Aerosanie

Aerosanie to pojazd na płozach, który jest napędzany silnikiem ze śmigłem (zazwyczaj pchającym), stanowiący rodzaj sań napędzanych silnikiem spalinowym, podobnie jak skuter śnieżny. Umożliwiają one poruszanie się po terenach pokrytych śniegiem lub lodem. Prędkość, jaką mogą osiągnąć, wynosi od 25 do 140 km/h, w zależności od ich konstrukcji. Pojazdy te zyskały popularność podczas wojny radziecko-fińskiej w latach 1939-1940 oraz w czasie II wojny światowej, będąc na wyposażeniu Armii Czerwonej. Polska nazwa pochodzi z rosyjskiego słowa aэросани, co podkreśla ich „powietrzny” napęd.

Historia

Uważa się, że pierwsze aerosanie zostały stworzone przez młodego Igora Sikorskiego w latach 1909-1910, wykonane ze sklejki i wyposażone w silnik lotniczy oraz śmigło. Początkowo miały one pełnić rolę środka transportu, a około 1915 roku zaczęły być wykorzystywane w celach wojskowych. W trakcie wojny radziecko-fińskiej niektóre modele zostały uzbrojone w karabiny maszynowe, ale służyły również do transportu i ewakuacji rannych. Ze względu na ograniczoną manewrowość i słabe możliwości pokonywania wzniesień, aerosanie sprawdzały się głównie w otwartym terenie, na zamarzniętych rzekach i jeziorach.

Główne zastosowanie wojskowe tych pojazdów obejmowało zwiad i rozpoznanie, z opcją przeprowadzania rajdów na tyły wroga w dalekiej północy. Były szczególnie skuteczne w głębokim śniegu, gdzie mogły poruszać się z prędkością około 25-35 km/h, podczas gdy inne pojazdy grzęzły. Z tego powodu ich konstrukcja została zmodyfikowana, wprowadzając m.in. lekki pancerz czołowy o grubości 10 mm. Pojazdy zorganizowano w bataliony transportowe lub bojowe, liczące po 45 sztuk w trzech kompaniach, często współpracując z piechotą poruszającą się na nartach. Aerosanie transportowe, które mogły przewozić do 4 żołnierzy, były zazwyczaj osłaniane przez dwuosobowe wersje uzbrojone w karabiny maszynowe. Ze względu na niską odporność na wybuchy, zwłaszcza ogień moździerzy, nie były stosowane w bezpośrednich atakach.

Typy

W latach 20. i 30. XX wieku w armii używane były głównie konstrukcje Andrieja Tupolewa, od ANT-I do ANT-V. Pierwsze wojskowe modele użyte podczas wojny w Finlandii to KM-5 oraz OSGA-6 (później oznaczone jako NKŁ-6), produkowane w Moskwie. W trakcie II wojny światowej pojawiły się zmodyfikowane wersje, takie jak NKŁ-16/41 i NKŁ-16/42, a produkcję przeniesiono do fabryk ZiS i GAZ oraz mniejszych zakładów. W 1941 roku do produkcji seryjnej weszła lekko opancerzona konstrukcja M. Andriejewa NKŁ-26. W 1942 zaczęto produkować aerosanie RF-8, które były napędzane silnikiem samochodowym GAZ-M1, a później powstały też ciężkie aerosanie szturmowe ASD-400.

Według radzieckiej klasyfikacji aerosanie podzielono na następujące typy:

NKŁ (НКЛ)
NKŁ-6 (НКЛ-6)
NKŁ-16 (НКЛ-16)
NKŁ-16/41 (НКЛ-16/41)
NKŁ-16/42 (НКЛ-16/42)
NKŁ-26 (НКЛ-26)
RF-8 (GAZ-98) (РФ-8 (ГАЗ-98)

Okres powojenny

Radzieckie aerosanie nie były jedynymi pojazdami tego typu zdolnymi do poruszania się po śniegu. Inne kraje, takie jak USA, również podjęły próby budowy podobnych konstrukcji, co doprowadziło do powstania w latach 50. i 60. tzw. KRISTI snowcats, produkowanych pod nazwą snowplane (konstrukcja z lat 1947-1949, z różnymi wariantami nazwy w zależności od producenta). Z powodu ograniczonych możliwości poruszania się w górach i terenie pofałdowanym, ich produkcja została wstrzymana na rzecz pojazdów gąsienicowych, takich jak ratraki.

Obecnie dostępne są m.in. aerosanie-amfibia AS-2 opracowane przez rosyjskie zakłady Tupolewa, łączące cechy poduszkowca i aerosań (maksymalna prędkość 90 km/h na śniegu, 50 km/h na wodzie) w wersjach sanitarnej oraz pasażersko-transportowej.

Bibliografia

Steven Zaloga, James Grandsen (1984). Soviet Tanks and Combat Vehicles of World War Two, s. 185–87, Londyn: Arms and Armour Press. ISBN 0-85368-606-8.