Traktat św. Augustyna przeciwko Żydom
Traktat św. Augustyna znany jako Adversus Judaeos to obszerna homilia wygłoszona przez Augustyna z Hippony w 428 lub 429 roku. Tekst ten, określany czasem mianem traktatu, miał na celu ostrzeżenie wiernych przed judaizującymi chrześcijanami, znanymi jako Judaizanci. Choć traktat nie jest bezpośrednią polemiką z Żydami i judaizmem, jego zamiarem było prawdopodobnie skomentowanie fragmentu Listu do Rzymian 11,18-23.
Treść
Jak zauważa B. Blumenkranz, w Adversus Judaeos można odnaleźć kluczowe tematy literatury wczesnochrześcijańskiej oraz patrystycznej. Wśród poruszanych kwestii znajduje się odpowiedzialność Żydów za śmierć Jezusa Chrystusa oraz znaczenie Prawa żydowskiego. Augustyn odnosi się również do relacji między ciałem a duchem, które opisywał św. Paweł w swoich listach, w tym w Liście do Galatów oraz Rzymian. W homilii zwraca uwagę na zbawczą rolę ofiary krzyżowej Chrystusa, w kontekście Listu do Hebrajczyków.
W tej późnej homilii Augustyn przedstawia obraz ludu żydowskiego oraz jego religii po Wcieleniu w sposób bardziej pesymistyczny niż w innych jego pismach, jak np. w Przeciw Faustusowi Manichejczykowi. W rozdziale 11 Augustyn obarcza winą wyłącznie Żydów za śmierć Chrystusa, pomijając Rzymian. W jego oczach Żydzi są postrzegani jako ślepi, uparci oraz pozbawieni zrozumienia. Wszystkie te cechy są jednak według Augustyna rezultatem Bożego planu (1.2; 5.6; 7.10; 8.11; 9.14) (por. Mt 8,11-12; Rz 11,22-25 oraz 11,17-18). Istotnym motywem w homilii, zaczynając od rozdziału 4, jest temat zmiany (łac. mutar). Augustyn odnosi się do nagłówków psalmów 44(45), 68(69), oraz 79(80), które Septuaginta tłumaczy jako „To co ma być zmienione”. W tych psalmach dostrzega zapowiedź proroczą Jezusa Chrystusa. W rozdziale 5 omawia psalm 44(45), który zapowiada Chrystusa w Jego ludzkiej i boskiej naturze oraz Kościół jako Jego oblubienicę. W rozdziale 6 interpretuje psalm 68(69) jako proroctwo cierpień i męki Chrystusa, a w rozdziale 7 analizuje psalm 78(79), który przewiduje zmianę dzierżawców winnicy, która ma być powierzona tym, którzy wierzą w Jezusa Chrystusa. Następnie w rozdziale 8 Augustyn odnosi się do proroctwa Jeremiasza 31,31, mówiącego o Nowym Przymierzu.
Żydzi jako świadkowie wiary chrześcijańskiej
W rozdziale 7.9 Augustyn odnosi się do Żydów i judaizmu jako „świadków wiary Chrześcijańskiej”. W tej roli towarzyszą oni Kościołowi przez wieki. Augustyn szczegółowo omawia tę kwestię w swoim dziele Objaśnienia Psalmów 59.10n oraz w Państwie Bożym XVIII,46. Wiele osób uważa, że jest to najważniejszy wkład biskupa Hippony w relacje między judaizmem a chrześcijaństwem. Papież Grzegorz Wielki odniósł się do tej doktryny Augustyna w swoich listach, które posłużyły jako teologiczne uzasadnienie dla edyktów chroniących Żydów, znanych jako Sicut Iudaeis non.
Żydowscy autorzy, Jacob Klatzkin i Shimon Gibson, zauważyli, że mimo jednoznacznego odrzucenia judaizmu post-chrześcijańskiego przez Augustyna i oskarżeń wobec Żydów o brak zrozumienia Biblii lub jej świadome fałszowanie, biskup pisał pozytywnie o judaizmie. W przeciwieństwie do postawy Jana Chryzostoma wyrażonej w homiliach antyocheńskich Adversus Judeaos, Augustyn zachował pozytywną i misyjną postawę wobec ludu żydowskiego, przeznaczonego ostatecznie do dołączenia do pełni Bożej obietnicy, która urzeczywistnia się w Kościele. Autorzy ci zwrócili również uwagę, że jednoznacznie antyżydowskie traktaty krążące w średniowieczu pod imieniem Augustyna były fałszywie mu przypisywanymi, później napisanymi utworami.
Wydania
Łacińskie
Traktat Adversus Iudaeos został opracowany krytycznie i wydany przez J.L. Bazant Hegermark w pracy Aur. Augustini liber ad Orosium… sermo aduersus Iudaeos (rozprawa), Wiedeń 1969, s. 24-63.
W zbiorze Patrologia Latina opublikowano go w tomie 42, str. 51-64.
Przekłady polskie
Jan Iluk. Augustyna, biskupa Hippony, rozprawa o Żydach i judaizmie (wstęp i przekład). „Przegląd Religioznawczy”, Nr 2. 208 (2003), s. 65-83.
Arnold Pawlina OP w: Traktat przeciwko Żydom. „Teofil. Pismo studentów Kolegium filozoficzno-teologicznego dominikanów”, 29 (2011), s. 94-112. Kraków. ISSN 1506-8714.
Przypisy
Bibliografia
Jan Iluk. Augustyna, biskupa Hippony, rozprawa o Żydach i judaizmie (wstęp i przekład). „Przegląd Religioznawczy”, Nr 2. 208 (2003), s. 65-83.
Michael Signer: Adversus Judaeos. W: Saint Augustine through the Ages: an Encyclopedia. Allan D. Fitzgerald, O.S.A., (red. nacz.), Jaroslav Pelikan (przedmowa). Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans, 1999, s. 12-14.
Linki zewnętrzne
Tekst łaciński Adversus Judaeos Augustyna