Adźapajoga

Adźapajoga (dewanagari अजपायोग trl. ajapāyoga, ang. Ajapa Yoga) to jedna z tradycji jogi, która ma swoje miejsce we współczesnym świecie. Jej przewodniczącym jest Guru Prasad Paramahansa z Indii. W Polsce tradycję tę reprezentuje Związek Ajapa Yoga, który został oficjalnie zarejestrowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji w 1990 roku, działając zgodnie z wytycznymi Ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Od 2001 roku prowadzi on w Polsce jedyny europejski aśram tego ruchu.

Adźapajoga ma swoje korzenie w mitologicznych indyjskich mędrcach, znanych jako ryszis, oraz w doktrynie śabdabrahmana (dewanagari शब्दब्रह्मन्, trl. śabdabrahman, tłum. „dźwięk absolutu” lub „dźwięk jest absolutem”), sięgającej czasów wedyjskich. Dlatego też jest klasyfikowana przez europejskich religioznawców jako tradycja hinduistyczna.

W sferze kultowej adźapajoga zachowuje wstrzemięźliwość w czerpaniu z bogatej palety hinduizmu, bardziej koncentrując się na naukach dotyczących składników i technik oddechu oraz energii wewnętrznej (prana), co jest bliższe filozofii jogi (jogadarśanie) i praktykom z okresu Upaniszad. Przystąpienie do adźapajogi ma charakter ceremonialny i wymaga inicjacji (diksza), która jest niezbędna do poznania indywidualnych praktyk typu krija, mających na celu ostateczne poznanie prawdziwej jaźni człowieka.

Etymologia

Słowo adźapa (dewanagari अजपा, trl. ajapā) składa się z dwóch części:

Pierwsza część to litera a, która w sanskrycie oznacza zaprzeczenie, czyli „nie”.
Druga część to sanskryckie słowo dźapa, które oznacza powtarzanie słów lub sylab, jak również odliczanie paciorków podczas recytacji świętego imienia itp.

Łącząc literę a ze słowem dźapa, otrzymujemy termin adźapa, co oznacza „to, czego się nie powtarza”. W adźapajodze nie powtarza się mantr ani innych dźwięków, co czyni ją jogą bez powtarzania, a praktyka odbywa się z każdym oddechem.

Wierzenia

Tło hinduistyczne

Adźapajoga jest określana w indyjskiej literaturze religijnej jako: Hansajoga (trl. haṁsajoga), Hansa Mantra, Soham Mantra, Adźapa Mantra, Adźapa Gajatri, Atman Mantra, Anahat Mantra, Pumprakryti Mantra, Brahma Mantra, Dźiwa Mantra, Pranawa Mantra, Widja Mantra, Śiwaśakti Mantra. Podstawowa praktyka polega na kombinacji dwóch dźwięków: HAN i SA. Upaniszady wielokrotnie odnoszą się do terminu adźapa (hansa), któremu poświęcona jest cała Hamsopaniszad (ang. Hamsa Upanishad). W hinduizmie termin hansa jest także używany jako określenie duchowej jaźni. Dhjanabindopaniszad (ang. Dhjanabindu Upanishad) oraz Nirwanopaniszad (ang. Nirvana Upanishad) wspominają o adźapagajatri jako mantrze prowadzącej jogina do samorealizacji i wyzwolenia z samsary.

Choć medytacja adźapajogi jest opisana w świętych księgach hinduizmu, nie jest ona postrzegana jako odłam religii. Dla mieszkańców Zachodu adźapajoga to bardziej filozofia niż religia, skupiająca się na technikach oddechowych i dążeniu do zdrowia fizycznego oraz wewnętrznego spokoju, a w ostateczności do samorealizacji.

Patroni

Nauki tej tradycji wskazują, że kluczowa technika pochodzi od mitologicznych brahmarszich (dewanagari ब्रह्मर्षि, trl. brahmarṣi, ang. Brahmarshi):

Marići (मरीचि, trl. Marīci, ang. Marichi),
Bhrygu (भृगु, trl. Bhṛgu, ang. Bhrigu),
Angiras (अंगिरा, trl. Angirā, ang. Angiras),
Pulastja (फुलस्त्य, trl. Pulastya, ang. Pulastya),
Pulaha (फुलह, trl. Pulaha, ang. Pulaha),
Kratu (क्रतु, trl. Kratu, ang. Kratu),
Daksza (दक्ष, trl. Dakṣa, ang. Daksha),
Atri (अत्रि, trl. Atri, ang. Atri),
Wasisztha (वशिष्ठ, trl. Vasiṣṭha, ang. Vasishtha).

