Aerofony

Aerofony (gr. aeros = powietrze, gr. phonē = głos) to kategoria instrumentów muzycznych, w której drgające powietrze pełni rolę głównego źródła dźwięku (wibratora). Do grupy aerofonów zaliczają się instrumenty dęte, w których dźwięk powstaje w wyniku zadęcia, a powietrze tworzy słup w ograniczonym kanale (przykłady to trąbka, klarnet, obój i flet), oraz instrumenty, w których powietrze drga w przestrzeni nieograniczonej (takie jak bat, czurynga, fisharmonia, akordeon, regał).

W starszych publikacjach aerofony były utożsamiane z instrumentami dętymi. Klasyfikacja naukowa z 1914 roku, a także współczesne badania instrumentoznawcze i instrumentologiczne, uznają instrumenty dęte za część zbioru aerofonów, uzupełnionego o aerofony wolne.

Budowa i zasada działania

Budowa oraz zasada działania aerofonów z grupy dętych właściwych opisane są w artykule o instrumentach dętych. W przypadku aerofonów wolnych, wibracje powietrza są generowane przez szybkie ruchy całego instrumentu lub jego części. W czuryndze fale akustyczne wytwarza kawałek drewna, który obraca się wokół dłoni muzyka, tworząc ruch wirowy. Podobnie działają przedmioty, które nie są przeznaczone do grania, takie jak bąk dziecięcy, szabla czy bat; cykliczna zmiana gęstości powietrza, gdy powietrze mija ostrą krawędź przedmiotu, tworzy fale dźwiękowe. Wysokość dźwięku tych instrumentów zależy od ich kształtu oraz prędkości ruchu. W takich instrumentach jak fisharmonia, akordeon, regał oraz w stroikowych piszczałkach organowych, drgania powietrza są generowane przez stroik, który ma podobną budowę do stroika klarnetowego, ale wysokość dźwięku jest determinowana przez konstrukcję stroika, a nie rozmiar korpusu formującego słup powietrza.

Podział

Hornbostela-Sachsa

W 1914 roku Erich Moritz von Hornbostel i Curt Sachs opracowali klasyfikację naukową, której rewizja miała miejsce w 2001 roku przez Konsorcjum MIMO. Aerofonom przypisano główny identyfikator 4 oraz:

41: Aerofony wolne – wibrujące powietrze nie jest ograniczone przewodem instrumentu,
411: Aerofony wolne dyslokujące powietrze – strumień powietrza uderza w ostrą krawędź lub krawędź jest przemieszczana przez powietrze,
412: Aerofony wolne interrupcyjne – strumień powietrza jest periodycznie przerywany,
413: Aerofony wybuchowe – powietrze jest pobudzane do wibracji przez pojedyncze pobudzenie zagęszczającym powietrze uderzeniem,
42: Instrumenty dęte właściwe – powietrze wibruje wewnątrz samego instrumentu.

420: Instrumenty krawędziowe, które nie są fletami – wabiki myśliwskie na kaczki,
421: Instrumenty krawędziowe lub flety – wąski strumień powietrza jest skierowany na krawędź instrumentu w celu pobudzenia słupa powietrza,
422: Piszczałki stroikowe – słup powietrza drga dzięki przerywanemu napływowi strumienia powietrza przez stroik,
423: Labrosony (instrumenty stroikowe wargowe) – instrumenty, w których strumień powietrza przechodzi przez wibrujące wargi muzyka, co umożliwia bezpośredni dostęp do słupa powietrza,
424: Piszczałki membranowe – słup powietrza jest pobudzany do drgań dzięki okresowym uderzeniom strumienia powietrza, które przechodzi przez membranę otwierającą i zamykającą szczelinę.

Klasyfikacja Hornbostela-Sachsa wprowadza także przyrostki definiujące dodatkowe parametry:

-1: wibracje sprzężone z przetwornikiem dla uzyskania sygnału elektrycznego emitowanego przez wzmacniacz i głośniki,
-4: zmiana długości przewodu instrumentu (z krąglikami itp.) w celu uzyskania przewidzianego do gry stroju nominalnego,
-5: z komorą powietrzną (kapsułą),
-6: ze zbiornikiem powietrza,
-7: z otworami bocznymi zatykanymi palcami,
-8: z klawiaturą,
-9: z napędem mechanicznym.

Praktyczny

Podział oparty na konstrukcji oraz sposobie wzbudzania dźwięku stosowany jest dla podgrupy 42 (instrumenty dęte właściwe) i omówiony jest w artykule o instrumentach dętych.

Historia

Aerofony to jedne z najstarszych instrumentów muzycznych, po idiofonach. Ich pochodzenie sięga prehistorii i jest związane z czynnikami rytualnymi. Aerofony były wytwarzane z roślinnych komponentów (np. piskawki ze źdźbła trawy, prymitywne trąbki z liści trzciny czy pustych gałęzi) oraz ze zwierzęcych i ludzkich kości (piszczałki z zadęciem krawędziowym i poprzecznym). W starożytności istniały już wszystkie rodzaje współczesnych instrumentów dętych. W historii muzyki aerofony zyskały na znaczeniu w okresie baroku, kiedy stały się kluczowym elementem instrumentarium kapel. Od epoki romantyzmu są jedną z głównych grup w orkiestrze symfonicznej.

Przypisy

Bibliografia

Alexander Buchner: Encyklopedia instrumentów muzycznych. Racibórz: R.A.F. SCRIBA, 1995. ISBN 83-85578-71-4.
Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.
Kazimierz Sikorski: Instrumentoznawstwo. Kraków: PWM, 1975. OCLC 750005911.
Mała encyklopedia muzyki. Stefan Śledziński (red.). Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00958-6.
Katarzyna Wełpa, Monika Sadura: Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu. Maria Jost-Prześlakowska (red.). Szydłowiec: MLIM, 1996. ISBN 83-904721-2-0.
Beniamin B. Vogel Beniamin B., Rewizja klasyfikacji instrumentów muzycznych Hornbostela-Sachsa przez Konsorcjum MIMO, [w:] NIMiT [online], MKiDN, 31 marca 2015 [dostęp 2024-11-14] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-05] (pol.).