnie został zmuszony do zaakceptowania zwierzchnictwa Æthelreda. Zniszczenia w Rochester były tak znaczne, że urzędujący biskup Putta wycofał się z diecezji; jego następca, Cwichhelm, również zrezygnował z urzędu „z powodu jej ubóstwa”.

Na początku panowania Æthelreda, Teodor, arcybiskup Canterbury, rozpoczął znaczną reorganizację kościoła w Mercji. W 675 roku usunął Winfreda z pozycji biskupa Lichfield, a w ciągu następnych czterech lat podzielił rozległą stolicę Mercjan na pięć diecezji: Leicester, Lichfield, Worcester, Dorchester i Hereford. Æthelred był pobożnym królem, „bardziej znanym ze swojego pobożnego usposobienia niż umiejętności wojennych”, i przekazał kilka darów ziemi dla rozwijającego się kościoła, m.in. ziemie w Tetbury, Long Newnton i Somerford Keynes. Istnieje też tradycja, że Æthelred był związany z założeniem opactwa Abingdon w południowym hrabstwie Oxfordshire.

Stosunki z Nortumbrią

Mercja była w konflikcie z Nortumbrią od co najmniej 633 roku, kiedy Penda z Mercji pokonał i zabił Edwina z Nortumbrii w bitwie pod Hatfield Chase. Jednak między dwoma królestwami istniały również małżeństwa dyplomatyczne: siostra Æthelreda, Cyneburh, poślubiła Alfrida, syna Oswiu z Nortumbrii, a zarówno Æthelred, jak i jego brat Peada poślubili córki Oswiu. Małżeństwo Cyneburh z Alfridem miało miejsce krótko po roku 650, a małżeństwo Peady z Ealhflæd nastąpiło wkrótce potem; data zawarcia małżeństwa Æthelreda z Ostryt jest nieznana, ale musiało to nastąpić przed 679 rokiem, ponieważ Beda wspomina o nim w kontekście bitwy nad Trentem.

Beda nie podaje przyczyny bitwy, mówi tylko, że miała miejsce w dziewiątym roku panowania Egfryta. Więcej informacji znajdziemy w relacji o wyniku. Ælfwine, młody podkról Deiry, został zabity; był on bratem Ostryt i Egfryta, cieszył się dużą sympatią zarówno w Mercji, jak i Nortumbrii po małżeństwie Æthelreda z Ostryt. Według Bedy jego śmierć groziła dalszym konfliktem między dwoma królestwami, ale interweniował Teodor, arcybiskup Canterbury: „Teodor, umiłowany przez Boga, wzywając Bożą pomoc, swoją zbawienną radą stłumił płomienie tego strasznego niebezpieczeństwa. W rezultacie przywrócono pokój między królami i narodami, a zamiast dalszego rozlewu krwi królowi Egfrytowi wypłacono zwyczajowe odszkodowanie za śmierć jego brata.” Æthelred ponownie objął Lindsey po bitwie; tym razem zmiana kontroli była trwała, a Lindsey pozostała częścią Mercji aż do inwazji wikingów w IX wieku, która spowodowała znaczne zmiany na mapie Anglii. Konflikt między Nortumbrią a Mercją nie zakończył się całkowicie po tej dacie; szkockie kroniki odnotowują, że Aethelbald, król Mercji z VIII wieku, spustoszył terytorium Nortumbrii w 740 roku, kiedy król Eadbert był nieobecny, walcząc z Piktami. Jednak bitwa nad rzeką Trent skutecznie zakończyła zaangażowanie Nortumbrii w południowej Wielkiej Brytanii.

Konflikt między biskupem Wilfrydem z Yorku a kościołem oraz świeckim establishmentem doprowadził do wydalenia Wilfryda z Nortumbrii i podziału jego rozległej diecezji, a Æthelred stanął po stronie Egfryta przeciwko Wilfrydowi. Po śmierci Egfryta w 685 roku arcybiskup Teodor zaaranżował pojednanie między Wilfrydem a Aldfrithem, następcą Egfryta, ale w 692 roku Aldfrith i Wilfryd skłócili się, co doprowadziło do wygnania Wilfryda do Mercji. Æthelred teraz poparł Wilfryda, czyniąc go biskupem Middle Angles i broniąc go na soborze w Austerfield około 702 roku, kiedy Wilfryd argumentował swoją sprawę przed zgromadzeniem biskupów pod przewodnictwem arcybiskupa Bertwalda z Canterbury. Wsparcie Æthelreda dla Wilfryda wplątało go w spór zarówno z Canterbury, jak i Nortumbrią, a jego motywacje nie są jasne, chociaż może to być związane z tym, że niektóre klasztory Wilfryda znajdowały się na terytorium Mercji.