Ryszi zauważyli zasady rządzące wszechświatem, które można zaobserwować zarówno w makro (galaktyki, systemy planetarne), jak i w mikro (atomy i krążące wokół nich elektrony). W adźapajodze te zasady są określane jako siły przyciągania i odpychania, które występują także w procesie oddychania.

Kwalifikacje mistrza i ucznia

Adźapajoga jest tradycją, która od zawsze przekazywana była z nauczyciela na ucznia poprzez inicjację, która dostarcza wiedzy na temat techniki adźapajogi. Ta forma relacji pomiędzy nauczycielem a uczniem jest wciąż aktualna w tradycji hinduistycznej. Dla wielu współczesnych ludzi, zwłaszcza z zachodnich kultur, podporządkowanie się guru może być trudne do zaakceptowania. Z drugiej strony, współczesny świat obfituje w fałszywych „guru”, którzy wykorzystują swoich uczniów. Prawdziwi, w pełni zrealizowani guru są rzadkością, co sprawia, że ich odnalezienie staje się coraz trudniejsze.

Guru, którzy osiągnęli samorealizację, stosują tę samą zasadę i przyjmują na siebie obowiązek prowadzenia ucznia na duchowej ścieżce (sadhana) aż do ostatecznego wyzwolenia. Dla nich nie ma znaczenia religia, kolor skóry czy kraj pochodzenia ucznia; istotne jest, czy kandydat jest gotów zostać uczniem i dążyć do sukcesu na ścieżce sadhany poprzez poddanie się woli guru oraz praktykę adźapajogi. Stare chińskie przysłowie mówi: „Gdy uczeń jest gotowy, nauczyciel sam się znajdzie”, co doskonale obrazuje zasadę inicjacji w tej tradycji.

Historia

Okres mitologiczny

Tradycja adźapajogi głosi, że historia stosowania medytacji adźapa sięga starożytności i była uważana za najwyższą sadhanę na Ziemi. Chociaż indyjskie teksty święte wspominają o wielu ścieżkach duchowych, które prowadzą do różnych celów, często wskazują na jedną, najwyższą technikę, której celem jest odzyskanie stanu swarup (prawdziwej pierwotnej formy jaźni). Nirukta Tantra stwierdza: „adźapa, pieśń oddechu, przynosi joginowi urzeczywistnienie”.

Przez tysiące lat adźapajoga była nauczana przez starożytnych mędrców i samozrealizowanych guru wśród ich uczniów. Niewiele informacji zostało spisanych, ponieważ adźapajoga opiera się na praktyce i doświadczeniu, a nie na teoretycznych rozważaniach. Zgodnie z tradycją adźapajogi, w momencie nadejścia nowożytnych czasów, w epoce kalijugi, materializm i pogoń za przyjemnościami zmysłowymi przyćmiły duchowe poszukiwania, które były celem życia w epoce satjajugi. Kiedy większą wagę zaczęto przykładać do zewnętrznych spraw, nauka adźapajogi została zapomniana. Ryszi stworzyli Siddhaśram – sekretną pustelnię w Himalajach, gdzie zachowali dawne nauki i techniki, czekając na odpowiedni moment, aby je ujawnić światu. Tylko nieliczni, o odpowiednim poziomie duchowego rozwoju, byli nauczani tej techniki przez mistrzów z Siddhaśramu, co sprawiło, że przez tysiące lat, aż do lat 60. XIX wieku, technika adźapajogi pozostawała tajemnicą.

