Aelia Capitolina

Aelia Capitolina (pełna nazwa łacińska: Colonia Aelia Capitolina, a od końca II wieku Aelia Capitolina Commodiana Pia Felix) to miasto, które zostało wzniesione przez cesarza Hadriana w 130 roku n.e., na miejscu zniszczonej Jerozolimy, która upadła w 70 roku. Miasto uzyskało status kolonii rzymskiej. Możliwe, że jego powstanie przyczyniło się do wybuchu powstania Bar Kochby, które miało miejsce w latach 132-135.

Historia

Jak podaje Józef Flawiusz, Jerozolima była po pierwszym powstaniu żydowskim w ruinie. Nie ma jednak pewnych informacji na temat okoliczności, w jakich Hadrian odbudował miasto. Zgodnie z relacjami Kasjusza Diona, cesarz początkowo miał zamiar uczynić z odbudowy miasta dar dla Żydów. Po osobistej wizycie w Jerozolimie zdecydował się jednak na przekształcenie go w rzymską kolonię, w której osiedlił żołnierzy, a także zakazał Żydom powrotu do odbudowanego miasta. To działanie wzbudziło oburzenie wśród radykalnych Żydów, którzy przygotowywali się do zbrojnego powstania pod wodzą Szymona Bar Kochby. Powstanie to zostało stłumione przez Rzymian. W ramach represji, Hadrian zmienił nazwę prowincji Judei na Syria Palesitna, zakazał Żydom wstępu do Jerozolimy (z wyjątkiem dnia Tisza be-Aw) i wprowadził kult rzymskich bogów. Na miejscu zburzonej świątyni jerozolimskiej wybudował świątynię poświęconą Jowiszowi Kapitolińskiemu. Nie jest pewne, czy fundacja rzymskiej kolonii oraz kult Jowisza miały miejsce przed czy po stłumieniu powstania. Zakaz wstępu Żydów obowiązywał aż do IV wieku włącznie. Miasto nie miało murów obronnych, a jego ochronę stanowił niewielki garnizon żołnierzy z legionu X.

Nazwa

Nazwa Aelia wywodzi się od nomen gentile cesarza Aelius, natomiast człon Capitolina odnosił się do poświęcenia miasta Jowiszowi Kapitolińskiemu. Nazwa Aelia stała się także podstawą dla arabskiej nazwy Jerozolimy – Iliya (إلياء).

Plan miasta

Aelia Capitolina była zaprojektowana zgodnie z typowym rzymskim schematem miast. Plan opierał się na dwóch głównych ulicach: jednej biegnącej w osi północ-południe (cardo) oraz drugiej, krzyżującej się z nią, w osi wschód-zachód (decumanus). Główna ulica cardo kończyła się na zachodnim wzgórzu, a Wzgórze Świątynne blokowało wschodnią część decumanus. Ukształtowanie terenu wymusiło utworzenie drugiej cardo, prowadzącej do Doliny Tyropeonu, oraz drugiej decumanus, biegnącej na północ od Wzgórza Świątynnego. Główna cardo prowadziła do terenu rzymskiego obozu wojskowego, który w czasach bizantyjskich został wydłużony poza jego obręb, aż do południowego muru miasta. Obie ulice cardo zbiegły się w pobliżu Bramy Damasceńskiej, tworząc półkolisty placyk z kolumnową zabudową, co dało początek tradycyjnej nazwie bramy – Bab el-Amud (Brama kolumny). Miejsce, w którym zbiegły się inne ważne ulice, zostało oznaczone konstrukcją tetrapylonu. Taki układ przetrwał w historii miasta. Zachodnia cardo nosi nazwę Suq Khan ez-Zeit, południowa decumanus to m.in. Suq el-Bazaar (Ulica Dawida). Wschodnia cardo to droga Al-wad, a północna decumanus to dzisiejsza Via Dolorosa. Pozostałości zachodniej cardo można obecnie zobaczyć przy Suq el-Bazaar, a resztki tetrapylonu są częścią XIX-wiecznej kaplicy franciszkańskiej, znajdującej się na skrzyżowaniu Via Dolorosa i Suq Khan ez-Zeit.

Jak to miało miejsce w przypadku innych rzymskich miast, Aelia Capitolina miała wyznaczone przez cesarza główne Forum, znajdujące się na przecięciu cardo i decumanus, w miejscu, gdzie dzisiaj znajduje się (mniejsze) Muristan. W pobliżu tego skrzyżowania, na terenie przylegającym do Forum, Hadrian zbudował świątynię Wenus, która później ustąpiła miejsca Bazyliki Grobu Świętego. Poniżej tej Bazyliki zachowały się fragmenty muru świątyni wzniesionej przez Hadriana. Dodatkowo, cesarz zbudował drugie forum, które znajdowało się w okolicy obecnego Konwentu Sióstr Syjonu.