Południowe królestwa

Dwa statuty z 681 roku pokazują, że Æthelred przyznał ziemię w pobliżu Tetbury, na współczesnej granicy między Gloucestershire a Wiltshire. Może to wskazywać, że Æthelred był w stanie rozszerzyć wpływy Mercji na terytorium Sasów Zachodnich, podobnie jak wcześniej Wulfhere. Zachodni Saksoni zdołali odrodzić się militarnie pod rządami Cædwalla, króla Wessex od około 685 do 688 roku, ale kiedy Cædwalla wyruszył w pielgrzymkę do Rzymu, mogło dojść do wewnętrznych konfliktów przed objęciem tronu przez jego następcę, Ine. Cædwalla z powodzeniem podbił królestwa Sussex i Kent, a jego abdykacja mogła przyczynić się do niespokojnej historii południowego wschodu w następnych latach. W Kent Oswin zyskał władzę, choć tylko we wschodniej części królestwa, podczas gdy zachodnią częścią królestwa rządził Swæfheard, syn Sebbi, króla Essex. Æthelred mógł udzielić wsparcia zarówno Swæfheardowi, jak i Oswinowi; dla każdego z tych królów przetrwał statut, w którym Æthelred potwierdzał nadania ziemi, których dokonali w Kent, a inwazja Æthelreda na Kent w 676 roku wskazuje na jego sprzeciw wobec tradycyjnego rodu królewskiego w Kent. Interesujący jest także statut Swæfhearda z 691 roku, ponieważ wskazuje, że Æthelred najechał Kent; sugerowano, że Æthelred zamierzał umieścić Wilfryda na tronie arcybiskupa w Canterbury, ale jeśli tak, to mu się to nie udało. Alternatywnie, Æthelred mógł potrzebować pomocy w Kent ze strony wschodnich Sasów, którzy do tego czasu mogli być niezależni od Mercji przez dekadę lub dłużej. Wschodni Sasi powrócili do regionów Mercji w ciągu następnych kilku lat: statut Æthelreda, datowany na lata 693-704, pokazuje, że nadał ziemię biskupowi Londynu Wealdhere, a w 704 roku Æthelred zgodził się na dotację udzieloną przez Swæfheard. Ten ostatni statut wydaje się również sugerować, że Mercjanie ustanowili comes, czyli lokalnego urzędnika, w celu ochrony ich interesów.

Pomimo tych dowodów na zaangażowanie Mercjan na południowym wschodzie, niewiele wskazuje na to, że Æthelred miał jakiekolwiek ambicje ekspansjonistyczne w tym kierunku. Rośnie siła zachodnich Sasów pod rządami Cædwalla i Ine ograniczyłaby możliwości Mercjan w tym zakresie. Nortumbryjczycy nie rozpraszali już uwagi; byli powstrzymywani na północ od Humber od czasu bitwy nad Trentem i stali się jeszcze mniejszym zagrożeniem po katastrofalnej klęsce w 685 roku z rąk Piktów. Możliwym wyjaśnieniem jest to, że Æthelred był zajęty wojną z Walijczykami. W tym samym czasie Hwicce stali się bardziej zdecydowani w regionach Mercji. Ostatnim władcą Hwicce, który przyjął tytuł króla, był Oshere, który zmarł w 685 roku; jednak od połowy lat siedemdziesiątych VII wieku zabiegał o zgodę Æthelreda na swoje dotacje, a Æthelred uważał go za podkróla. Dalsze dowody zaangażowania Æthelreda wśród Hwicce pochodzą ze statutu, w którym przyznaje on ziemię dla pastora w Gloucestershire na terytorium Hwicce; ogólnie uważa się, że statut jest sfabrykowany, ale wydaje się, że jest oparty na autentycznym wcześniejszym źródle.

Abdykacja i ostatnie lata

Ostryt została zamordowana w 697 roku w nieznanych okolicznościach; według Bedy za morderstwo odpowiedzialny był „jej własny lud, wodzowie Mercjan”. Beda zauważa, że śmierć Peady czterdzieści lat wcześniej wynikała „ze zdrady, jak się mówi, jego własnej żony”; żoną Peady była Ealhflæd, siostra Ostryt. Stąd morderstwo Ostryt mogło być zemstą za zabójstwo Peady, choć może być również interpretowane jako oznaka ciągłej wrogości między Nortumbrią a Mercją. Ostryt została pochowana w Bardney w Lindsey, w klasztorze, w którym za jej namową przechowywano i czczono relikwie jej wuja, Oswalda z Nortumbrii, chociaż istnieją również dowody na opór w Bardney wobec kultu Oswalda, co sugeruje złe stosunki między dwoma królestwami.