Okres współczesny

Współczesna tradycja adźapajogi została ujawniona hinduskiemu sadhu, Basanty, który w latach 60. XIX wieku trafił do Siddhaśramu w Tybecie. Tam guru Brahmarszi Angiras udzielił mu inicjacji, a ryszi Matang nauczył go starożytnej techniki adźapajogi. Po pięciu latach spędzonych w tej tajemniczej pustelni powrócił do Indii i rozpoczął misję nauczania adźapajogi jako Guru Purnananda Paramahansa (często nazywany przez swoich uczniów Paramguru Dev). Kolejnymi jego kontynuatorami byli Guru Bhumananda Paramahansa i Guru Janardan Paramahansa (popularnie znany jako Guru Dev). Na przełomie lat 1969/70, Guru Janardan Paramahansa współorganizował „Światową Konferencję Naukową Jogi” (ang. The World Conference on Scientific Yoga) w Delhi, co zaowocowało kontaktami z ludźmi z Zachodu. W 1970 roku przyjął zaproszenie do wygłoszenia wykładów na temat adźapajogi w Czechosłowackiej Akademii Nauk, co uznaje się za oficjalne wprowadzenie idei i techniki adźapajogi do cywilizacji zachodniej. 6 stycznia 1966 roku, Guru Janardan znalazł nowo narodzonego chłopca, nadając mu imię Guru Prasad. Odkrył go nad brzegiem rzeki Ganges, blisko Pandu Guha (dewanagari पाण्डु गुहा, trl. pāṇḍu guhā, tłum. Jaskinia Pandu), oddalonej o około 1 km od aśramu adźapajogi w Lakshman Jhula. Guru Janardan oznajmił, że chłopiec ten jest samozrealizowanym świętym, który odegra wielką rolę w pomaganiu ludzkości. Po mahasamadhi Guru Janardana, 28 kwietnia 1980 roku, 14-letni wówczas Guru Prasad stał się jedynym żyjącym guru adźapajogi. Obecnie Guru Prasad Paramahansa, kontynuując nauczanie swoich poprzedników, regularnie odwiedza uczniów w aśramach na całym świecie.

Doktryna

Kontrola działań, uczuć i dźwięków

Wsp współczesny człowiek uważa, że samodzielnie kontroluje swoje życie, podejmując decyzje dotyczące przyszłości. Ryszi jednak nauczali, że człowiek jest jedynie marionetką w rękach trzech elementów: oddechu, uczuć i dźwięku. Kontrolując jeden z tych elementów, można wpływać na pozostałe dwa. Przez kontrolę nad jednym z tych aspektów człowiek może stać się sprawcą swojego losu, przewyższając stan bezwolnej marionetki.

Wysiłek zmierzający do kontroli:

ruchu, zapoczątkował hathajogę, obejmującą różnorodne postawy ciała i ćwiczenia mające na celu zmianę wewnętrznej aktywności ciała.
uczuć, stworzył bhaktijogę, jogę miłości i oddania.
dźwięku, dał początek adźapajodze.

W każdej chwili życia zachodzi proces oddychania, który wiąże się z doświadczaniem aktywności: sił przyciągania i odpychania. Każda zmiana aktywności wywołuje odpowiednie zmiany w wewnętrznym dźwięku. Aktywność (ruch) i dźwięk zawsze współistnieją, a towarzyszy im uczucie.

Zaletą techniki adźapajogi jest łatwość kontroli dźwięku. Proces oddychania można stosować przez cały czas w stanie czuwania, gdy świadomość jest aktywna. Poza okresem snu można generować pożądany dźwięk oddechu, aby kontrolować sam oddech i uczucia.

Dźwięki wdechu i wydechu

Gdy oddech jest wykonywany przez usta, powstaje charakterystyczny dźwięk „a-ha, a-ha, a-ha”. W tej tradycji uznaje się, że przy wdechu towarzyszy dźwięk „a”, a przy wydechu dźwięk „ha”. Dlatego te dwa dźwięki postrzega się jako naturalne dźwięki oddechu, generowane przy oddychaniu przez usta.

W przypadku, gdy oddech jest wykonywany przez nos, powstaje dźwięk „um-hum, um-hum, um-hum” – „um” przy wdechu i „hum” przy wydechu. Te cztery dźwięki „a-ha” i „um-hum” są naturalnymi dźwiękami związanymi z oddychaniem.

