Aeshnomorpha to takson ważek należący do podrzędu Epiprocta oraz infrarzędu różnoskrzydłych.
Morfologia
Owad dorosły
Ważki z grupy Aeshnomorpha, podobnie jak inne ważki różnoskrzydłe, charakteryzują się dużą głową, w której znajdują się oczy złożone. Oczy te mają większe fasetki po stronie grzbietowej i mniejsze po stronie brzusznej, a ich umiejscowienie jest bardzo bliskie, co czasami prowadzi do ich kontaktu. W obrębie tej grupy zauważalny jest przynajmniej mały płat intraokularny.
Jak w przypadku innych ważek różnoskrzydłych, w pozycji spoczynkowej skrzydła są rozpostarte na boki. Użyłkowanie tych skrzydeł cechuje się przynajmniej spłaszczonym sektorem radialnym, który jest lepiej wyodrębniony niż u bardziej bazalnych taksonów. Wyjątkiem są Archipetalia i niektóre kopalne Gomphaeschninae, gdzie druga gałąź żyłki radialnej tylnej jest przynajmniej nieco pofalowana. U Aeschnodea to falowanie modyfikuje się w zakrzywienie. W pierwotnym planie budowy użyłkowanie Aeshnoptera cechuje się równoległymi pierwszą i drugą gałęzią żyłki radialnej w odcinkach nasadowych, które są oddzielone przez pojedynczy szereg komórek, jak również mniej lub bardziej pofalowanymi gałęzią 3/4 żyłki radialnej tylnej oraz żyłką medialną przednią. Cechy te jednak zanikły wtórnie u części taksonów kopalnych oraz u Archipetalia. Trójkąty dyskoidalne u Aeshnomorpha w obu parach skrzydeł wykazują podobne, wydłużone kształty. U większości przedstawicieli tej grupy hypertriangulum jest podzielone przynajmniej jedną żyłką poprzeczną.
Odwłok, z wyjątkiem rodzajów Archipetalia oraz Gomphaeschna, na grzbietowych stronach niektórych tergitów wykazuje rozwinięte właściwe podłużne żeberka pośrodkowe, a nie tylko ostre fałdy oskórka. W pierwotnym planie budowy odwłok samca zawiera wtórny aparat kopulacyjny, gdzie ostatni segment pęcherzyka nasiennego (vesicula spermalis) posiada parzyste flagellae oraz krótką ligulę w kształcie litery „L”, której przednio-brzuszna powierzchnia jest w formie ostrej listewki rozdzielającej walwy. Posiada również wydłużone, pośrodkowe wcięcie lamina anterior oraz blaszkowate hamuli anteriores skierowane dośrodkowo, a hamuli posteriores są silnie zredukowane.
Larwa
Larwy Aeshnomorpha mają wyraźnie wystające ku przodowi oczy złożone, które osiągają największą szerokość przed wysokością panewek czułkowych. Ich wargi dolne tworzą maskę z wydłużonym przedbródkiem. Przedżołądek jest wyposażony w małe, guzkowate płaty z ośmioma lub mniej zgrupowanymi w klaster ząbkami. Na końcu odwłoka znajduje się wyraźna piramidka analna, utworzona przez wydłużone przysadki odwłokowe, paraprokty oraz wyrostki epiproktów, co łączy je z innymi Neoanisoptera. Wyrostki epiproktów zazwyczaj posiadają rozwidlenie na końcach. Z wyjątkiem Austropetaliida, larwy charakteryzują się obecnością mięśnia poprzecznego nie tylko w szóstym, ale także w piątym segmencie odwłoka, co umożliwia im poruszanie się za pomocą napędu odrzutowego, polegającego na gwałtownym wypuszczaniu wody z komory rektalnej.
Taksonomia
Takson Aeshnomorpha został wprowadzony przez Hansa Klausa Pfau w 1991 roku pod nazwą Palanisoptera, jednak ta nazwa została już wykorzystana przez Hansa Lohmanna. W 1996 roku Günter Bechly wprowadził ten takson jako Aeshnata, lecz Lohmann również użył tej nazwy w nieopublikowanym manuskrypcie z 1995 roku oraz w opublikowanej pracy z 1996 roku dla innego taksonu, odpowiadającego Aeshnodea według klasyfikacji Bechly’ego. Nazwę Aeshnomorpha zaproponowali Bechly i współpracownicy w 2001 roku, obejmując w niej wszystkie Aeshnoptera z wyjątkiem wymarłego rodzaju Cymatophlebiella oraz wymarłej nadrodziny Mesuropetaloidea. Filogeneza Aeshnomorpha według pracy Bechly’ego z 2007 roku przedstawia się w następujący sposób:
- Austropetaliida
- Archipetaliidae
- Austropetaliidae
- Panaeshnida
- †Progobiaeshnidae
- Aeshnida
- †Cymatophlebioidea
- †Rudiaeschnidae
- †Cymatophlebiidae
- Paneuaeshnida
- †Paracymatophlebiidae
- Euaeshnida
- Eumorbaeschnidae
- Neoaeshnida
- Gomphaeschnidae
- Aeshnodea
- Allopetaliidae
- Euaeshnodea
- Brachytronidae
- Aeshnoidea
- Telephlebiidae
- Aeshnidae – żagnicowate
Przypisy