W 704 roku Æthelred abdykował, aby zostać mnichem i opatem w Bardney, pozostawiając królestwo swojemu siostrzeńcowi Coenredowi. Władcy Mercjan z VII wieku często patronowali placówkom religijnym poza centrum Mercji, być może w celu zdobycia poparcia w odległych prowincjach. Zainteresowanie Æthelreda i Ostryt Bardneyem jest zgodne z tym wzorcem. Zachęcanie do kultu świętych królewskich w obszarach poza centralnymi ziemiami Mercjan również wydaje się być celową polityką, a zarówno Æthelred, jak i Ostryt byli później czczeni jako święci w Bardney. Wygląda na to, że Æthelred nadal miał wpływy w królestwie po swojej abdykacji: fragment z Vita Sancti Wilfrithi autorstwa Stefana z Ripon pokazuje, że Æthelred wzywał Coenreda do zawarcia pokoju z Wilfrydem. Data śmierci Æthelreda nie jest znana; wiadomo, że został pochowany w Bardney.

Æthelred miał co najmniej jednego syna, Ceolreda. Według XIII-wiecznej Chronicon Abbatiae de Evesham, Ceolred nie był synem Ostryt, chociaż nie wymienia matki Ceolreda, a historyk Ann Williams sugeruje, że Æthelred mógł ożenić się ponownie po śmierci Ostryt. Jednak Susan Kelly twierdzi, że Ostryt była „najprawdopodobniej (choć nie na pewno)” matką Ceolreda. Ceolred wstąpił na tron w 709 roku, po abdykacji Coenreda, który udał się na pielgrzymkę do Rzymu. Jedna wersja listy królów Mercji przedstawia króla imieniem Ceolwald, który panował po Ceolredzie, co sugeruje, że jeśli Ceolwald istniał, mógł być również synem Æthelreda.

Przypisy

Bibliografia

Główne źródła

Alan Orr Anderson: Scottish Annals from English Chroniclers A.D. 500–1286. London: D. Nutt, 1908. OCLC 1248209.

Beda Czcigodny: Ecclesiastical History of the English People. Revised by R. E. Latham. London: Penguin, 1991. ISBN 0-14-044565-X.

D.H. Farmer: The Age of Bede. London: Penguin, 1988. ISBN 0-14-044437-8.

Thomas Forrester: The Chronicle of Henry of Huntingdon. Felinfach: Llanerch Press, 1991. ISBN 0-947992-55-3.

Michael Swanton: The Anglo-Saxon Chronicle. New York: Routledge, 1996. ISBN 0-415-92129-5.

Pozostałe źródła

Nicholas Brooks: The Early History of the Church of Canterbury: Christ Church from 597 to 1066. London: Leicester University Press, 1984. ISBN 0-7185-0041-5.

Michelle P. Brown, Carole A. Farr: Mercia: An Anglo-Saxon kingdom in Europe. Continuum, 2001. ISBN 0-8264-7765-8.

Roger Collins, Judith McClure: The Ecclesiastical History of the English People. trans. Bertram Colgrave. Oxford: Oxford University Press, 1994. ISBN 0-19-283866-0.

Kelly, S. E. „Osthryth (Ostrith) (zm. 697), queen of the Mercians”. Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press, 2004. Dostęp 2015-02-09.

D.P. Kirby: The Earliest English Kings. London: Routledge, 1992. ISBN 0-415-09086-5.

Michael Lapidge: The Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England. Oxford: Blackwell Publishing, 1999. ISBN 0-631-22492-0.

Frank M. Stenton: Anglo-Saxon England. Oxford: Clarendon Press, 1971. ISBN 0-19-821716-1.

Thacker, Alan, „St Wilfrid”, w Michael Lapidge: The Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England. Oxford: Blackwell Publishing, 1999. ISBN 0-631-22492-0.

Williams, Ann, Kingship and Government in Pre-Conquest England, c. 500–1066. Basingstoke: Macmillan, 1999. ISBN 0-333-56798-6.

Williams, Ann. „Æthelred (zm. po 704)”. Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press, 2004. Dostęp 2008-03-25.

Yorke, Barbara, „The Origins of Mercia”, w Michelle P. Brown, Carole A. Farr: Mercia: An Anglo-Saxon kingdom in Europe. Continuum, 2001. ISBN 0-8264-7765-8.

Yorke, Barbara, Kings and Kingdoms in Early Anglo-Saxon England. London: Seaby, 1990. ISBN 1-85264-027-8.

Zaluckyj, Sarah, & Zaluckyj, John, „The Age of Mercian Supremacy”, w Sarah Zaluckyj: Mercia: The Anglo-Saxon Kingdom of Central England. Logaston: Logaston Press, 2001. ISBN 1-873827-62-8.

Sarah Zaluckyj: Mercia: The Anglo-Saxon Kingdom of Central England. Logaston: Logaston Press, 2001. ISBN 1-873827-62-8.