Ryszi odkryli, że podczas oddychania przez usta, dźwięk „a” wchodzi do ciała, a „ha” wydobywa się z niego. W związku z tym pojawia się dodatkowy dźwięk „h”, który jest nierozerwalną częścią dźwięku „ha”. Podczas oddychania przez nos „um” wchodzi do wewnątrz, a „hum” wydobywa się na zewnątrz, również z dodatkowym dźwiękiem „h”. Ryszi ustalili, że dźwięk „h” reprezentuje energię życiową, określaną w hinduizmie jako prana.

Siły przyciągania i odpychania

Człowiek oddycha średnio 28.800 razy dziennie, wdychając i wydychając powietrze. Bez wdechu (przyciągania) i wydechu (odpychania) nie ma życia. W adźapajodze siły przyciągania i odpychania stanowią fundament istnienia wszechświata. Poznanie tych sił może prowadzić do zrozumienia wszechświata.

Ryszi zauważyli, że oddech to życie – bez niego życie nie istnieje. Z tego powodu dokładnie badali proces oddychania u ludzi i zwierząt, zarówno zdrowych, jak i chorych, w ruchu i spoczynku. Stwierdzili, że każdemu procesowi oddychania towarzyszą naturalne dźwięki. Ustalili, że wydobywając ciężki wydech, następuje utrata energii, pewności siebie oraz trudności z koncentracją. Z kolei, gdy prana jest w obfitości, można zauważyć pogłębiający się wdech. W stanie odpychania (wydechu) następuje utrata prany, a energia życiowa i zdolności umysłowe maleją. W stanie przyciągania (wdechu) energia i poziom koncentracji wzrastają.

Ryszi odkryli, że połączone dźwięki przyciągania tworzą dźwięk AUM, znany także jako OM lub pranawa. Ponieważ praktyka tej jogi opiera się na dźwiękach pranawy, bywa nazywana hansajogą. Adźapa (hansa) i pranawa są ze sobą nierozerwalnie związane. Wedy definiują AUM oraz technikę adźapajogi, przy pomocy której praktykujący łączy się z AUM, terminem śabdabrahman (dewanagari शब्दब्रह्मन्, trl. śabdabrahman, tłum. „dźwięk absolutu”) lub nadabrahman (dewanagari नादब्रह्मन्, trl. nādabrahman) (słowo, dźwięk, wibracja są Brahmanem, Bogiem, Absolutem). Na najwyższym poziomie „Shabda Brahman” słowa stają się pozbawione sensu, formy stają się bezforemne, a wielość jednoczy się w Świadomości, która w tej transcendentalnej chwale wykracza poza umysł i mowę.

W Upaniszadach dźwięk AUM nazywany jest również Anahatanada (dewanagari अनाहतनाद, trl. anāhatanāda). W myśli hinduistycznej kreacja wszechświata zaczęła się od pierwotnego ruchu Brahmy, któremu towarzyszył pierwszy dźwięk – dźwięk AUM, wieczny i reprezentujący najwyższy stan świadomości.

Upaniszady uznają sadhanę opartą na AUM za najlepszą metodę osiągnięcia samorealizacji, co potwierdzają poniższe śloki:

„Ten, kto wypowiada OM z intencją 'osiągnę Brahmana’, z pewnością osiągnie Brahmana.”
„Jaźń ma naturę sylaby OM. Medytuj nad OM jako Jaźnią.”
„Forma medytacji, która jako pierwsza zamanifestowała się dla wszystkich poszukujących, była Pierwszym Słowem, przejawem Brahmana: sylaba OM. Medytacja nad OM jest przeznaczona dla tych, którzy dążą do wyzwolenia. Sylaba ta jest Najwyższym Brahmanem.”
Bóg jest sylabą OM, z Niego pochodzi Najwyższa Wiedza.
OM jest Brahmanem, Odwiecznym Bytem. Oto jest Weda, którą znają ci, co poznali Brahmana. Poprzez Nią poznaje się to, co ma być poznane.
Należy medytować nad sylabą OM.
Sylaba OM jest łukiem, Jaźń zaiste jest strzałą. Brahman, mówi się, że jest ich celem. Musi być trafiony bezbłędnie. Tak następuje zjednoczenie z Brahmanem, kiedy strzała staje się jednym z celem.
AUM jest Brahma, AUM jest Wisznu, AUM jest Śiwa, AUM jest niezmienne, samoistne światło, jest….

W dzisiejszych czasach kalijugi bardzo niewielu ludzi zna prawdziwą tożsamość AUM. Większość uważa głośne lub mentalne intonowanie dźwięku AUM za sadhanę pranawy, jednak według Upaniszad AUM nie może być wymówione, ponieważ nie jest ani samogłoską, ani spółgłoską i nie można go wymówić przy pomocy gardła, warg, języka, podniebienia ani zębów. AUM jest mistyczną sylabą. Mimo że napisano wiele komentarzy na temat sadhany opartej na pranawie, ich znaczenie pozostaje niejasne bez praktycznej znajomości techniki adźapajogi. Według brahmarszich i samozrealizowanych guru adźapy, jedyną prawdziwą i skuteczną metodą sadhany jest technika, dzięki której praktykujący jednoczy się z dźwiękiem AUM w automatyczny sposób.

Kontrola strat energii

Adźapajoga, jako metoda kontrolowania działań i uczuć poprzez dźwięk, prowadzi do minimalizacji utraty prany. Kontrolując proces utraty prany, można zwiększyć stan przyciągania i podnieść energię życiową. Można to osiągnąć poprzez kontrolę dźwięku techniką adźapajogi, która odbywa się wyłącznie przez dźwięk oddechu, nie wymagając specjalnych postaw ciała, ćwiczeń ani zmian w codziennym życiu czy diecie. Oddychanie zachodzi w sposób naturalny, z lekką zmianą w sposobie wydychania.

Cele egzystencjalne i ostateczne

W miarę praktykowania przez dni, miesiące i lata, stan odpychania (wydechu) zmniejsza się, a stan przyciągania (wdechu) wzrasta. Zmiana ta zachodzi stopniowo i naturalnie. Przy poważnym podejściu do praktyki można dzięki tej technice jogi osiągnąć stan całkowitego przyciągania (stan AUM), w którym uzyskuje się samorealizację, znaną jako moksza.

Najwyższy stan przyciągania jest stanem bezruchu, w którym osiąga się najwyższy poziom świadomości, stan Guru, będący ostatecznym stanem, poza którym nic nie istnieje. Tego stanu nie można opisać, można go jedynie doświadczyć. Ludzie próbują różnymi słowami opisać go dla innych, co prowadzi do wielu nazw określających ten stan, takich jak: samorealizacja, wyzwolenie, oświecenie, ostateczny spokój, zrozumienie jaźni, najwyższy stan świadomości itp. W sanskrycie również próbuje się opisać ten stan różnymi terminami, np. mukti, moksza (dewanagari मोक्ष, trl. mokṣa, ang. moksha, tłum. wyzwolenie), brahmadźńan (dewanagari ब्रह्मज्ञान, trl. brahmajñāna, tłum. boska wiedza), tattwadźńan (dewanagari तत्त्वज्ञान, trl. tattvajñāna, tłum. prawdziwa wiedza), nirwana itp., ale żadne z tych słów nie oddaje rzeczywistego, ekstatycznego stanu Guru.

To cel ostateczny drogi duchowego rozwoju, ale nawet jeśli nie ma się aspiracji do osiągnięcia stanu całkowitej samorealizacji, metoda adźapajogi pozwala przynajmniej kontrolować dźwięk odpychania. Jest to sposób na kontrolowanie utraty prany i zwiększenie energii życiowej. Regularna praktyka techniki oddechowej adźapajogi przynosi poprawę zdrowia, uwalnia od stresu, zwiększa witalność, poprawia pamięć i klarowność myśli.

Praktyki

Adźapajoga jest ścieżką rozwoju duchowego, najczęściej praktykowaną indywidualnie, jednak grupowe praktyki odbywają się okresowo. Można stosować niektóre techniki w codziennych działaniach, bez izolacji od otoczenia i porzucania obowiązków.

Praktyka kontroli oddechu

Adźapajoga oferuje specyficzny rodzaj techniki oddechowej, która jest jednocześnie medytacją. Jest to na tyle prosty proces, że może go wykonywać każdy. Technika oddechowa adźapajogi może być praktykowana w każdym momencie czuwania – podczas spaceru, pracy, drogi do szkoły czy relaksu. Opiera się na jasnych i łatwych do zrozumienia zasadach, które każdy praktykujący może zweryfikować przez własne doświadczenie.

Podczas stanu czuwania można łatwo kontrolować dźwięk towarzyszący wdychaniu powietrza (przyciąganie) oraz dźwięk wydechu (odpychanie). W trakcie wykonywania codziennych obowiązków skupiamy się głównie na kontroli odpychania związanego z ograniczeniem dźwięku „h” towarzyszącego wydychaniu powietrza. Kontrolujemy to przez świadome generowanie innego naturalnego dźwięku w procesie wydychania.

Proces oddychania trwa nieustannie, ale kontrola oddechu jest procesem świadomym, który ma miejsce, gdy jesteśmy w pełni świadomi zachodzącej aktywności. W czasie snu, gdy jesteśmy emocjonalnie pobudzeni lub gdy nasza świadomość jest zaburzona przez substancje odurzające (np. alkohol, narkotyki), nie możemy kontrolować oddechu ani towarzyszącego mu dźwięku, co uniemożliwia praktykowanie techniki adźapajogi.

Praktyka indywidualna

W drugiej części dnia, po zakończeniu pracy i codziennych obowiązków, gdy umysł staje się spokojniejszy, aspirant adźapajogi przystępuje do bardziej intensywnej praktyki. Najlepiej, gdy regularnie o tej samej porze, w tym samym miejscu, siada z wyprostowanymi plecami i rozpoczyna świadomą kontrolę oddechu. Podczas wdechu (przyciągania) skupia się na dźwięku towarzyszącym wciąganiu powietrza, a przy wydechu (odpychaniu) kontroluje dźwięk wydechu. Wiedzę o tych dźwiękach uzyskuje podczas inicjacji. Gdy jest odpowiednio skoncentrowany i w jego umyśle nie powstają inne myśli, może łatwo i naturalnie podążać za tymi dźwiękami. Jednak w dzisiejszej kalijudze, trudno jest znaleźć osobę potrafiącą kontrolować swój umysł. Dlatego intensywna praktyka adźapajogi zwana kriją jest bardziej wewnętrzną pracą niż przyjemnością.

Praktyka grupowa

W adźapajodze mówimy o indywidualnej praktyce, nawet gdy w grupie wykonujemy intensywną kriję. Różnica między praktyką indywidualną a grupową polega na tym, że praktyka w grupie sprzyja lepszej koncentracji na dźwiękach adźapy przy mniejszym wysiłku. Guru, dostrzegając trudności, z jakimi borykają się uczniowie, ustanowili aśramy i ośrodki adźapajogi, które umożliwiają grupową praktykę. Praktyka grupowa może także odbywać się, gdy osoby inicjowane spotykają się towarzysko w domach, celebrując pudźę i praktykując kriję. Są to jednak sporadyczne sytuacje, które nie są zalecane przez guru adźapajogi.

Praktyka w aśramach

Guru, dla dobra swoich uczniów, powołali do życia aśramy, do których przyjeżdżają adepci, aby intensyfikować praktykę kriji oraz uczestniczyć w uroczystościach związanych z adźapajogą.

Pobyt w aśramie podlega określonemu rytmowi życia. Oprócz codziennych obowiązków związanych z porządkiem w aśramie oraz praktyką indywidualną (sadhana), odbywa się także gurupudźa (dewanagari गुरुपूजा, trl. gurupūjā, ang. gurupuja). Trzy razy dziennie, o godzinie 3.00 w nocy, 9.30 i 19.00, uczniowie razem celebrują gurupudźę. Rozpoczyna się ona od głośnego intonowania dźwięku OM. Po wewnętrznym wyciszeniu związanym z tym dźwiękiem, rozpoczyna się samodzielna praktyka kriji w grupie. Gurupudźa kończy się śpiewem Gurustotry (dewanagari गुरुस्तोत्रम्, trl. gurustotram), co jest wybranym fragmentem z sanskryckiego hymnu zwanego Gurugita. Gurupudźa jest istotnym elementem praktyki adźapajogi, ponieważ stanowi formę podziękowania dla guru za uczynienie adeptów tej techniki jogi swoimi uczniami. Przy poważnym zaangażowaniu w sadhanę, gurupudźa odgrywa ważną rolę nie tylko w praktyce grupowej, ale również w praktyce indywidualnej.

Osoby funkcyjne

Znaczenie guru

Od wieków w indyjskim społeczeństwie, które przywiązuje dużą wagę do życia religijnego, pozycja osób duchownych jest szczególnie istotna. Postać guru stanowi jeden z filarów kulturowej architektury Indii. W księgach regulujących stosunki społeczne, które są jednocześnie kodeksami etycznymi (np. Manusmryti), podkreśla się ważną rolę guru i nakazuje okazywanie mu czci i szacunku. Termin „guru” składa się z dwóch elementów: „gu” – oznaczającego ciemność i „ru” – światło. Guru jest więc tym, który zna drogę z ciemności do światła i prowadzi swojego ucznia. Traktat Śiwasanhita mówi: „Bez wątpienia Guru jest naszym ojcem, Guru jest naszą matką, Guru jest uosobionym Bogiem. Dzięki gurukrypa (dewanagari गुरुकृपा, trl. gurukṛpā, tłum. łaska Guru) osiągamy wszystko, co jest dla nas pomyślne.”

W starożytnych czasach, w epoce satjajugi, ta relacja była powszechnie zrozumiana i stosowana. Guru, posiadający wiedzę równą Brahmie (tzw. brahmadźńani guru), wybierał spośród aspirantów nielicznych, którzy byli gotowi bezwarunkowo podporządkować się jego woli i podążać za jego naukami.

Linia sukcesji

W czasach współczesnych kalijugi w świecie materialnym, zawsze obecny jest tylko jeden guru adźapajogi, który wyznacza swojego następcę przed odejściem. Być może istnieją inni guru lub sadhu, którzy znają technikę adźapajogi, ale tylko jeden guru z linii adźapajogi, zapoczątkowanej przez Guru Purnanandę Paramahansę, ma prawo nauczania tej techniki i inicjowania swoich uczniów. Typowe dla jogi jest, że w danej tradycji tytuł guru nosi wiele osób, a ten najważniejszy również jest określany mianem guru. W adźapajodze jednak termin guru nie jest tytularny. Oznacza, że osoba ta osiągnęła najwyższy stan świadomości, czyli stan Guru. Stan Guru i osoba guru są tożsame.

Guru Purnananda, przynosząc współczesnemu światu wiedzę o adźapajodze, był pierwszym brahmadźńani guru z prawem do szerokiego nauczania tej techniki. Choć sama technika adźapy jest prosta, osiągnięcie samorealizacji w dzisiejszych czasach przy jej pomocy jest trudne. Każdy z współczesnych guru adźapajogi poszukuje idealnego ucznia, który będzie w stanie poprzez praktykę adźapy osiągnąć samorealizację. Od Guru Purnanandy Paramahansy tylko dwóch uczniów osiągnęło ten najwyższy stan i każdy z nich stał się kontynuatorem nauk swojego poprzednika oraz guru adźapajogi w świecie. Współcześnie nie zdarzyło się, aby na świecie było dwóch guru nauczających adźapajogi.

Współczesna linia sukcesji guru adźapajogi przedstawia się następująco (w nawiasach okresy pełnienia funkcji):

Guru Purnananda Paramahansa (od lat 60. XIX wieku do 29 kwietnia 1928),
Guru Bhumananda Paramahansa (od 29 kwietnia 1928 do 1958),
Guru Janardan Paramahansa (od 1958 do 28 kwietnia 1980),
Guru Prasad Paramahansa (od 28 kwietnia 1980 – nadal).

Lokalni przedstawiciele

Poza guru, w współczesnej adźapajodze istnieje kilka rodzajów osób funkcyjnych:

Instruktor (ang. instructor) – w celu nauczania adźapy i inicjowania nowych uczniów, guru ustanawia instruktorów. Jednak po śmierci Joachima Petzolda z Niemiec w 2010 roku, na świecie nie ma żadnego instruktora, a jedynym, który udziela nauk i inicjacji, jest guru adźapy.
Przewodniczący (ang. president) – dla ułatwienia kontaktów i współpracy z organizacjami adźapy, struktury tych organizacji zostały ujednolicone. W USA i Polsce adźapajoga jest reprezentowana przez przewodniczącego organizacji. Rola przewodniczącego polega na wykonywaniu decyzji podjętych przez guru podczas jego nieobecności w danym kraju, koordynowaniu prac ośrodków i aśramów oraz organizacji wizyt guru.
Kierownik aśramu (ang. ashram manager) – każdy aśram ma swojego kierownika, który nadzoruje jego funkcjonowanie. Do obowiązków kierownika należy nie tylko dbanie o stan techniczny aśramu, ale także celebrowanie rytuałów pudźa trzy razy dziennie oraz udzielanie informacji o adźapajodze odwiedzającym aśram.
Kierownik ośrodka (ang. center manager) – każdy ośrodek ma swojego kierownika adźapajogi. Ośrodki są miejscami okresowych spotkań (np. raz w tygodniu) i rola kierownika ośrodka ogranicza się do celebrowania pudźy oraz przekazywania nauk duchowych udzielanych przez guru osobom spotykającym się w ośrodku.

Kierownikiem aśramu lub ośrodka może być przewodniczący organizacji.

Święta

Guru powołali do życia aśramy, do których przyjeżdżają adepci w celu doskonalenia praktyki kriji oraz uczestnictwa w uroczystościach związanych z adźapajogą. Uroczystości te są związane z urodzinami i mahasamadhi poszczególnych guru linii adźapajogi. Jedynym hinduistycznym świętem, które przyjęto w adźapajodze, jest Gurupurnima (dewanagari गुरु पूर्णिमा, trl. guru pūrṇimā). Dzień ten jest poświęcony wszystkim samozrealizowanym istotom i przypada na pierwszą pełnię lipca.

6 stycznia – rocznica urodzin Guru Prasada Paramahansy,
28 kwietnia – rocznica mahasamadhi Guru Janardana Paramahansy,
Gurupurnima – przypadająca na pierwszą pełnię Księżyca w lipcu,
14 września – rocznica urodzin Guru Purnanandy Paramahansy,
2 grudnia – rocznica urodzin Guru Janardana Paramahansy,
24 grudnia – rocznica urodzin Guru Bhumanandy Paramahansy.

Recepcja w świecie

Adźapajoga jako organizacja dąży do rozwoju duchowego i sprawowania rytuałów kultowych poprzez tworzenie aśramów oraz świątyń (mandiry) oraz ośrodków medytacyjnych. Wszystkie aśramy i ośrodki adźapajogi są zawsze pod zwierzchnictwem aktualnego guru adźapy, którym obecnie jest Guru Prasad. Głównym aśramem adźapajogi na świecie jest Shri Purnanand Ajapa Yoga Sansthan, znany jako Dimna Aśram, zlokalizowany w dzielnicy Dimna, będącej częścią przemysłowego miasta Jamshedpur w stanie Jharkhand. Guru Prasad spędza większość roku w tym aśramie, udzielając nauk i inicjując nowych uczniów. Oprócz aśramu w Dimna, nadzoruje jeszcze trzy aśramy w Indiach oraz po jednym w Bangladeszu i Stanach Zjednoczonych. W Polsce znajduje się centrum medytacyjne adźapajogi, a Guru Prasad planuje otworzyć kolejny aśram adźapajogi w Polsce.

Kraje subkontynentu indyjskiego

Bangladesz

Shri Purnanand Ajapa Yoga Sansthan (Dźagatpur) (znany jako: Dźagatpur Aśram) – położony 2 km od przystanku autobusowego w małej miejscowości Pahartali i 30 km od centrum Chittagong w Bangladeszu. Aśram ten jest miejscem mahasamadhi Guru Purnanandy Paramahansy (22°28′04″N 91°58′42″E).

Indie

Shri Purnanand Ajapa Yoga Sansthan (Dimna) (znany jako: Dimna Aśram) – położony w dzielnicy Dimna, będącej częścią przemysłowego miasta Jamshedpur w stanie Jharkhand (22°51′15″N 86°14′37″E). W aśramie znajduje się miejsce mahasamadhi Guru Jan